تفسیر غزل حافظ / روضۀ خلدِ برین خلوتِ درویشان است

 برای گرفتن فال حافظ و تعبیر و تفسیر آن باید علم و سواد کافی داشت. به همین دلیل تصمیم گرفته‌ایم تا هر روز تفسیری یکی از غزل های حافظ شیرازی را برایتان بگذاریم. امروز ۱۴ شهریور غزل شماره ۴۹ می‌پردازیم:

روضۀ خلدِ برین خلوتِ درویشان است / مایۀ محتشمی خدمتِ درویشان است
کنجِ عزلت که طلسماتِ عجایب دارد/ فتحِ آن در نظرِ رحمتِ درویشان است

قصرِ فردوس که رضوانش به دربانی رفت / منظری از چمنِ نُزهتِ درویشان است
آنچه زر می شود از پرتوِ آن قلبِ سیاه / کیمیائیست که در صحبتِ درویشان است

آنکه پیشش بنهد تاجِ تکبّر خورشید / کبریائیست که در حشمتِ درویشان است
دولتی را که نباشد غم از آسیبِ زوال / بی تکلّف بشنو دولت درویشان است

خسروان قبلۀ حاجاتِ جهانند ولی / سببش بندگی حضرتِ درویشان است
رویِ مقصود که شاهان به دُعا می طلبند / مظهرش آینۀ طلعتِ درویشان است

از کران تا به کران لشکرِ ظلم است ولی / از ازل تا به ابد فرصتِ درویشان است
ای توانگر مفروش این همه نخوت که تو را / سر و زر در کنفِ همّتِ درویشان است

گنجِ قارون که فرو می شود از قهر هنوز / خوانده باشی که هم از غیرتِ درویشان است
حافظ ار آبِ حیاتِ ازلی می خواهی / منبعش خاکِ درِ خلوتِ درویشان است

من غلامِ نظرِ آصفِ عهدم کُو را / صورتِ خواجگی و سیرتِ درویشان است

شرح و تفسیر غزل شماره ۴۹ دیوان حافظ شیرازی

شرح و تفسیر بیت یکم

روضۀ خلدِ برین خلوتِ درویشان است / مایۀ محتشمی خدمتِ درویشان است

باغ فردس برین همان خلوت درویشان است و خدمت به درویشان سرمایۀ عظمت و شکوه می باشد . و بالعکس یعنی خلوت درویشان از لحاظ ذوق و صفایی که دارد همان خلد برین است و کسی که خلوت درویشان را دریابد و ذوق و صفای آن را درک نماید همان جنت را به دست آورده و خدمت به درویشان سرمایۀ عزت و سعادت است . [ خلد = جنت / برین = اعلا / خلد برین = جنت اعلا / محتشمی = سروری / درویشان = در بیت مراد اهل الله است ]

شرح و تفسیر بیت دوم

کنجِ عزلت که طلسماتِ عجایب دارد/ فتحِ آن در نظرِ رحمتِ درویشان است

کنج انزوا که طلسم های عجیب دارد . فتح آن در نظر درویشان است یعنی واصلین اگر به کسی با نظر رحمت بنگرند اختیار عزلت برای آن شخص ضروری است . زیرا تا انزوا نگزیند به مرادش واصل نخواهد شد. [ کنج عزلت = انزوا در یک گوشه ]

شرح و تفسیر بیت سوم

قصرِ فردوس که رضوانش به دربانی رفت / منظری از چمنِ نُزهتِ درویشان است

کوشک جنت که رضان دربانی آن را دارد . در چمن نزهت درویشان یک نظرگاه است یعنی فردوس از سرور و حبور و ذوق و صفای درویشان یک نمونه است . [ قصر = کوشک / فردوس = جنت / رضوان= دربان بهشت است / دربان = نگهبان ]

شرح و تفسیر بیت چهارم

آنچه زر می شود از پرتوِ آن قلبِ سیاه / کیمیائیست که در صحبتِ درویشان است

آن چیزی که قلب سیاهی چون قیر و قلب سختی چون سرب ، از اثر و ضیاء آن صاف گشته و چون طلای خالص پاک می شود . کیمیایی است که در اثر ملازمت و مصاحبت درویشان بدست می آید . یعنی هر آنکه با اهل الله مصاحب شود هر قدر ناقص و ابتر هم باشد در اثر مصاحبت آنان فاضل و کامل می گردد . [ قلب سیاه = به دو معنا آمده . یکی سکۀ نادرست و دوم به معنی دل تیره / صحبت = ملازمت و مصاحبت ]

شرح و تفسیر بیت پنجم

آنکه پیشش بنهد تاجِ تکبّر خورشید / کبریائیست که در حشمتِ درویشان است

آن کس که در برابرش خورشید تاج تکبر را ترک کند آن عظمتی است که در حشمت درویشان است . یعنی خورشید با این همه تکبر و ترفع در برابر حیا و کبریای درویشان ترک تکبر می کند . حاصل کلام: این که در برابر کبریا و حشمت درویشان و از اینکه درویشان شرایط آداب و ارکان را به جا می آورند یعنی ادب را رعایت می کنند ، خورشید شرمنده است . [ تکبر = خود را بهتر و بالاتر از همه دانستن / کبریا = عظمت و بزرگی / حشمت = عظمت ]

شرح و تفسیر بیت ششم

دولتی را که نباشد غم از آسیبِ زوال / بی تکلّف بشنو دولت درویشان است

دولتی که رنج و زوال نیستی نداشته باشد . یعنی از زوال و نیستی مصون و محفوظ باشد . بی زحمت بشنو که این دولت ، دولت درویشان است .

شرح و تفسیر بیت هفتم

خسروان قبلۀ حاجاتِ جهانند ولی / سببش بندگی حضرتِ درویشان است

پادشاهان قبلۀ حاجات دعا هستند . چون همۀ مردم به آنها عرض حاجت نموده و به درگاهشان دعا می کنند و سبب این یعنی این که پادشاهان کعبۀ آمال مردم می باشند . همان بندگی است که در حضور درویشان دارند.

شرح و تفسیر بیت هشتم

رویِ مقصود که شاهان به دُعا می طلبند / مظهرش آینۀ طلعتِ درویشان است

روی مقصود که پادشاهان آن را با دعا طلب می کنند . مظهر آن آیینۀ روی فقرا است . یعنی دیدن روی مبارک اهل الله ، همان دیدن روی مقصود می باشد . [ مظهرش = محل ظهور / مراد از طلعت در اینجا صورت است ]

شرح و تفسیر بیت نهم

از کران تا به کران لشکرِ ظلم است ولی / از ازل تا به ابد فرصتِ درویشان است

از ابتدا تا انتهای عالم لشکر ظلم است . یعنی همه جا را ظلم فرا گرفته . یا سراسر عالم را ظلم فرا گرفته و از ازل تا به ابد همین طور بوده ، اما نصرت و فرصت از آنِ درویشان است . یعنی به هر کجا نظر کنند آن جا را فتح می کنند.

شرح و تفسیر بیت دهم

ای توانگر مفروش این همه نخوت که تو را / سر و زر در کنفِ همّتِ درویشان است

ای شخص غنی و مالدار، این همه تکبر و تعظم مفروش . زیرا سر و مال و مایملکِ تو در سایه همّتِ درویشان حاصل شده یعنی از برکت همّتِ آنهاست که تو دارای مال و ملک و ثروت شده ای . چنان که اگر آنها را از توجه به تو باز دارند و همّت شان را از تو منقطع نمایند . تمام مایملک تو از بین می رود . [ توانگر = صاحب قدرت و در اینجا یعنی مالدار و غنی / نخوت = تکبر / کنف = پناه ]

شرح و تفسیر بیت یازدهم

گنجِ قارون که فرو می شود از قهر هنوز / خوانده باشی که هم از غیرتِ درویشان است

شاید در تفاسیر و تواریخ خوانده ای که گنج قارون که هنوز هم از قهر خدا فرو می رود . سبب فرو رفتن آن از غیرت درویشان است . در اینجا مراد از درویشان فقرا است . [ گنج = مال و ثروت / فرو می رود = غرق می شود ولی در اینجا یعنی به طرف پایین می رود ]

شرح و تفسیر بیت دوازدهم

حافظ ار آبِ حیاتِ ازلی می خواهی / منبعش خاکِ درِ خلوتِ درویشان است

ای حافظ در آستانۀ درویشان ادب را رعایت کن که پادشاهی مملکت تماماََ از بندگی حضور درویشان است . یعنی سلطنت دنیا در اثر مودت و محبت به فقرا است . حاصل کلام : پادشاهان به دعای اهل الله محتاج اند و یا پادشاهان محتاجانِ دعای اهل الله هستند .

شرح و تفسیر بیت سیزدهم

من غلامِ نظرِ آصفِ عهدم کُو را / صورتِ خواجگی و سیرتِ درویشان است

من غلام و بندۀ وزیر اعظم وقتم که صورتش ، صورت خواجگان و سیرتش درویشانه است . یعنی ظاهرش اکابرانه و باطنش فقیرانه می باشد . [ سیرت = خلق و خوی / مراد از آصف عهد ، وزیر وقت قوام الدین حسن می باشد ]