تفسیر غزل حافظ / گل در بر و می در کف و معشوق بکام است

 برای گرفتن فال حافظ و تعبیر و تفسیر آن باید علم و سواد کافی داشت. به همین دلیل تصمیم گرفته‌ایم تا هر روز تفسیری یکی از غزل های حافظ شیرازی را برایتان بگذاریم. امروز ۱۰ شهریور غزل شماره ۴۶ می‌پردازیم:

گل در بر و می در کف و معشوق بکام است / سلطانِ جهانم به چنین روز غلام است
گو شمع میارید در این جمع که امشب / در مجلسِ ما ماهِ رخِ دوست تمام است

در مذهبِ ما باده حلال است ولیکن / بی روی تو ای سروِ گل اندام حرام است
گوشم همه بر قولِ نی و نغمۀ چنگ است / چشمم همه بر لعلِ لب و گردشِ جام است

در مجلسِ ما عطر میامیز که ما را / هر لحظه ز گیسویِ تو خوشبوی مشام است
از چاشنیِ قند مگو وز شکّر / زآن رو که مرا از لبِ شرینِ تو کام است

تا گنجِ غمت در دلِ ویرانه مقیم است / همواره مرا کویِ خرابات مقام است
از ننگ چه گویی که مرا نام ز ننگ است / از نام چه پرسی که مرا ننگ ز نام است

میخواره و سرگشته و رندیم و نظرباز / وآن کس که چو ما نیست در این شهر گدا است

با محتسبم عیب مگویید که او نیز / پیوسته چو ما در طلبِ عیشِ مدام است
حافظ منشین بی می و معشوق زمانی / کایامِ گل و یاسمن و عیدِ صیام است

شرح و تفسیر بیت یکم

گل در بر و می در کف و معشوق بکام است / سلطانِ جهانم به چنین روز غلام است

گل در نزدم و باده در دستم و معشوقه به مرادم است . یعنی همۀ اینها برایم فراهم است . پس در چنین روزی پادشاه جهان غلامِ من است . و یا پادشاه جهان به چنین روز غلام است . یعنی در گلستان با معشوق مهربان باده نوشیدن ، از سلطنت جهان خوش تر و بالاتر است .

شرح و تفسیر بیت دوم

گو شمع میارید در این جمع که امشب / در مجلسِ ما ماهِ رخِ دوست تمام است

ای فلانی بگو : به مجمعی ما شمع نیاورید . که در مجلس ما روی دوست مثل بدر است . یعنی ضیاء صورتِ ماهِ دوست برای روشنایی مجلس ما کافی است و به شمع نیاز نیست .

شرح و تفسیر بیت سوم

در مذهبِ ما باده حلال است ولیکن / بی روی تو ای سروِ گل اندام حرام است

در مذهب ما شراب خوردن حلال است لکن ای سروِ گل اندام بی روی تو حرام است . یعنی در مذهب عشاق هر چیز تلخ با بودن جانان لذیذ و مطبوع است . اما بدون جانان اگر شکر هم باشد زهرِ کُشنده است .

شرح و تفسیر بیت چهارم

گوشم همه بر قولِ نی و نغمۀ چنگ است / چشمم همه بر لعلِ لب و گردشِ جام است

گوشم پیوسته متوجه آواز نی و چنگ است . یعنی همیشه در حال استماع آواز نی و چنگ هستم و چشمم دائم به لبِ تو و به گردش جام دوخته شده ، یعنی همیشه ناظرِ این ها هستم ، حاصل کلام : خیلی دوست دارم که دائماََ در ذوق و صفا باشم . [ همه = این جا به معنی دائم و همیشه است / قول نی = بانگ نی / نغمۀ چنگ = آواز چنگ / گردش = دور زدن ، این جا به معنای دور است ]

شرح و تفسیر بیت پنجم

در مجلسِ ما عطر میامیز که ما را / هر لحظه ز گیسویِ تو خوشبوی مشام است

در مجلس ما عطرآمیزیمکن که هر دَم از نوکِ زلفِ تو دماغِ جان معطر و مشامِ جان خوشبو است . یعنی ای جانان با انواع عطرها در مجلس ما عطاری مکن که از زلف و گیسوی تو هر لحظه و هر ساعت مشام مان معطر و خوشبو است و احتیاج به عطرآمیزی نیست . [ عطر = بوی خوش / میامیز = مخلوط مکن / مشام = عضوی که در قاعدۀ مغز جای دارد و بو را حس می کند ]

شرح و تفسیر بیت ششم

از چاشنیِ قند مگو وز شکّر / زآن رو که مرا از لبِ شرینِ تو کام است

ای جانان از شیرینی و لذتِ قند هیچ مگو که مرادِ من در لبان شیرین تو است . یعنی منظورت از تعریف لذتِ قند و شکر ، اگر گول زدن من است ، من که از این چیزها گول نمی خورم . زیرا مقصودِ من در لبان شیرین تو است . [ چاشنی = لذت و طعم / قند = در عربی به معنی شکر است ]

شرح و تفسیر بیت هفتم

تا گنجِ غمت در دلِ ویرانه مقیم است / همواره مرا کویِ خرابات مقام است

ای جانان از وقتی که خزانۀ غم تو در دلِ ویران من مقیم و جاگیر گشته ، یا مادام که غمِ تو در دل من است برای همیشه کُنجِ میخانه مقام من خواهد بود . یعنی از زمانی که عاشق تو شده و گرفتار غمِ عشقت گشته ام . برای تخفیف از شدّتِ اضطراب و ناراحتی غمِ تو ، همیشه ملازم و مقیمِ میخانه شده ام .

شرح و تفسیر بیت هشتم

از ننگ چه گویی که مرا نام ز ننگ است / از نام چه پرسی که مرا ننگ ز نام است

از ننگ چه می گویی ، یعنی برای من از چگونگی ننگ و زشتی و عواقبِ بَدِ آن تعریف می کنی ، در حالی که من این اشتهار و این نام را از ننگ بدست آورده ام . همچنین از نام من می پرسی یعنی از نامداری من سؤال می کنی ، در صورتی که من از نامی بودن عار دارم . [ ننگ = عار و غیرت ]

_ جایز است نام ، مرادف ننگ باشد . پس معنی این است : در باره ننگ چه می گویی که من از ننگ ، عار دارم .

شرح و تفسیر بیت نهم

میخواره و سرگشته و رندیم و نظرباز / وآن کس که چو ما نیست در این شهر گدا است

ما رندِ نظرباز و باده نوش و سرگشته و سرگردانیم . آن که مثل ما نیست در این شهر کیست . یعنی در دنیا هر امرِ خلاف که هست ما مرتکب شده ایم و در این شهری که ما هستیم ، کیست که مرتکبِ چنین کارهای خلاف نشده است . مقصود شاعر تعریض به فاسقین شهر است نه این که خودشان مرتکب امرِ خلاف شرع باشند . زیرا که وجودِ شریفشان از اینگونه مسائل بری بوده ، حاشا که امر خلاف از شخص ایشان که اهلِ خدا بوده اند سر بزند . [ نظر باز = کسی را گویند که هر که را بیند عاشقش شود ، عاشق پیشه / رند = کسی را گویند که هر منهی را مرتکب شود / سرگشته = واله و حیران ]

شرح و تفسیر بیت دهم

با محتسبم عیب مگویید که او نیز / پیوسته چو ما در طلبِ شرب مدام است

عیب مرا به محتسب نگویید زیرا که او هم مثل ما در طلبِ شربِ مدام است . یعنی ما و محتسب هر دو در یک حالیم . [ شرب مدام = دارای دو معنا است ، شرب دائم ، شرب باده ]

_ قبل از قزلباش ها امور مربوط به شرع شریف را محتسبین اجرا می کردند مثلا شارب خمر و تارک صلوة و مرتکبین زنا و مرتکبین به نواهی را به طور کامل همه را محتسب رسیدگی و ضبط می کرد . از آن جهت است که شعرا در اشعارشان محتسب را با باده نوشان در یک جا آورده اند .

شرح و تفسیر بیت یازدهم

حافظ منشین بی می و معشوق زمانی / کایامِ گل و یاسمن و عیدِ صیام است

ای حافظ هیچ زمانی بی می و معشوقه مباش . زیرا ایام گل و یاسمین و روز عید رمضان و خلاصه زمان خوردن و آشامیدن است .