یکی از ابعاد مهم روزهداری، تأثیر آن بر اخلاق و تزکیهی نفس است. روزه نهتنها یک عبادت فردی است، بلکه بر روابط اجتماعی نیز اثر میگذارد. فرد روزهدار، با تمرین صبر و گذشت، روحیهی مهربانی و مدارا را در خود تقویت میکند و این امر به تعاملات او با دیگران شکل مطلوبی میبخشد. در تعالیم اسلامی، روزه فرصتی برای خودسازی و اصلاح رفتارهای اخلاقی دانسته شده است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در حدیثی میفرماید: «مَنْ خَفَّفَ فِی هَذَا الشَّهْرِ عَمَّا مَلَکَتْ یَمِینُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیْهِ حِسَابَهُ»؛ یعنی هرکس در این ماه با زیردستان و افرادی که در اختیار او هستند مدارا کند و سختگیری را کنار بگذارد، خداوند در قیامت حساب او را آسان خواهد گرفت. این حدیث نشان میدهد که روزه تنها محدود به امساک از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه باید در رفتار انسان نسبت به دیگران نیز تأثیر بگذارد.
در نظام اجتماعی اسلام، رفتار نیکو با زیردستان و کسانی که تحت سرپرستی فرد هستند، از نشانههای تقوا و رشد معنوی به شمار میآید. رسول خدا صلی الله علیه و آله بر ضرورت مهربانی و آسانگیری در برخورد با کارگران، خدمتگزاران و افراد تحت تکفل تأکید داشتهاند. این مسئله بهویژه در ماه رمضان، که ماه رحمت و مغفرت است، اهمیتی دوچندان پیدا میکند. فردی که در این ماه اهل گذشت و مدارا باشد، نهتنها موجب آسایش دیگران میشود، بلکه خود نیز از لطف الهی بهرهمند خواهد شد.
تخفیف و آسانگیری نسبت به زیردستان میتواند اشکال مختلفی داشته باشد؛ از کاهش فشار کاری و برخورد محترمانه گرفته تا پرداخت بهموقع حقوق و پرهیز از هرگونه تحقیر و سختگیری. در واقع، اسلام تأکید دارد که افراد باید در روابط خود با دیگران به عدالت و مهربانی پایبند باشند و اجازه ندهند که موقعیت اجتماعی یا اقتصادی، باعث ظلم و فشار بر دیگران شود. روزهداری فرصتی است تا انسان در کردار و رفتار خود بازنگری کند و با تلطیف روح و اصلاح اخلاق، رابطهای متوازن و انسانی با همگان برقرار کند.
پس روزه نباید به امری فردی و منفک از جامعه محدود شود، بلکه باید بازتاب آن در زندگی اجتماعی نیز نمایان باشد. اگر فردی روزه بگیرد اما در برخورد با زیردستان و اطرافیان خود خشن و سختگیر باشد، روح اصلی این عبادت را درک نکرده است. ازاینرو، ماه رمضان فرصتی است برای تمرین مهربانی و آسانگیری، تا علاوه بر تزکیهی فردی، جامعهای مبتنی بر رحمت و عدالت شکل گیرد./ تسنیم