به حَج نروید، به حِج بروید

در این آیه شریفه، خدای متعال به وضوح و روشنی هدف و غایت حج را بیان فرموده و آن را که همان «حِج‌البیت» است، نه «حَج‌البیت»، از ما خواسته است.

احمد سعادت‌فر در کتاب نوش بندگی می‌گوید: بین این دو تعبیر تفاوت بسیاری است و اسرار مهمی در آن نهفته است که حج‌گزار باید آنها را پیش از تشرف فراگیرد و با این آگاهی به حج مشرف شود تا دعوت حق را اجابت کرده باشد و به توفیق انجام حج کامل نائل شود.

فرق حَج با حِج

اما حَج با حِج چه تفاوتی دارد و هر کدام چه معنایی می‌دهند و تاکید خدای متعال بر انجام کدام یک از این دو است؟ 

«حَج» به معنای قصد است، آن هم قصدی که همراه با حرکت و اقدام برای رسیدن به مقصود باشد.

خدای متعال در قرآن کریم 9 مرتبه کلمه حَج و یک مرتبه کلمه حِج را آورده است. گویا همه آن 9 مرتبه مقدمه‌ای برای رسیدن به این مرتبه است.

حَج (با فتح) مصدر است و حِج (با کسر) اسم مصدر. تفاوت مصدر با اسم مصدر این است که مصدر ریشه فعل است مانند غَسل به معنای شستن، اما اسم مصدر نتیجه‌ای است که از آن کار حاصل می‌شود مانند، غُسل، که شخص شستن‌های خاصی را همراه با نیت انجام می‌دهد و سرانجام برای او غسل تحقق پیدا می‌کند.

«حِج البیت» یعنی قلبِ مؤمن بیت‌الله بشود

نکته مهمی که باید به آن توجه شود این است که در آیه شریفة «وَ لِلّهِ عَلَى‌النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبیلاً» کلمه حِج به بیت اضافه شده و فرموده: «حِجّ‌البیت» و لفظ «حَجَّ الْبَیت» را به کار نبرده است.

تفاوت دو عبارت این است: اگر لفظ «حَج‌البیت» را آورده بود به این معنا بود که زائر قصد کعبه کرده و بر گِرد او طواف کند و سایر اعمال را به جای آورد. اما «حِج البیت» یعنی اینکه قلبِ مؤمن بیت‌الله (خانه خدا) بشود و زائر قصد کند آنچه را که بیت (خانه) قصد می‌کند؛ یعنی خود را جای بیت ببیند و آنچه بیت قصد می‌کند، او نیز قصد کند. به عبارت ساده‌تر فکر کند که خودش خانه است و پس از آن فکر کند که اگر خانه باشد، چه می‌خواهد؟ روشن است وقتی که خانه‌ای ساخته می‌شود، صاحب‌خانه را می‌طلبد تا در او سکونت کند. 

حال که زائر می‌خواهد خود را به جای بیت ببیند، باید توجه کند که خدای متعال کعبه را به خود نسبت داده و فرموده است: «بیتی»، گویا او در اینجا دائماً تجلی دارد. حال زائر می‌خواهد دل خود را که به فرموده امام صادق (ع) حرم الله است (اَلقَلْبُ حَرَمُ الله)، جای کعبه قرار دهد تا خدای سبحان بر آن تجلی کند یا به تعبیری در آن ساکن شود. در حدیثی قدسی خدای متعال فرمود: «أَطْلُبُونِی فی قُلُوبِ العارفین/ مرا در دل‌های اهل معرفت طلب کنید». روشن است تا زمانی که دل تطهیر و خالص نشود، خداوند در آن ساکن نمی‌شود.

بنابراین سِرّ همه اعمال حج در طواف، خصوصاً طوافِ زیارت یا همان طوافِ حج، که در ردیف اعمال پس از بازگشت مناسک، خلاصه می‌شود. اگر زائر به این سِرّ رسید و خود را جای کعبه دید و فقط او را طلب کرد،‌ در حقیقت دعوت خدای متعال را برای به جای آوردن حج اجابت کرده است./ تسنیم