ستاد سمن‌های شهر تهران؛ انتقال آرام قدرت از بدنه کم‌انگیزه به داوطلبان پرانگیزه

به گزارش خبرنگار شهری صد آنلاین، هفتمین سال بزرگداشت روز بین‌المللی داوطلب، نشانهٔ پایان یک مرحله و آغاز مرحله‌ای تازه در جامعه شهری تهران است. پدیده‌ای که در دههٔ ۱۳۹۰ صرفاً آیینی نمادین بود، امروز به یک روند نهادی و ارزش مدیریتی تبدیل شده است؛ نقطه‌ای که اعتماد عمومی به کنش جمعی را از سطح شعار به سطح رفتار پایدار منتقل می‌کند.

در چهار سال اخیر، افزایش مشارکت سمن‌ها، گروه‌های مردمی و شبکه‌های داوطلب در سراهای محله، ساختار مدیریت شهری را وارد مدار تازه‌ای کرده است؛ مداری که محورش نه فرمان، بلکه اعتماد است. این جهش، تحقق یک مدل نوین حکمرانی شهری است که در آن کنش داوطلبانه، در کنار سرمایه فیزیکی و انسانی، به‌عنوان سرمایهٔ تصمیم‌سازی شناخته می‌شود.

🔍 بازخوانی مسیر تحول

در نظام سنتی مدیریت شهری، مشارکت مردمی اغلب در قالب پروژه‌های نمادین یا استفاده ابزاری از حضور سمن‌ها تعریف می‌شد. اما روند چهارساله گذشته، ساختار ذهنی مدیریت را از «مردم‌محورِ شعاری» به «مردم‌محورِ حقیقی» سوق داده است.

شاخص‌های این دگرگونی را می‌توان در سه سطح رصد کرد:

1. افزایش اعتماد متقابل: سمن‌ها با پذیرش نقش اجرا، به‌جای مطالبه صرف، در تعریف و طراحی پروژه‌ها حضور یافته‌اند.
2. رشد ارزش محلی: داوطلبی دیگر فقط یک واکنش اخلاقی نیست؛ به شاخص توسعهٔ محله‌ای تبدیل شده است.
3. تغییر در الگوی تصمیم‌گیری: مدیران شهری بخشی از اعتبار اجتماعی خود را نه از ساختار اداری، بلکه از نسبتشان با شبکه‌های داوطلبان فعال اخذ می‌کنند.

🏙️ نقش ستاد سمن‌های شهر تهران؛ موتور تحول داوطلبی هوشمند

در این میان، نقش ستاد سمن‌های شورای اسلامی شهر تهران به‌عنوان نقطه اتصال میان مردم و مدیریت شهری، تعیین‌کننده بوده است. این ستاد در پارادایم چهارساله اخیر، از یک نهاد حاشیه‌ای حمایتی به یک پلتفرم تنظیم‌گر اجتماعی تبدیل شده است؛ نهادی که مسیر داوطلبی را از فعالیت جزیره‌ای به کنش شبکه‌ای و دانشی هدایت نمود.

چند تغییر ملموس در عملکرد ستاد را می‌توان پایه‌های این جهش دانست:

• ایجاد کارگروه‌های تخصصی حوزه‌های محیط‌زیست، میراث و مشارکت‌های فرهنگی که داوطلبان را وارد گفت‌وگوی مستقیم با مدیران شهری کرد؛
• افزایش سهم پروژه‌های اجتماعی مشترک میان مناطق و شبکه‌های داوطلبان، که طبق آمار، حدود ۴۰ درصد رشد مشارکت واقعی و تداوم تیم‌های داوطلب را سبب شده است.

ستاد سمن‌ها عملاً توانسته نقش «واسطهٔ اعتماد» را ایفا کند؛ پلی میان بدنهٔ کم‌انگیزهٔ اداری و جامعه‌ی داوطلبان فعال.

 این جایگاه تازه، همان نقطه‌ی تولد سرمایه اجتماعی نو در تهران است — جایی که حکمرانی شهری از اتاق‌های جلسات، به میدان‌های مشارکت مردمی آمده است.

📈 آینده‌پژوهی داوطلبی؛ تهران به‌مثابه میدان تمرین اعتماد

اگر روندهای چهار سال گذشته به همین مسیر رشد ادامه دهند، داوطلبی می‌تواند در پنج سال آینده سه اثر بنیادین در بافت اجتماعی و مدیریتی شهر برجای گذارد:

1. نهادینه‌سازی سرمایه اجتماعی در سطح محله:

   سراهای محله طی سال‌های ۱۴۰۵ تا ۱۴۰۸ به هسته‌های کوچک حکمرانی مدنی تبدیل خواهند شد؛ جایی که گروه‌های داوطلب، سمن‌ها و مدیران محلی به صورت هم‌تصمیم عمل می‌کنند.

2. گذار از داوطلبی خدماتی به داوطلبی توسعه‌ای:

   مسیر آینده از کمک‌های خیریه به طراحی پروژه‌های فرهنگی، محیط‌زیستی و آموزش شهروندی می‌رود؛ نشانه‌ای از بلوغ اجتماعی و برنامه‌محوری.

3. شکل‌گیری سیاست شهری مبتنی بر اعتماد و مشارکت:

   آیندهٔ مدیریت شهری تنها زمانی می‌تواند بحران‌های اجتماعی و زیست‌محیطی تهران را مهار کند که قدرت رسمی در کنار قدرت اجتماعیِ داوطلبان قرار گیرد — تغییری آرام اما بنیادین از «حاکمیت اداری» به «حاکمیت مردمی مبتنی بر اعتماد»

هفتمین گرامیداشت روز داوطلب در تهران دیگر فقط یادبود نیست؛ لحظهٔ تکوین سرمایه اجتماعی تازه‌ای است که بر پایهٔ اعتماد، تعلق و خودباوری جمعی بنا شده است.

داوطلبی اکنون در گذر از احساس به ساختار و از اخلاق فردی به ارزش مدیریتی قرار دارد.

در این مسیر، ستاد سمن‌ها نقشی کلیدی در مهندسی اعتماد عمومی ایفا کرده است: از پیوند داوطلبان با بدنهٔ شهری، نهادی ساخته که می‌تواند تهران را از شهر مدیریت‌پذیر به شهر اعتمادپذیر بدل کند.

این یعنی، سرمایه اجتماعی نه فقط شعار، بلکه موتور اصلی توسعه و حکمرانی شهری آینده خواهد بود.