استرس در نوجوانان را جدی بگیرید + روش های درمانی

اما حقیقت این است که استرس در نوجوانان، یکی از شایع ترین مشکلات و اختلالات در سنین بلوغ است و تقریبا همه آن ها به اندازه های متفاوت و در موضوعات مختلف، با آن دست و پنجه نرم می کنند. شناخت هر چه بیشتر درباره نوجوانان و عواملی که می تواند منجر به بروز یا تشدید استرس در آن ها شود، یکی از مواردی است که به والدین، معلمان و همه کسانی که با آن ها در ارتباط اند، کمک می کند تا بتوانند روابط بهتر و موثرتری با نوجوانان بر قرار کنند. پس اگر به دنبال کشف دلایل و راه های درمان و کاهش استرس در نوجوان خود، به اینجا آمده اید، پیشنهاد می کنیم تا پایان این مقاله در صد آنلاین با ما همراه باشید.

استرس (Stress) چیست؟

در یک تعریف روانشناختی، می توان گفت که استرس پاسخی است که روان آدمی، به فشارها یا تهدیدات می دهد. بروز فیزیکی این پاسخ، به شکل افزایش ترشح هورمونی به نام آدرنالین ظاهر می شود و به طور موقت بر سیستم عصبی اثر می گذارد. به دلیل همین تغییر هورمونی، استرس، ممکن است همراه با افزایش ضربان قلب، نفس نفس زدن، عرق کردن کف دست ها، لرزیدن زانو ها  و همچنین ایجاد تنش و پرخاشگری باشد.

این اغلب یک واکنش غیر ارادی و خودکار است و لزوما در موقعیت های کاملا خطرناک بروز نمی کند. بسیاری از موارد روزمره مثل شرکت در آزمون یا یک ارائه کلاسی، مواجهه با یک حریف سرسخت در ورزش یا رفتن به یک اجرای صحنه و… نیز می تواند به افزایش ترشح آدرنالین و ایجاد استرس منجر شود. البته این پاسخ اغلب موقتی بوده و پس از پایان موضوع استرس، فروکش خواهد کرد.

علی رغم آنکه استرس و ترشح آدرنالین، یک واکنش خودکار و اغلب طبیعی در بدن است، اما این بدین معنا نیست که همه افراد در همه موقعیت ها و در همه سنین، مقدار معین و ثابتی از استرس را تجربه می کنند. بلکه شدت و میزان استرس تجربه شده در افراد، می تواند بسته عوامل مختلفی متفاوت باشد. یکی از عوامل موثر در این زمینه، سن و دوره بلوغ است که در ادامه به تشریح آن خواهیم پرداخت.

استرس چیست

استرس دوران بلوغ در نوجوانان

بلوغ دوره ای از تغییرات قابل توجه است که فرد را برای ورود به بزرگسالی آماده می کند. بروز همین تغییرات گریز ناپذیر و غیر ارادی، شرایطی بحرانی را برای نوجوان فراهم می آورد که عبور از آن ممکن است با دشواری همراه باشد. مطالعات بالینی نشان می دهد که بسیاری از اختلالات روانی در طول دوران بلوغ یا پس از آن ظاهر می شوند و اغلب آن ها، با میزان استرس در فرد، مرتبط هستند. بلوغ حدودا بین 7 تا 13 سالگی در دختران و 9 تا 15 سالگی در پسران رخ می دهد. اگرچه برخی از افراد ممکن است کمی زودتر یا دیرتر آن را تجربه کنند و نمی تواند سن یکسانی داشته باشد. بلوغ، همراه با ایجاد تغییرات ظاهری مانند رشد قد و بدن و تغییرات هورمونی، تغییراتی نیز در احساسات و عواطف نوجوانان ایجاد می کند.

زیرا بدن در حال تطبیق با هورمون های جدید است و ذهن و روان نیز می خواهد به همان سمت حرکت کند و این حرکت ممکن است با چالش هایی همراه باشد. به همین سبب اغلب نوجوانان در دوران بلوغ، احساس سردرگمی می کنند و یا احساسات آن ها در حالتی شدیدتر از حالت عادی بروز می کند. آن ها ممکن است نسبت به تغییراتی که در حال رخ دادن است، احساس ترس و نگرانی داشته باشند و یا ندانند که چگونه باید با آن کنار بیایند. اغلب بیش از حد حساس شده و به راحتی ناراحت می شوند. آن ها ممکن است بیش از حد معمول عصبانی شوند و تنش های زیادی را خانواده یا دوستان خود تجربه کنند. مقابله با همه این احساسات جدید، ممکن است برای نوجوانان دشوار باشد.

همه این عوامل، در دست هم می دهد تا نوجوانان، اغلب زمینه ها و شرایطی استرس زا را تجربه کرده و ناخواسته با آن دست و پنجه نرم کنند. بنابراین باید دانست که بیش از هر چیز، شرایط مخصوص و منحصر به فرد بلوغ، که از کنترل و اراده نوجوان نیز خارج است، زمینه ساز بروز استرس و فشارهای عصبی متعدد در او است و او نقش کمرنگی در بروز رفتارهای نابهنجار و متمایز ناشی از استرس، دارد. بلوغ به عنوان یک عامل اصلی، می تواند زمینه هایی را برای ایجاد شرایط استرس زا ایجاد کند که در ادامه به آن ها می پردازیم.

علت استرس در نوجوانان

اگر از فرزند نوجوان خود سوال کنید، می تواند یک لیست بلند بالا از دلایل و موضوعات استرس خود فراهم کرده و به شما ارائه کند. دلایلی که ممکن است بسیاری از آن ها با یکدیگر مرتبط باشند و یا زیر مجموعه یکدیگر قرار بگیرند. به طور کلی می توان دلایل و موضوعات استرس در نوجوانان را در موارد زیر خلاصه کرد:

مدرسه و به خصوص تکالیف
والدین
روابط عاشقانه
روابط دوستانه
خواهر و برادر

البته شاید این لیست نتواند لیست کاملی باشد، اما می توان گفت که این موارد در فهرست استرس های اغلب قریب به اتفاق نوجوانان وجود خواهد داشت. به همین سبب توضیح درباره این موارد عمده سودمند خواهد بود:

استرس مدرسه در نوجوانان

می توان گفت که یکی از رایج ترین دلایل استرس در نوجوانان، مربوط به زمانی است که معلمان یا والدینشان از آن ها، نمرات بالا یا تکالیف زیادی را انتظار دارند. اغلب آن ها، هنگامی که نمره ضعیفی دریافت می کنند و یا تکالیفشان را به خوبی انجام نمی دهد، احساس بدی پیدا می کنند. زیرا احساس می کنند که نه تنها خود، بلکه افرادی را که بیش از همه به آن ها اهمیت می دهند را، ناامید کرده اند. وقتی آن ها، برای یک امتحان، سخت تلاش می کنند، اما در نهایت نمره مطولوبی دریافت نمی کنند، ممکن است دچار احساس شکست و ناامیدی شوند. آن ها همواره با این استرس که باید انتظارات معلمان و خانواده در تکالیف و امتحانات مدرسه را برآورده سازند، درگیر اند و احساس شکست در این موارد، می تواند زمینه بروز افسردگی در آن ها باشد.

نقش والدین در استرس نوجوانان:

میزان تنش های میان والدین و فرزندان در سنین نوجوانی، بیش از هر زمانی دیگری افزایش می یابد و این اغلب به دلیل تغییرات ناشی از بلوغ و عدم درک متقابل میان والدین و فرزندان می باشد. علاوه بر این که نوجوان، هنوز با تغییرات خود خو نگرفته و در حال هماهنگی و تثبیت شخصیت جدید خود است، پدر و مادرها نیز اغلب به سختی با این تغییرات کنار می آیند و فراموش می کنند که این تغییر، یک پروسه غیر ارادی و خودکار است که خود آن ها نیز تجربه کرده اند. همین مسئله، می تواند یکی از موضوعات مهم استرس در نوجوانان را تشکیل دهد. این موضوع در خصوص نوجوانانی که والدین شان به مواردی مانند مصرف مواد مخدر یا الکل و یا اختلالات روانی مبتلا هستند، دو چنددان بوده و آن ها اغلب از استرس شدیدتری رنج می برند. نوجوانان باید در خانه احساس امنیت داشته باشند و اگر این امنیت را در خانه به دست نیاوردند، دچار استرس فزاینده شده و به محیط های ناسالم و غیر امن پناه خواهند برد. برای جلوگیری از این اتفاق آموزش برخورد با نوجوانان برای والدین ضروری می باشد.

نقش والدین در استرس نوجوانان

روابط عاشقانه:

تقیربا همه انسان ها، نخستین احساسات عاشقانه خود نسبت به جنس مخالف را در سنین نوجوانی تجربه می کنند و این امر به سبب تغییرات هورمونی ناشی از بلوغ رخ می دهد. تمایزهای جنسیتی بیش از هر زمان دیگر، در اینجا نمایان می شود و از این رو، جنس مخالف مورد توجه قرار می گیرد. درگیر شدن با این احساسات به عقیده برخی از محققان، یکی از استرس زا ترین جنبه ها، در زندگی نوجوانان است. برای نخستین بار تعامل و ارتباط با جنس مختلف، معنا و شکلی متفاوت برای آن ها به خود می گیرد. در نتیجه تمایل و در عین حال نگرانی های مرتبط با این تعامل، یکی از منابع اضطراب در نوجوانی است.

روابط دوستانه:

کنار آمدن با دوستان یا قرار گرفتن در میان آن ها، می تواند یکی دیگر از منابع استرس در نوجوانان باشد. در دوره نوجوانی، گروه همسالان و دوستان، برای نوجوان، تقریبا معادل “همه چیز” است. آن ها به یک باره دچار تغییراتی اساسی شده اند و احساس جدایی و دور افتادگی شدیدی نسبت به دیگران، مانند پدر و مادر و خانواده و بزرگ ترها، دارند. از نظر آن ها، تنها کسانی که شبیه خودشان هستند و در نتیجه می توانند درک متقابلی از آن ها داشته باشند، گروه دوستان و همسالان اند. در نتیجه این گروه از اهمیت ویژه ای برخوردار می شود. در نتیجه هنگامی که در این گروه ها، مشاجره یا تنشی پیش می‌آید و یا نوجوان در کنار همسالان خود احساس ناخوشایندی می‌کند، دچار استرس و اضطرب می گردد. زیرا آن ها همواره نگران اند که مبادا روابط دوستانه خود را از دست بدهند و یا از گروه طرد شوند و این یکی از دلایل استرس آن ها خواهد بود.

خواهر و برادر:

گفتیم که نوجوانان در سن بلوغ، بیش از هر زمان دیگری حساس شده و احساسات شدیدتری را از خود نشان می دهند. در این دوره آن ها بیشترین مقایسه را بین خود خواهر و برادرشان به عمل می آورند و ممکن است تنش های فراوانی را با آن ها تجربه کنند. زیرا احساس می کنند که پدر و مادر توجه بیشتری به آن ها دارند، خصوصا اگر آن ها کوچک تر باشند. این تنش و استرس، در صورتی که پدر و مادر در واقع هم دست به چنین کاری بزنند، کاملا شدید خواهد شد.

همانگونه که گفتیم، دلایل استرس در نوجوانان به این موارد ختم نمی شود و می تواند منایع دیگری نیز داشته باشد. از جمله:

نگرانی درباره انتخاب رشته و دانشگاه
نگرانی درباره شغلی که می خواهند پس از تحصیل داشته باشند(مشاوره شغلی)
نگرانی های مالی برای خانواده
تغییرات ناگهانی مانند مرگ یک از عزیزان یا طلاق والدین
اخبار و حوادث نگران کننده در سطح اجتماعی

استرس چگونه بر مغز نوجوانان اثر گذار می گذارد؟
گفتیم که استرس یکی از واکنش های سیستم عصبی در مواجهه با خطرات است. در پاسخ به این تهدید، بدن و مغز، از طریق افزایش هورمون های استرس از جمله آدرنالین و کورتیزول واکنش نشان می دهند. این هورمون ‌ها به فعال سازی بخشی از سیستم عصبی، که به سیستم عصبی سمپاتیک معروف است، منجر می شوند. این مکانیسم، فرآیندی است که به منظور آماده سازی انسان برای واکنش سریع در موقعیت های خطرناک، فرار یا مبارزه با تهدید ایجاد شده است. با شروع فرآیند و ترشح هورمون ها، ضربان قلب افزایش می ‌یابد و کمک می کند تا خون به بازوها و پاها برسد و فرد را برای دویدن یا مبارزه مهیا کند. در نتیجه ماهیچه ها منقبض می شوند و تنفس با سرعت بیشتری انجام می شود.

در حقیقت، حیات انسان های اولیه، در هنگام مواجهه با رویدادهای تهدید کننده، مانند حمله حیوانات، وابسته به به این واکنش بیولوژیکی بود. در مقابل، انسان ‌های مدرن امروزی، با چنین خطراتی مواجه نیستند، هنگام مواجهه با موقعیت ‌های غیرکشنده روزمره، مثل ترافیک، یک آزمون سخت یا موقعیت های اجتماعی دیگر، این فرآیند را تجربه می‌کنند. به عبارت دیگر، در گذشته، عوامل تهدید کننده حیات بشر، محدود اما کشنده بودند. اما امروزه، عوامل استرس زا و برانگیزاننده فرآیند ترشح آدرنالین، بسیار گسترده شده اند. این در حالی است که این عوامل اغلب به هیچ وجه کشنده نیستند، بلکه تنها می توانند بخشی از هویت فردی و یا اجتماعی ما را مخدوش کنند. بنابراین می توان بخش زیادی از دلایل افزایش سطح استرس در نوجوانان را، در سبک زندگی و ماهیت گریز ناپذیر زندگی مدرن یافت.

نشانه های استرس در نوجوانان

گفتیم که همه نوجوانان مقداری از استرس را همواره تجربه می کنند و برخی از استرس ها حتی می توانند سالم باشند. با این حال، برخی از نوجوانان با میزان استرس قابل توجهی دست و پنجه نرم می کنند که منجر به ایجاد اختلال در یادگیری، روابط و سایر زمینه های زندگی آن ها می شود. برای آنکه بتوانیم استرس طبیعی و غیر طبیعی را در نوجوانان تشخیص دهیم، باید نشانه ها و علائم آن را بدانیم. وجود استرس گسترده و بیش از حد در نوجوانان اغلب می تواند با علائم و نشانه های زیر همراه باشد:

تغییرات احساسی:

نوجوانان مضطرب، اغلب به لحاظ عاطفی، آشفته و یا افسرده به نظر می رسند. آن ها ممکن است رفتارهای متناقضی چون پرخاشگری شدید و گوشه گیری شدید از خود نشان دهند و احساس خستگی می کنند.

تغییرات جسمانی:

نوجوانانی که تحت استرس شدید قرار دارند، بیشتر دچار بیماری می شوند و معمولا دچار سردرد، معده درد ، درد قفسه سینه و … هستند.

تغییرات رفتاری:

نوجوانانی که با استرس شدید مواجه اند، اغلب به دلیل فشارهای عصبی که متحمل می شوند، عادات غذایی و ساعات خوابیدن شان دچار تغییر و آشفتگی می شود و حتی ممکن است از فعالیت های عادی روزانه نیز اجتناب کنند و مسئولیت های خود را نادیده بگیرند.

تغییرات شناختی:

استرس بیش از حد می تواند عملکردهای شناختی نوجوان مانند سطح یادگیری، میزان تمرکز و یا قدرت حافظه او ار تحت تاثیر قرار داده و به کاهش آن ها بی انجامد.