چهارشنبه ۱۴ آذر ۱۴۰۳
بازدید:۴۲۹۴
این باغ زیبا در دوره قاجاریه احداث شد و در گذر زمان، فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته و حوادث و داستان‌های زیادی را به چشم خود دیده است. اکنون نگارستان یکی از جاهای دیدنی تهران و تفرجگاه‌های خوش آب‌وهوای پایتخت است که علاوه بر داشتن محیطی باصفا و روح‌انگیز، روایتگر گوشه‌هایی از تاریخ ایران زمین در عهد پادشاهان قاجار است.
باغ نگارستان در طی زمان در معرض تخريب‌های بسياری قرار گرفته است. وسعت اولیه آن ۴۳,۲۰۰ متر مربع بود که در حال حاضر ۱۱,۴۶۹ مترمربع از آن باقی مانده است.یکی از جاهای باصفا و آرام‌بخشی که در شهر تهران وجود دارد، باغ نگارستان است؛ جایی که با گذراندن ساعتی در آن، از شلوغی‌های پایتخت و آلودگی هوا دور می‌شوید و از سرسبزی و زیبایی آن لذت می‌برید. این باغ که در زمان خود از عظمت و اهمیت بالایی برخوردار بود، در دوره قاجار و به دستور فتحعلی شاه ساخته شد. وی یکی از شاهان دودمان قاجار بود که قصرها و باغ‌های باشکوه متعددی در تهران بنا کرد. باغ گلشن، قصر ماه، قصر فیروزه، قصر زر، قصر آبگینه، قصر زمرد و باغ و قصر نگارستان از جمله آن‌ها است.
باغ نگارستان باغی متعلق به عهد قاجار محسوب می‌شود که در زمان فتحعلی شاه احداث شده است
باغ نگارستان از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین باغ‌های قاجاری محسوب می‌شود که در سال‌های ۱۲۲۸-۱۲۲۲ هجری قمری با هدف ايجاد يک مرکز ييلاقی-حکومتی در خارج از دارالخلافه تهران ساخته شد. اين قصر باغ در روزگار اوليه خود دارای وسعت زيادی بود و به‌دلیل حوادث سیاسی مهمی که در قرن ۱۳ هجری قمری روی داد، به‌ویژه قتل منشی و وزیر بزرگ و کاردان این دوره میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی، از اهمیت بالایی برخوردار است.
این باغ که اکنون از وسعت آن کاسته شده است، در گذشته خارج از حصار شاه طهماسبی قرار داشت و از سال ۱۲۸۵ هجری قمری و با گسترش شهر تهران در عهد ناصری جزو محدوده دارالخلافه قرار گرفت. این باغ از شرق به امتداد خیابان دروازه شمیران و اصطبل اعتمادالسلطنه، از غرب به اراضی جلال الملک و از جنوب به دو باغچه جلال الملک و صنیع الملک منتهی می‌شد. آمده است که در زمان صدارت میرزا آقاسی تغییراتی در محدوده باغ صورت گرفت؛ به‌گونه‌ای که علاوه بر حصار اصلی باغ، حصار دومی ساخته شد که از سمت شرق به پیاده‌روی دانشسرا، از غرب به پیاده‌روی غربی سازمان بودجه و برنامه کشور، از سوی شمال به خیابان شریعتمدار رفیع و از جنوب نرسیده به پیاده‌روی جنوبی خیابان کمال الملک محدود بود. قسمتی از این حصار تا سال ۱۳۱۲ شمسی وجود داشت.
باغ نگارستان در طی زمان در معرض تخريب‌های بسياری قرار گرفته است. وسعت اولیه آن ۴۳,۲۰۰ متر مربع بود که در حال حاضر ۱۱,۴۶۹ مترمربع از آن باقی مانده است. در منابع آمده است:
سردر اصلی باغ در در قسمت جنوبی آن قرار داشت و دارای دو طبقه بود. در طبقه بالا سه اتاق و در طبقه پایین دو اطاق ساخته شده بود. چون از این سردر می‌گذشتیم، خیابانی شمالی جنوبی آن سردر را به داخل باغ می‌پیوست. در حاشیه این خیابان و در طول آن اتاق‌های متعددی وجود داشت که دارای گچ‌بری‌های بسیار چشمگیر بودند. چون به مرکز باغ می‌رسیدیم بناهای اصلی این قصر در آن جا بود و مشهورترین این بناها، عمارت حوض‌خانه است که نام دلگشا داشت و آن را درست در وسط این باغ ساخته‌اند. در همین ساختمان است آن تالار سلام پادشاهی که در دو طرف آن پرده نقاشی مجلس سلام جلوه‌گری می‌کرد.
در اين قصر باغ عمارت‌ها و تالارهای باشکوهی چون عمارت دلگشا، تالار سلام، تالار قلمدان و چندين حوض‌خانه بر پا شده بود. در سمت شمال این قصر تالار سلام به‌همراه اتاق‌هایی جای داشته و به مراسم‌های رسمی اختصاص داشته است. دیوارهای این تالار مزین به نقاشی شاه، شاهزادگان، بزرگان، امرا، سفرا و حکام بوده است.
در وسط باغ حیات خلوت و ساختمان‌های یک طبقه، در قسمت جنوبی حیات تالار مصور و در جبهه شمال غربی نیز حمامی با ستون‌های سنگی حجاری شده و منقش با سنگ‌های مرمر قرار داشت که گفته می‌شود قائم مقام فراهانی در این حمام به قتل رسید. این حمام سرسره نامیده می‌شد. کشیک خانه و محل سکونت نگهبانان و خدمه نیز در ورودی باغ واقع بود.
تنها بنای قاجاری باقی مانده از باغ نگارستان حوض‌خانه است که اکنون به موزه هنرهای ملی تبدیل شده است
آنچه که امروزه به‌عنوان باغ نگارستان شناخته می‌شود، ساختمان‌های دانشسرای عالی است که شامل کتابخانه، فضاهای آموزشی، اداری و فضای سبز است. تنها بنای قاجاری باقی مانده از این باغ، حوض‌خانه است که در جنوب محوطه و تحت اختیار معاونت راهبردی سازمان برنامه و بودجه قرار دارد و در محدوده ساختمان‌های وزارت فرهنگ و ارشاد واقع شده است. این حوض‌خانه به موزه هنرهای ملی تبدیل شده است و در آن نقاشی‌های باارزشی از هنرمندان معاصر نگهداری می‌شود.
بر دیوارها و تالارهای باغ نگارستان نقاشی‌های متعددی وجود داشته است و دلیل نام‌گذاری این باغ نیز وجود همین نقاشی‌ها است. فتحعلی شاه نیز به نقاشی‌های شاهانه و چشمگیر علاقه داشت؛ بنابراین دستور داد نقاشان تصویرش را در لباس‌های زربفت و مزین به گوهرهای گران‌قیمت ترسیم کنند.
یکی از تصاویر ارزشمند و مهم باغ نگارستان نقاشی صف سلام فتحعلی شاه است که در تالار سلام قرار داشت. وجود این تصویر نشان‌دهنده آن است که نگارستان از باغ‌ها و قصرهای شاهی قاجاریان بوده است. از این نقاشی به دستور مظفرالدین شاه تابلویی به همان اندازه توسط مصورالملک کشیده و در وزارت خارجه وقت نصب شد.
گفته می‌شود محمد حسن خان، شاگرد آقا صادق از نقاشان دوره کریم خان زند خالق شمایل‌های این باغ است. معماران و نقاشان دیگری همچون عبدالله خان معمار باشی و نقاش باشی و آقاجان اصفهانی از جمله کسانی هستند که در ساخت باغ نگارستان شرکت داشتند.
باغ نگارستان تا زمان محمدشاه و ناصرالدین شاه جزو بیوتات سلطنتی محسوب می‌شد. از این زمان کم کم توجه به آن کم شد و با توسعه تهران قدیم در عهد ناصری، این باغ در داخل حصار جدید شهر قرار گرفت. بعدها با احداث ییلاقات جدید در شمیران و اطراف تهران، شاه کمتر برای ییلاق به نگارستان می‌رفت و از این زمان به بعد بیشتر به ادارات دولتی اختصاص داده شد. در سال ۱۳۰۴ هجری قمری به‌مدت یک سال، باغ نگارستان محل وزارت عدلیه ناصری بود. بعد از آن که مظفرالدین شاه به اروپا سفر کرد و با مدارس و موسسه‌های علمی دول غربی آشنا شد؛ دستور ساخت مدرسه فلاحت را به شخصی بلژیکی به نام داشر صادر کرد. کمی بعد این مدرسه در باغ نگارستان دایر شد. در سال ۱۳۲۹ هجری قمری مدرسه صنايع مستظرفه نیز به سرپرستی نقاش معروف قاجار، محمد غفاری کمال الملک، در اين محل تأسيس شد.
زمان احمد شاه قاجار نگارستان به وزارت صنایع مستظرفه واگذار شد و قسمت‌های جنوبی در نزدیکی درب ورودی باغ با کشیدن دیوار، به مدرسه صنایع مستظرفه که تحت نظر کمال الملک اداره می‌شد، تعلق گرفت. قسمت‌های شمالی، شامل حیات و تالار سلام، به مدرسه علمیه و بعدها دانشسرای عالی تبدیل شد و با خراب کردن ساختمان‌های قدیم، بناهای جدید و در محل مدرسه کمال الملک، وزارت فرهنگ را برپا کردند.
باغ نگارستان در طول زمان کاربری‌های متعددی همچون مدرسه، دانشسرا و ادارات دولتی داشته است
در سال ۱۳۰۷ خورشيدی اعتمادالدوله قراگوزلو، وزير فرهنگ ايران، باغ نگارستان را به‌عنوان محل دائمی دارالمعلمين عالی در نظر گرفت. سپس نقشه ساختمان يک مدرسه عالی با رعايت سبک معماری ايرانی-قاجاری و اصول مدرسه‌سازی توسط نيکلای مارکوف (معمار پناهنده روسی) در ضلع شمالی باغ نگارستان اجرا شد. در سال ۱۳۱۱ شمسی دارالمعلمين عالی، با تغيير نام خود به دانشسرای عالی، به تربيت معلم برای مدارس جديد ايران پرداخت.
در سال ۱۳۱۳ خورشيدی قانون تأسيس دانشگاه تهران در مجلس شورای ملی تصويب شد و از سال ۱۳۲۵ خورشيدی به بعد، برخی از دانشکده‌ها و مؤسسات به محل امروزی دانشگاه تهران منتقل شدند. از سال ۱۳۳۵ خورشيدی، نگارستان به مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، مؤسسه جغرافيا، مؤسسه زبان‌های خارجی و کلاس‌های دروس عمومی دانشکده ادبيات و دانشکده علوم اجتماعی اختصاص يافت. در سال ۱۳۳۷ خورشيدی، به همت دکتر غلامحسين صديقی، به مؤسسه تحقيقات علوم اجتماعی و تعاون واگذار شد.
غیر از ادارت دولتی و آموزشی در باغ نگارستان گروه‌ها و انجمن‌هایی نیز فعالیت می‌کردند. انجمن موسیقی و نمایش در سال ۱۳۱۳ شمسی به همت کلنل وزیری در قسمتی از ساختمان دانشسرای عالی تأسیس شد. در این انجمن افرادی چون روح الله خالقی، مهدی فروغ و موسیقی‌دانان نامی دیگر از هنرجویان انجمن بودند. پژوهشکده فرهنگ و هنر نیز از دیگر موسسه‌هایی بود که در این باغ مستقر شد.
این باغ در سال ۱۳۹۲ پس از مرمت و بازسازی، به‌عنوان یکی از موزه‌های دانشگاهی کشور تحت مدیریت دانشگاه تهران قرار گرفت. این باغ، موزه تاریخ علم نیز شناخته می‌شود و در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسيده است.
در طول بيش از نيم قرن، افراد نامی و معروف زیادی در باغ نگارستان به تحصیل و تدریس پرداخته‌اند. تعداد زيادی از شخصيت‌های علمی، ادبی و هنری کشور چون ملک‌الشعرای بهار، کاظم عصار، علی اکبر دهخدا، بديع‌الزمان فروزانفر، علی نقی وزيری، جلال همايی، سعيد نفيسی، ابراهيم پورداود، غلامحسين صديقی، پرويز خانلری، محمد معين، محمد ابراهيم باستانی پاريزی، علی محمد کاردان و محمود حسابی از جمله این افراد هستند.
در گوشه‌ای از باغ و در جلوی کتابخانه می‌توانید تندیس برخی از مشاهیر بزرگ ایرانی را ببینید.
حوادث و رویدادهای مهم در باغ نگارستان
در طی زمان در باغ نگارستان رویدادها و اتفاقات مهمی رخ داده است و این باغ ماجراهای تلخ و شیرینی را به چشم دیده است. در سال ۱۲۴۹ هجری قمری، جشن ولیعهدی محمد میرزا و در سال ۱۲۴۹ هجری قمری، تاج‌گذاری وی در این باغ برگزار شد. مراسم عروسی ناصرالدین شاه نیز در سال ۱۲۵۸ در همین مکان برپا شد.
مهم‌ترین رویداد سیاسی روی داده در باغ نگارستان قتل قائم مقام فراهانی سیاستمدار شهیر عصر قاجار است
یکی از مهم‌ترین حوادث روی داده در باغ نگارستان قتل قائم مقام فراهانی، سیاستمدار کاردان قاجار است. در سال ۱۲۵۱ هجری قمری محمد شاه با تحریک اطرفیان و حسودان قائم مقام، دستور قتل وی را صادر کرد. بنابراین در روز ۲۴ صفر این سال او را به‌مدت شش روز در حوض‌خانه باغ نگارستان، که احتمال می‌رود مکان فعلی آن موزه هنرهای ملی در داخل محوطه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشد، محبوس کرده و شب ۳۰ همین ماه به قتل رساندند.
گفته می‌شود هنگامی که قائم مقام در باغ نگارستان زندانی بود این شعر را گفته است:
روزگار است اینکه گه عزت دهد گه خوار دارد / چرخ بازیگر از این بازیچه‌ها بسیار دارد
مهر اگر آرد بسی بی‌جا و بی‌هنگام آرد / قهر اگر آرد بسی ناساز و ناهنجار دارد
لشکری را گه به کام گرگ مردم خوار خواهد / کشوری را گه به دست مرد مردمدار دارد
برچسب ها :