جهنم کجاست و چه کسانی به آن می‌روند؟/ چرا قرآن عدد «۱۹» را برای نگهبانان جهنم انتخاب کرد؟

جهنم یا دوزخ، جایگاه انسان‌های گناهکار، منافق، کافر و مشرک در جهان پس از مرگ است؛ جایی که هرکس در آن جزای اعمال خود را می‌بیند. در قرآن، علاوه بر واژه‌ی «جهنم»، واژه‌های دیگری همچون «جحیم»، «سقر» و «سعیر» نیز برای اشاره به جهنم یا طبقات مختلف آن به کار رفته است. در بسیاری از آیات نیز از جهنم با واژه‌ی «النار» (آتش) یاد می‌شود.

نام و وظیفه‌ی نگهبانان جهنم

بر اساس قرآن و روایات شیعه و سنی، «مالک» یکی از فرشتگان بزرگ الهی و خازن یا دربان دوزخ است. فرشتگان نگهبان جهنم نوزده نفرند که آنان را «زبانیه» می‌نامند. از میان آن‌ها تنها نام «مالک» در منابع اسلامی ذکر شده و نام دیگر فرشتگان به صورت جداگانه نیامده است.

در احادیث آمده است که نام نگهبان بهشت «رضوان» و نگهبان جهنم «مالک» است. پیامبر اکرم ﷺ در شب معراج با مالک دیدار کرد و او را فرشته‌ای با چهره‌ای عبوس و خشمگین یافت؛ برخلاف دیگر فرشتگان، هرگز لبخند نمی‌زد، زیرا همواره عذاب آماده‌شده برای دوزخیان را می‌دید.

در حدیثی از امام باقر (ع) آمده است که هنگام معراج، پیامبر با تمام مخلوقات با روی خوش برخورد داشت تا اینکه با موجودی مواجه شد که نه سلام کرد و نه لبخند زد. وقتی پیامبر از جبرئیل درباره‌ی او پرسید، پاسخ شنید: «این، مالک، خازن جهنم است. خداوند او را چنین آفریده و از روزی که مأمور دوزخ شده، هرگز نخندیده است.»

همچنین در روایتی دیگر آمده است که جبرئیل به پیامبر فرمود: «همه‌ی ما از مالک می‌ترسیم؛ اگر قرار بود او به کسی لبخند بزند، تنها به روی تو می‌خندید، اما او از روز مأموریتش هیچ‌گاه تبسم نکرده است.»

تعداد نگهبانان دوزخ

در سوره مدثر، آیات ۳۰ و ۳۱، خداوند می‌فرماید:
«عَلَیْهَا تِسْعَةَ عَشَرَ»؛ بر دوزخ نوزده (فرشته) گمارده شده است.
و در ادامه بیان می‌کند که این تعداد، مایه‌ی آزمون کافران و وسیله‌ای برای اطمینان اهل کتاب و تقویت ایمان مؤمنان است.

مفسران گفته‌اند که این فرشتگان، نیروهایی بسیار قوی و سخت‌گیرند؛ قرآن آنان را «غلاظ» و «شداد» می‌نامد، یعنی فرشتگانی خشن و نیرومند که هیچ گنهکاری توان مقاومت در برابرشان ندارد.

دلیل ذکر شدن عدد نوزده در قرآن، به گفته‌ی مفسران، برای آزمایش کافران بوده است. برخی از آنان این عدد را به تمسخر گرفتند و گفتند در برابر هر یک از آن فرشتگان ده نفر از ما کافی است! در حالی که قدرت آنان قابل مقایسه با قدرت بشر نیست.

از سوی دیگر، ذکر این عدد برای اهل کتاب (یهود و نصارا) نشانه‌ای بود از حقانیت پیامبر اسلام ﷺ، زیرا عدد نگهبانان جهنم در کتاب‌های آسمانی پیشین نیز آمده بود. همین هماهنگی باعث شد اهل کتاب به نبوت پیامبر یقین بیشتری پیدا کنند و مؤمنان نیز در ایمان خود استوارتر شوند.

به این ترتیب، آیات مربوط به نگهبانان جهنم، هم هشداری برای گناهکاران است و هم نشانه‌ای از نظم و قدرت الهی در نظام آخرت.