چگونه سؤال‌کردن، اندیشهٔ کودک را می‌سازد؟

به گزارش صدآنلاین، پرورش قدرت تفکر در کودک از بنیادی‌ترین مباحث تربیتی در اندیشهٔ اسلامی است. استاد حائری شیرازی در کتاب راه رشد با نگاهی عمیق و تجربه‌محور، بر این نکته تأکید می‌کند که عقل کودک قابلیت شکوفایی ذاتی دارد و نقش والدین، فراهم‌کردن زمینهٔ بروز این توانایی است. او به‌جای تربیت دستوری و تحمیلی، بر تربیت پرسش‌محور، گفت‌وگو با کودک، احترام به سؤال‌های او و نیز ایجاد فرصت برای اندیشیدن و حل مسئله تأکید می‌کند. در این نگاه، کودک تنها شنوندهٔ منفعل نیست، بلکه شریک فعال فرایند فهم و کشف است و همین مشارکت، بنای اعتمادبه‌نفس، قدرت تحلیل و سلامت فکری او را در سال‌های آینده شکل می‌دهد. در ادامه، عین متن برگرفته از کتاب راه رشد آمده است.

پرورش قدرت تفکر در کودک

نقش سؤال کردن از کودک در پرورش تفکر او

اگر شما به بچهتان شخصیت بدهید آگاهیهای فطری اش به گونه ای بروز و ظهور میکند که از سؤالاتش تعجب میکنید یکی از توصیه هایی که به شما میکنم این است که از بچهتان سؤال کنید خیال میکنید که نمیتوانند پاسخ دهند؟ بپرسید تا ببینید که از خودتان بهتر جواب میدهند تمام مسائل تربیتی را که برایتان معضل شده از بچه هایتان بپرسید و آنها جواب میدهند من با بچه ها سروکار داشته ام یک بار که بچه ها را دور من جمع کرده بودند یکی گفت من شبها میترسم که در تاریکی بروم. همین را با بچه ها به بحث گذاشتم آنها مثل یک کارشناس مسائل روان شناسی به این سؤال جواب دادند یکی گفت: اگر روز برود آنجا و ببیند خبری نیست شب هم میترسد دیگری گفت او را آنجا بگذارند و برگردند، خودش مجبور میشود که جرئت نند خودشان راهکار دادند

بچه ها خیلی آگاهی دارند بچه ها مملو از آگاهی هستند. فَأَلْهَمَهَا فُجُورَها وَتَقْواها. سما این کلمۀ «فُجُورَها و تقواها» را در این خلاصه نکنید که بچه میفهمد دروغ بد است امانت داری خوب است و…؛ نه، ریزه کاریهای دقیق را می فهمد میفهمد که رنجاندن بد است مقابله کردن بد است بی ادبی بد است پا دراز کردن جلوی استاد بد است. اصلا لازم نیست که به او بگویی؛ خودش متوجه میشود؛ اما به شرط اینکه شما تصنع و تکلف نداشته باشید تصنع و تکلف بچه را خیلی عقب می برد. خدا رحمت کند آقای طباطبایی را. آقای کرباسچیان نقل میکرد که آقای طباطبایی میگفت یا الله مصنوعی، سلام علیکم مصنوعی، نشستن مصنوعی، تصنع تصنع تصنع آخر اینها از این همه تصنع خسته نمیشوند؟ تصنع نداشته باشید تصنع و تکلف بچه را عقب می برد.

نحوه مواجهه با سؤالات کودک

وقتی کودک چیزی را می‌پرسد انسان نباید هر چه را که بلد است به او بگوید؛ بلکه باید به او مقداری بگوید و به زبانی بگوید که او بتواند جذب کند این می‌شود تربیت فکری او. اینکه شما برای سؤال طفل ارزش قائل هستید و به آن اهمیت می‌دهید خودش راه مکیدن آن چیزی است که در درون اوست؛ یعنی شما با حسن استماعی که دارید زمینه شکوفایی او را فراهم می‌کنید وقتی که مربی به سؤال طفل گوش می‌دهد، مثل این است که آنچه را که در درون طفل است، می مکد و او خود را بروز می‌دهد و به تدریج سؤالاتش با معناتر می شود. این مکیدن، به معنای ایجاد خلا خارجی و ایجاد حرکت از داخل به خارج است؛ مثل خلائی که با تلمبه زدن ایجاد می کنی و آب را از چاه خارج میکنی.

گاه سؤال طفل را به خود او برگردانید؛ یعنی از او بپرسید: «اگر من این سؤال را از تو میکردم تو چه جوابی میدادی؟» این به او قوه اعتماد می‌دهد که بعضی از سؤالاتش را خودش پیگیر شود و برایش جواب پیدا کند پس در دوره طفولیت بیشتر سؤال از طرف او مطرح میشود و گاه از خود او جواب خواسته می‌شود و گاه جواب به زبان او گفته می‌شود؛ اما وقتی به حدود بلوغ رسید مسائل را برایش توجیه و تحلیل کنید و امر و نهی ای را که به او می‌کنید برایش توضیح بدهید این به او کمک می‌کند؛ یعنی وقتی که با روش تحلیلی با او برخورد می‌کنید و چیزی را از شما می‌پذیرد که از فهم خودش گرفته جان می‌گیرد و در برخورد با دیگران هم تا حرف را به خودش عرضه نکند و آن را نفهمد قبول نمی‌کند یکی از عوامل گرایش به گروههای انحرافی در بچه ها تربیت قبلی پدر و مادر است که او را عادت دادهاند چیزی را که نمیفهمد بپذیرد. از این جهت وقتی گروه های انحرافی نوشته ای را به او می‌دهند بدون اینکه بفهمد، می پذیرد؛ اما اگر میکرد با انتخاب برخورد می‌کرد عادت کرده بود که در مورد مسائل بیاندیشد در برخورد با دیگران هم با اندیشه برخورد.

تقویت فکر کودک با پرسیدن سؤالات پیچیده و بازی های فکری

اگر پدری یا معلمی می‌خواهد بچه‌اش یا شاگردش ترقی‌کند، باید یک شب دو شب رهایش کند تا او توی سر خودش بزند و یک مسئله را حل کند. هر اندازه که انسان مشقت بیشتری بکشد رشد بیشتری می‌کند.

برای این که عقل بچه تقویت شود سؤالات متشابه از او بکنید که عقلش ورزیده شود.

مثلاً این عبارت را برایش بنویسید «یا بفرما به سرایم» یا «بفرما به سر آیم». تمام حروف و حرکات این دو جمله عین هم است. این را بنویس و بگذار جلوی بچه. بعد بگو اگر این را کشف کردی جایزه ات می‌دهم.

بازی های فکری بهتر از فضای مجازی است یعنی بچه با ابزار حقیقی بنشیند و مسابقه بدهد. با مادرش مسابقه بدهد عقل همین طوری رشد می‌کند هر چه سؤالهای عمیق از بچه کنید که بچه مجبور بشود با عقلش ورزش کند عقلش رشد می‌کند همان طور که دستتان ورزش می‌کند و ورزیده می‌شود عقل هم عیناً مثل دست مثل چشم مثل گوش وقتی ورزش میکند ورزیده می شود.

انواع مختلف سؤال کودک

گاهی سؤالات بچه سطحی است یک جواب سطحی هم ارضایش می‌کند. گاهی سؤالهای عمقی مطرح می‌شود و جوابهای سطحی او را ارضا نمی‌کند سؤالاتی که بچه مطرح می‌کند یک صبح صادق و یک صبح کاذب دارد. وقتی مثل صبح صادق می‌شود دیگر پشت سرش مرتباً نور ادامه پیدا می‌کند.

سؤال از «خدا»، سؤال عمیق نیست علتش این است که نام خدا در بین مردم زیاد برده می شود. لذا این سؤال سطحی است کسی نمی‌آید بپرسد ما چرا زنده‌ایم اگرکسی‌چنین سؤالی کرد این سؤال عمیق است.چگونه سؤال‌کردن، اندیشهٔ کودک را می‌سازد؟