حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی حسین زاده، استاد اخلاق، در گفت‌وگویی با صد آنلاین، حباب‌های اطلاعاتی عصر دیجیتال را تهدیدی برای بنیاد اخلاقی خانواده دانست. ایشان تأکید کردند که گفت‌وگوی صادقانه، تنها راهکار برای همگام‌سازی جهان‌بینی اعضای خانواده و آموزش مهارت تفکر نقادانه به نسل جدید در برابر محتوای شخصی‌سازی شده است.

بخش اول: بحران حقیقت در عصر الگوریتم‌ها

خبرنگار فرهنگی صد آنلاین: با سلام و احترام خدمت شما و مخاطبان گرامی صد آنلاین. امروز در محضر حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی حسین زاده، استاد اخلاق و صاحب‌نظر در حوزه تربیت، هستیم تا درباره یکی از بزرگترین چالش‌های عصر ما صحبت کنیم: اثرات حباب‌های اطلاعاتی (Filter Bubbles) بر ساختار خانواده و چگونگی مقابله با آن از منظر اخلاق و گفت‌وگو.

حجت الاسلام حسین زاده، الگوریتم‌ها دنیای ما را شخصی‌سازی کرده‌اند؛ هر کس در اتاق پژواک خود زندگی می‌کند. این پدیده چه تأثیری بر بنیاد اخلاقی خانواده که باید بر پایه حقیقت مشترک بنا شود، می‌گذارد؟

حجت الاسلام حسین زاده: با عرض سلام مجدد و تشکر از طرح این دغدغهٔ بسیار مهم. این حباب‌های اطلاعاتی، در حقیقت، دشمن فطرت جمعی خانواده هستند. همانطور که در گذشته، نفوذ دشمن از مرزهای فیزیکی و نظامی بود، امروز نفوذ از طریق مرزهای شناختی صورت می‌گیرد.

وقتی هر عضو خانواده، نسخه‌ای متفاوت از «حقیقت» را از طریق فید شخصی‌اش دریافت می‌کند، پایهٔ اصلی اعتماد دچار لرزش می‌شود. اگر من به چیزی ایمان داشته باشم و همسرم یا فرزندم، بر اساس اطلاعاتی که الگوریتم‌ها به او داده‌اند، آن را کذب محض بداند، ما دچار شکاف هستی‌شناختی شده‌ایم. این شکاف، به سرعت تبدیل به شکاف عاطفی می‌شود، زیرا پایهٔ تعامل، یعنی درک مشترک، از بین می‌رود.

بخش دوم: گفت‌وگو به مثابهٔ «ضدالگوریتم»

خبرنگار: دقیقاً همینجاست که نقش «گفت‌وگو» برجسته می‌شود. شما سال‌هاست بر اهمیت «گفت‌وگوی مؤثر» تأکید دارید که شامل صداقت و آسیب‌پذیری است. آیا می‌توان گفت گفت‌وگوی خانوادگی، تنها راهی است که می‌تواند فرد را از انزوای الگوریتمی بیرون بکشد؟

حجت الاسلام حسین زاده: بله، گفت‌وگو در این عصر، تبدیل به سنگر دفاعی خانواده شده است. یک گفت‌وگوی صرف نیست؛ بلکه یک «فرایند نقد و راستی‌آزمایی جمعی» است.

اگر زوجین و اعضای خانواده متعهد شوند که حداقل روزانه نیم ساعت را به «به‌روزرسانی احساسی» اختصاص دهند (که همان ساعت مقدس بدون موبایل است)، سه کار مهم انجام می‌دهند:

1. همگام‌سازی جهان‌بینی: زوجین از واقعیت‌های یکدیگر آگاه می‌شوند و جلوی دوپاره شدن ذهنیت خانه گرفته می‌شود.
2. تثبیت مرجعیت: وقتی فرزند می‌بیند که پدر و مادر با هم یک خبر جنجالی را بررسی می‌کنند و دربارهٔ صحت آن به توافق می‌رسند (حتی اگر با احترام مخالف باشند)، می‌آموزد که مرجع اصلی اعتبار، ارتباط انسانی و تحلیل گروهی است، نه صرفاً محتوای دریافتی از شبکه.
3. کاهش مصرف هیجانی: اطلاعات غلط الگوریتمی با هیجان کار می‌کنند. وقتی شما مجبورید یک نکته را برای همسرتان با دلیل و برهان توضیح دهید، هیجان کاذب فروکش کرده و جنبهٔ عقلانی و اخلاقی ماجرا آشکار می‌شود.

بخش سوم: تکنیک‌های گفتگو در برابر تفکیک اطلاعاتی

خبرنگار: بسیار روشنگر است. اما در عمل، اغلب خانواده‌ها با مشکل «اتهام‌زنی» و «قضاوت سریع» درگیرند که خود عامل اصلی خاموش شدن گفت‌وگوست. برای مقابله با این تفکیک اطلاعاتی و عاطفی، چه راهکارهای عملی برای زدن «قانون تو» و جایگزینی آن با «قانون من» پیشنهاد می‌کنید؟

حجت الاسلام حسین زاده: همانطور که قبلاً اشاره کردم، باید یاد بگیریم که مهارت گفت‌وگو را بیاموزیم، نه اینکه آن را یک غریزه بدانیم.

در مواجهه با نظر متفاوت یکدیگر در مورد یک محتوای رسانه‌ای، باید از «قانون من» استفاده کرد:

به جای اینکه بگوییم: “تو چرا این اخبار دروغ را باور کردی؟” (اتهام به هویت فرد)، باید بگوییم: “من وقتی این خبر را می‌بینم، احساس می‌کنم که اطلاعاتش از منابعی است که با اصول اخلاقی ما همخوانی ندارد.”

این تکنیک دو خاصیت دارد:

1. کاهش حالت تدافعی: طرف مقابل احساس نمی‌کند که به شخصیت او حمله شده است.
2. تمرکز بر فرآیند، نه نتیجه: تمرکز از «چه چیزی باور کردی» به «چگونه به این باور رسیدی» تغییر می‌کند.

همچنین، «قانون مکث و تأیید» در فضای دیجیتال حیاتی است. قبل از اینکه با یک پست یا نظر خشمگین شوید، آن را خلاصه کنید و به شریک زندگی یا فرزندتان بگویید: “پس اگر درست فهمیده باشم، تو اینطور نتیجه می‌گیری که…” این مکث، فرصت می‌دهد تا از واکنش سریع الگوریتمی فاصله بگیرید و وارد یک گفت‌وگوی انسانی شوید.

خبرنگار: در انتها، اگر بخواهیم این موضوع را به یک میراث اخلاقی برای فرزندانمان تبدیل کنیم، توصیه شما به والدین چیست؟

حجت الاسلام حسین زاده: میراث ما برای فرزندانمان، پول و ملک نیست؛ مهارت مدیریت اختلاف و تفکر نقادانه است. وقتی فرزندان می‌بینند که والدین با وجود گرفتن اطلاعات از کانال‌های کاملاً متفاوت (به دلیل الگوریتم‌ها)، باز هم با احترام می‌توانند یکدیگر را متقاعد کنند، یا در نهایت بپذیرند که مکمل یکدیگر باشند، آن‌ها نیز برای زندگی آینده‌شان سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

گفت‌وگو، سرمایه‌گذاری در صلح شناختی خانواده است. در دنیایی که همه چیز در حال تغییر و نسبی‌سازی است، این گفتگو یک لنگر اخلاقی و واقعی برای حفظ انسجام خانواده است.

خبرنگار: از شما بابت این تحلیل عمیق و کاربردی سپاسگزاریم. امیدواریم خانواده‌ها با جدیت به این نیاز حیاتی خود بپردازند. خدانگهدار.