آشنایی با بافت تاریخی شهر یزد

در اولین شهر خشتی جهان می‌توانید در کوچه‌های باریک قدم بزنید و عطر خوش خاک نم‌خورده را از دیوارهای کاهگلی استشمام کنید و از دیدن بافت تاریخی یزد نهایت لذت را ببرید.

مناطق قدیمی و تاریخی یزد که از گذشته‌های دور به همان شکل باقی مانده تنها جنبه گردشگری ندارد و هنوز هم به‌عنوان بخشی مسکونی شناخته می‌شود که زندگی در آن جریان دارد.

بزرگترین بافت تاریخی و مسکونی در یزد

بافت تاریخی و سنتی یزد منطقه‌ای بزرگ با وسعت حدود 700 هکتار را به خود اختصاص می‌دهد که می‌توان گفت به‌عنوان بزرگترین بخش باستانی دست‌نخورده در سطح دنیا به‌شمار می‌رود.

بادگیرها، ساباط‌ها، کوچه‌های پرپیچ‌وخم، عمارت‌ها، خانه‌های قدیمی و بسیاری مکان‌های دیگر در این محدوده قابل مشاهده هستند که بافتی از جنس خشت دارند.

به‌طور تقریبی بیش از 1700 بنای خشتی و سنتی در بافت تاریخی یزد وجود دارد که این محدوده از بخش شرقی با محله فهادان و از غرب نیز با خیابان مطهری همجوار است.

چیزی که باعث منحصربه‌فردبودن بافت تاریخی یزد می‌شود

ویژگی‌های زیادی را می‌توان برای بافت تاریخی یزد در نظر گرفت که باعث می‌شود تا این منطقه سنتی در تمام این سال‌ها با صلابت و زیبای در جای خود باقی بماند، اولین مسئله مهم این است که تمامی بناهای این بافت کاملا متراکم و فشرده هستند.

کوچه‌های تاریخی این منطقه به‌صورت نامنظم ساخته شده‌اند و سبک معماری خانه‌ها و همچنین عمارت‌های بافت تاریخی یزد به‌گونه‌ای است که هیچ فاصله‌ای بین آن‌ها وجود ندارد و کاملا به هم متصل هستند.

در واقع مسقف‌بودن کوچه‌ها و همچنین وجود ساباط‌های متعدد نیز برای جلوگیری از آزار و اذیت مردم به وسیله وزش بادهای سنگین بوده، در ضمن می‌توان گفت که با وجود شرایط آب‌وهوایی گرم و خشک یزد استفاده از این نوع معماری خاص مانعی در برابر تابش آفتاب سوزان است.

آشنایی با بخش‌های مختلف بافت تاریخی یزد

هر قسمت از بافت تاریخی یزد را که ببینید به هوش و نبوغ معماری مردم کهن پی می‌برید که با زیبایی هرچه تمام‌تر بناهایی محکم و استوار را در این منطقه خشک و بیابانی ساخته‌اند، تعدادی از مهم‌ترین قسمت‌های این بافت به شرح زیر هستند.

بادگیرهای بافت تاریخی یزد

می‌توان گفت که یکی از زیباترین و جالب‌ترین بخش‌هایی که معماران سنتی یزد برای خانه‌ها و عمارت‌ها در نظر می‌گرفتند، بادگیرهایی بود که وظیفه خنک‌کردن خانه در فصول گرما سال را برعهده داشت.

در واقع بادگیرها حکم سیستم تهویه را در گذشته بازی می‌کردند و تا کنون نیز به همان زیبایی و عظمت باقی مانده‌اند، این سازه‌ها به‌صورت ستون‌های چند ضلعی هستند که باد از قسمت دریچه‌ای بادگیرها به داخل بنا وارد می‌شود.

در قسمت داخلی سازه‌ها و عمارت‌های قدیمی یزد حوضچه‌هایی قرار دارد که با برخورد باد به آب دورن این حوضچه‌ها، هوایی خنک و مطبوع وارد خانه می‌شود.

آب‌انبارهایی که در بافت تاریخی یزد قرار دارد

ساخت سازه‌هایی به‌عنوان محل نگهداری و ذخیره آب از گذشته‌های بسیار دور در بین ایرانیان رواج داشته است که می‌توان در بافت تاریخی یزد نیز نمونه‌های جذابی از آن‌ها را مشاهده کرد.

در قسمت زیر زمینی هر خانه قدیمی حوض‌هایی سرپوشیده ساخته می‌شد که ساختار آب‌انبارهای یزد نیز به همین شکل است و البته کاملا خشتی هستند که این توانایی را دارد تا منباع آبی را خنک نگهدارد.

در فصول پرباران سال این محل‌ها ذخیره، پر از آب می‌شد و هنگامی که مقدار بارش‌ها کم بود اهالی خانه از این ذخایر برای مصارف روزانه خود استفاده می‌کردند، تماشای این مکان‌ها با سقف گنبدی برای بسیاری از گردشگران جالب توجه خواهد بود.

ساباط‌های ساخته‌شده در بافت تاریخی یزد

یزدی‌ها به کوچه‌های مسقف و سرپوشیده ساباط می‌گویند که البته در زبان فارسی نیز با عنوان ایوان یا سایبان شناخته می‌شود، در بسیاری از مناطق این شهر می‌توان چنین سازه‌هایی را مشاهده کرد اما تعداد زیادی از آن‌ها در بافت تاریخی قرار دارند.

جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب سوزان و آزاردهنده‌ای که در این منطقه می‌تابید یکی از مهم‌ترین دلایلی بود که باعث شد تا معماران خوش‌ذوق یزدی از گذشته ساباط‌ها را برای تردد راحت‌تر مردم بسازند.

ساباط‌هایی که در بافت تاریخی یزد وجود دارد معمولا براساس 2 مدل مختلف ساخته می‌شود که متناسب با نوع مصالح به‌کار رفته کمی با هم تفاوت دارند، به این صورت که در حالت اول از تیر و چوب یا حصیرها برای ساخت سایبان استفاده می‌کردند.

از سوی دیگر برخی از ساباط‌ها نیز با استفاده از آجر و با نمای رومی ساخته می‌شد که در این حالت برای جلوگیری از ایجاد فشار زیاد بر روی دیوارها، معمولا وزن مصالح و آجرها را در هر 2 سمت ستون تقسیم می‌کرند.

کوچه‌های آشتی‌کنان در بافت تاریخی یزد

نوع معماری کوچه پس کوچه‌هایی که در بافت تاریخی یزد قرار دارد برای بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی جالب توجه خواهد بود، گفته می‌شود که فلسفه ساخت چنین فضاهای باریک و کم‌عرضی برای ارتباط نزدیک و صمیمانه میان افراد است.

کوچه‌های خشتی که در بافت تاریخی یزد قرار دارند در میان مردم با نام کوچه‌های آشتی‌کنان معروف است و برخی از آن‌ها به اندازه‌ای باریک هستند که شاید 2 نفر هم به‌سختی بتوانند از این مسیر عبور کنند.

علاوه‌بر اینکه بخش‌های مختلف بافت تاریخی یزد به‌عنوان اماکن دیدنی و جذاب در نظر گرفته می‌شوند، تعدادی از جاذبه‌های معروف مانند میدان ساعت، خانه لاری‌ها و آتشکده ورهرام نیز در این منطقه قرار دارند.

جمع‌بندی

بافت تاریخی یزد از جمله مناطق قدیمی و دست‌نخورده‌ای است که شهرت جهانی دارد و از بخش‌های مختلفی همچون کوچه‌های باریک، آب‌انبارها، بادگیرها، ساباط‌ها، خانه‌ها و عمارت‌های کهنسال تشکیل می‌‌شود که هر کدام از آن‌ها از معماری خاص و جذابی دارند.

4461/ب