جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
در هفته گذشته سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مقرهای گروهک‌های تروریستی را در داخل خاک پاکستان مورد حمله قرارداد و پاکستان نیز متقابلاً به روستاهایی در داخل ایران که ادعا کرد تعدادی از اتباع پاکستان به‌طور غیرمجاز در آن سکونت داشتند حمله کرد.
باید به این موضوع اشاره کرد که روابط ایران و پاکستان از ابتدای انقلاب اسلامی روابط دوستانه‌ای نبوده و همواره پاکستان مقر گروهک‌های تروریستی و تجزیه‌طلب ضدایرانی بوده است، حتی در ابتدای انقلاب نیز گروهک تروریستی مجاهدین خلق (منافقین) از خاک پاکستان برای تردد و جذب اعضا استفاده می‌کرد.
در رابطه با تحولات و روابط بین ایران و پاکستان باید به این موضوع اشاره کرد که جنگ بین ایران و پاکستان به‌عنوان دو کشور مسلمان عملاً برنده‌ای نخواهد داشت اما می‌توان با تدابیری اقدام به موازنه‌سازی در روابط بین ایران و پاکستان و اصلاح رفتار پاکستان کرد که مهم‌ترین مؤلفه آن توسعه روابط بین ایران و هند است؛ در این نوشته قصد داریم به بررسی مواردی بپردازیم که این ادعا را محکم‌تر می‌کند.
1- توسعه بندر گواتر در راستای کاهش نفوذ منطقه‌ای پاکستان
نخست باید به این مسئله اشاره کرد که توسعه بنادر چابهار توسط هند می‌تواند یک "دیگری" برای پاکستان و بندر گوادر پاکستان باشد و علاوه بر این می‌تواند از وابستگی کشور افغانستان به بندر گوادر بکاهد؛ زیرا عملاً مسیر ایران می‌تواند به ایجاد تنوع در مسیرهای حمل‌ونقل کالا به افغانستان منجر شود و این موضوع عملاً در درازمدت می‌تواند از نفوذ شبکه حقانی و سیستم‌های امنیتی کشور پاکستان در خاک افغانستان بکاهد و نفوذ ایران و هند را در افغانستان توسعه بدهد. اساساً یکی از عواملی که حضور گروه‌های بنیادگرا را در خاک پاکستان شدت می‌بخشد هراس پاکستان از حضور هند در سیستان بلوچستان ایران و بهره‌برداری هند از بنادر مکران است که به توسعه اقتصادی منطقه سیستان و بلوچستان منجر خواهد شد. خود این مسئله نیز باتوجه‌به مشکلات پاکستان در استان بلوچستان می‌تواند در درازمدت به یک چالش برای پاکستان مبدل شود، اما بااین‌وجود افزایش تدابیر امنیتی در استان‌های جنوب شرقی کشور توأمان با توسعه اقتصادی همراه با گسترش حضور هند در این مناطق می‌تواند یک موازنه بخشی را در روابط ایران با هند و پاکستان ایجاد کند.
2- به‌هم خوردن موازنه قوا به ضرر پاکستان با حضور هند در جنوب شرق ایران
حضور هند حتی به‌صورت اقتصادی و توسعه زیرساختی در مناطق جنوب ایران نیز می‌تواند موازنه قوا به ضرر پاکستان را رقم بزند؛ زیرا عملاً هند و پاکستان با یکدیگر دارای رقابت‌های ژئوپلیتیک هستند.
3- اقتصاد قدرتمند هند در برابر اقتصاد ضعیف پاکستان
تولید ناخالص داخلی هند در سال 2021 رقم معادل 3.1 تریلیون دلار بوده، در حالی که تولید ناخالص داخلی پاکستان در همان سال 348 میلیارد دلار آمریکا بوده به این مفهوم که اقتصاد هند حدوداً ده برابر بزرگ‌تر از اقتصاد پاکستان است. تنوع در روابط ایران به‌وسیله هند یک مزیت اقتصادی بزرگ را برای ایران ایجاد می‌کند که روابط اقتصادی با پاکستان نمی‌تواند این مزیت را ایجاد کند.
4- معضل بنیاد گرایی و وجود دشمنان مشترک
موضوع چهارم این است که شبکه حقانی و گروهک‌هایی مانند جیش محمد، دشمن مشترک ایران و هند هستند و مقابله با گروه‌های تروریستی با ماهیت وهابی می‌تواند یک نقطه عطف برای توسعه روابط ایران هند باشد.
5- ضرورت اتحاد ایران و هند در افغانستان برای کاهش نفوذ پاکستان
دو کشور ایران و هند عملاً هر دو به‌دنبال گسترش نفوذ خود در خاک افغانستان هستند؛ اما باتوجه‌به وابستگی افغانستان به بنادر گوادر پاکستان برای حفظ ارتباط خود با دریاها و همچنین نفوذ گسترده آی‌اس‌آی پاکستان در شبکه حقانی طالبان عملاً پاکستان در افغانستان نفوذ بیشتری داشته است، و این مسئله می‌تواند برای ایران و هند که به‌دنبال تأمین منافع خود در افغانستان هستند، به ایجاد یک اتحاد طبیعی منجر شود. توسعه بنادر مکران می‌تواند از وابستگی افغانستان به پاکستان بکاهد و به کاهش نفوذ پاکستان در افغانستان منجر شود که این مسئله همکاری مشترک بین ایران و هند را در بنادر مکران و سایر مباحث مربوط به افغانستان را می‌طلبد.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
موضوعی که باید در نهایت به آن اشاره شود این است که در نهایت ایران و پاکستان چون دو کشور همسایه با بافت مسلمان هستند باید در حالت طبیعی روابط حسنه تری نسبت به روابط بین ایران و هند داشته باشند. تنوع‌بخشی به روابط ایران و هند و حضور هند در اقتصاد ایران ابداً نباید به مفهوم ایجاد وابستگی مطلق بین ایران و هند باشد. ایران باید روابط خود را با هند به‌گونه‌ای در دستور کار خود قرار بدهد که بتواند به آن واسطه در روابط خود با پاکستان و حتی چین موازنه‌سازی کند. علاوه‌برآن ایران باید بتواند از پاکستان و چین نیز امتیازات مدنظر خود را بگیرد.
روابط یک‌طرفه با هند و قطع روابط با پاکستان می‌تواند چالش‌های بسیار زیادتری از روابط فعلی ایران با پاکستان را برای ایران داشته‌باشد. حضور هند در اقتصاد و زیرساخت‌های ایران و توسعه روابط دهلی نو با تهران و ایجاد ائتلاف موقت بین این دو می‌تواند موازنه قوا را به نفع ایران و هند و به ضرر پاکستان به‌هم بزند.
ایران می‌تواند با توسعه مرحله‌به‌مرحله روابط خود با هند و افزایش حضور هند در ایران علاوه‌بر ایجاد موازنه در منطقه به‌طور پله‌ای پاکستان را نیز تحت‌فشار قرار بدهد تا پاکستان در رابطه با مسائل امنیتی ناگزیر شود رفتارهای خود را با ایران اصلاح کند و به یک تعریف مشترک نسبت‌به تروریسم با ایران برسد؛ اما باتوجه‌به روابط متنوع هند با سایر نقاط جهان که دارای تعارضاتی با ایران نیز هستند و باتوجه‌به اینکه پاکستان یک کشور مسلمان است، این موازنه سازی باید تااندازه‌ای به‌پیش برود که مخاطراتی که از خاک پاکستان علیه ایران صورت می‌گیرد دفع شود.
باید اشاره کرد که جنگ مخصوصاً بین دو کشور مسلمان به نفع هیچ‌کس نیست و ایجاد موازنه در روابط بین ایران و هند جایگزین بهتری برای ممانعت درگیری‌های فرسایشی بین ایران و پاکستان و اصلاح رفتار پاکستان است.
دررابطه با هند نیز ایران باید معیاری برای گسترش حضور این کشور برای موازنه سازی تعریف کند تا در آینده نیز ایران با هند دچار چالش نشود.