قلیان اکسیژن مرگ آور است؟

دکتر علی خاجی در ابتدای صحبت‌هایش در تشریح اهمیت موضوع اخلاق در پژوهش‌ها، اظهار کرد: یک کار علمی یا طرح مطالعاتی می‌بایست بر مبنای اصول علمی و اخلاقی انجام شود، در غیر اینصورت، خروجی کار ارزش علمی نداشته و قابل استفاده نیست.

وی با اشاره به سه وظیفه عمده کمیته‌های اخلاق در پژوهش گفت: اولین وظیفه کمیته اخلاق در پژوهش، «حفاظت و مراقبت از آزمودنی» است. یعنی افرادی که در انجام یک پژوهش یا مطالعات مشارکت می‌کنند باید از آسیب‌های احتمالی محافظت شوند.

دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش‌های زیست پزشکی با بیان اینکه هیچ اجباری برای مشارکت بیماران در یک طرح تحقیقاتی وجود ندارد، افزود: مهمترین و اولین هدف این است که افراد وارد شده در یک مطالعه، نباید در معرض آسیب قرار گیرند. شاید بتوان گفت بخش زیادی از طرح‌های مطالعاتی برای شرکت‌کنندگان سود و منفعتی ندارد اما در درازمدت برای جامعه سودمند تلقی می‌شوند.

خاجی با بیان اینکه مراقبت و محفاظت از آزمودنی‌ها، استمرار همکاری‌ها را نیز در پی دارد، اظهار کرد: به منظور استمرار ارتباط مشارکت‌کنندگان با طرح‌های مطالعاتی، حفاظت از آزمودنی الزامی و جزو وظایف اصلی کارگروه‌ها/کمیته‌های اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت به حساب می‌آید.

دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش‌های زیست پزشکی ادامه داد: بنابراین تنها به این دلیل که ما قرار است به جامعه کمک کنیم، نمی‌توانیم از هر روشی برای انجام پژوهش‌ها استفاده کنیم. به عبارت دیگر هدف وسیله را توجیه نمی‌کند و ما در زمینه حفاظت از آزمودنی بسیار جدی هستیم و تعارفی با هیچ‌کس نداریم.

مراقبت از پژوهش وظیفه کمیته اخلاق است

وی درباره وظیفه دوم کمیته اخلاق در پژوهش توضیح داد: «مراقبت از پژوهش» از دیگر وظایف کمیته اخلاق به حساب می‌آید. یک پژوهش باید براساس اصول علمی، مباحث نوین و مورد پذیرش دنیا طراحی و اجرا شود. یک پژوهش یا طرح مطالعاتی نمی‌تواند با روش‌های علمی قدیمی انجام شود. یک تکنیک علمی که حتی اگر در زمان خود توسط افراد مطرح در رشته پزشکی معرفی شده اما در گذر زمان منسوخ شده باشد، نباید برای یک طرح مطالعاتی به‌کار گرفته شود.

دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش‌های زیست پزشکی ادامه داد: اگر یک پژوهش یا طرح مطالعاتی با یک روش علمی جدید انجام نشود، به طور قطع، نتایج حاصله قابل استناد و استفاده نیست. تعریف یک طرح مطالعاتی یا پژوهش می‌بایست دقیق و متناسب با شرایط کشور باشد. همچنین هزینه‌ها در طرح نامه یک مطالعه، باید متناسب با اقدامات فی ما بین شده باشد. ویژگی‌های یک طرح مطالعاتی فقط محدود به مطالعه یا تحقیق نمی‌شود بلکه پژوهشگر نیز باید از مهارت لازم و دانش کافی برخوردار باشد.

وی ادامه داد: اگر کمیته اخلاق در پژوهش به این نتیجه برسد که یک پژوهشگر از مهارت و صلاحیت کافی برخوردار نیست، می‌تواند از انجام آن مطالعه جلوگیری کند.

«کد اخلاق» در طرح‌های مطالعاتی چیست؟

خاجی درباره صدور «کد اخلاق» اظهار کرد: هنگامی که یک طرح مطالعاتی یا پژوهش کد اخلاق دارد به این معنا است که آزمودنی باید از حداکثر مراقبت لازم برخوردار بوده و پژوهشگر نیز صلاحیت لازم برای انجام آن مطالعه را دارا است.

وی ادامه داد: هنگامی که کد اخلاق به یک طرح مطالعاتی داده می‌شود روش اجرای آن نیز مشمول کد اخلاق شده و نظارت بر حسن انجام کار ضرورت دارد. هرگونه تغییر در روش انجام یک طرح تحقیقاتی باید در شورای پژوهشی مطرح و مجوز جدید برای روش جدید صادر شود.

خاجی درباره وظیفه سوم کمیته اخلاق گفت: «مراقبت از پژوهشگر» از دیگر وظایف کمیته اخلاق به حساب می‌آید. تربیت پژوهشگر کاری زمان‌بر و پرهزینه است و ثمره سال‌ها تلاش مراکز علمی و دانشگاهی است. از سوی دیگر، انجام پژوهش امری اجتناب‌ناپذیر است؛ علم، بدون پژوهش توسعه نمی‌یابد. لذا به صرف وقوع یک خطا یا اشتباه در پژوهش، نباید تمامی فعالیت‌های پژوهشی را زیر سوال برده و به دنبال محدود کردن پژوهش یا انجام طرح‌های تحقیقاتی بود.

وی در خصوص «ری‌ترکت» مقالات افزود: یکی از موضوعاتی که در چند سال اخیر مورد توجه قرار گرفته و در مورد آن صحبت می‌شود، موضوع بازپس‌گیری مقالات می‌باشد. بدون شک، رترکشن مقاله نشان از وقوع یک خطا یا اشتباه در قسمت‌های مختلف یک پژوهش و یا مراحل نوشتن مقاله و انتشار آن می‌باشد. متاسفانه همه پژوهشگران در معرض این اشتباهات هستند. حتی بررسی‌ها بیانگر این است که برندگان جایزه نوبل نیز مقالات ری‌ترکت شده دارند، چرا که در روش اجرای طرح مطالعاتی خود دچار اشتباه شده‌اند. بدون شک وقوع چنین اشتباهاتی پذیرفتنی نبوده و همگان باید تلاش نمایند تا از وقوع چنین خطاهایی جلوگیری شود.

دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش‌های زیست پزشکی گفت: خطای منجر به بازپس‌گیری یک مقاله ممکن است به دلایل سهوی یا عمدی باشد. البته بررسی ها نشان می دهد که دلایل این پدیده در اکثر مواقع غیر عمد است. البته برخی مسائل حاشیه‌ای نیز وجود دارد که محل بحث آنها اینجا نیست. اگر کمیته اخلاق در پژوهش‌های زیست پزشکی وزارت بهداشت از تعمدی بودن اشتباه اطمینان حاصل کند، برخورد متفاوتی با متخلفین خواهد داشت.

ورود کمیته اخلاق در پژوهش‌های زیستی وزارت بهداشت به طرح مطالعاتی قلیان اکسیژن

خاجی در ادامه صحبت‌هایش درباره آخرین وضعیت طرح مطالعاتی قلیان اکسیژن توضیح داد: کمیته اخلاق در پژوهش‌های زیستی وزارت بهداشت در حال بررسی طرح مطالعاتی قلیان اکسیژن است. پس از انجام بررسی های لازم، این کمیته نظر خود را به مجریان و مسئولین وزارت بهداشت اعلام خواهد کرد.

وی در پاسخ به پرسشی در زمینه تفاوت نظر متخصصان و مجریان این طرح مطالعاتی درباره مضرات قلیان اکسیژن، اظهار کرد: اگر کمیته اخلاق در پژوهش‌های زیستی وزارت بهداشت به این نتیجه برسد طرح مطالعاتی قلیان اکسیژن قابل اجرا است، اجازه ادامه طرح صادر و اگر از آسیب‌رسان بودن این دستگاه مطلع شود، از این طرح مطالعاتی جلوگیری می‌کند. بررسی طرح مطالعاتی قلیان اکسیژن در کمیته اخلاق پژوهش‌های زیستی وزارت بهداشت آغاز شده، این کمیته فقط از منظر مباحث اخلاقی به طرح ورود می‌کند و در این مسیر از نظر مشاوره متخصصان قلب و ریه کمک می‌گیرد.

جلسه کمیته اخلاق با مجریان طرح قلیان اکسیژن

خاجی با اشاره به برگزاری جلساتی با مجریان طرح قلیان اکسیژن، گفت: در انتظار پاسخ مجریان طرح قلیان اکسیژن هستیم که به جمع‌بندی نهایی برسیم. اگرچه نتایج مدنظر هنوز ارائه نشده اما کمیته اخلاق در پژوهش برای تعیین نتایج نهایی به موضوع ورود می‌کند. پس از بررسی نتایج، جمع‌بندی نهایی به مجریان طرح اعلام می‌شود و نتایج نهایی در صورت نیاز رسانه‌ای می‌شود.

وی گفت: ازهم تاکید می‌کنم، طرح مطالعاتی قلیان اکسیژن موافقان و مخالفانی دارد، اما نظر هیچ‌کدام از این گروه‌ها به عنوان نظر بالادستی تلقی نمی‌شود. از نظرکمیته اخلاق در پژوهش زیستی وزارت بهداشت طرح‌های مطالعاتی باید به نحوی باشد که سلامت جامعه حفظ شود.