شنبه ۰۳ آذر ۱۴۰۳
در ۲۸ مارس ۲۰۲۴، جاسم البدیوی، دبیرکل کویتی شورای همکاری، از چشم‌انداز شورای همکاری برای امنیت منطقه رونمایی کرد. این سند، اولین بیان رسمی چشم‌انداز امنیت جمعی در تاریخ ۴۳ ساله شورای همکاری است که بر بیانیه‌های گذشته و توافقنامه دفاعی مشترک سال ۲۰۰۰ استوار است که به طور آشکار تصریح می‌کرد که حمله به یک عضو، حمله به همه اعضا تلقی می‌شود.
این سند همچنین شباهت‌هایی به پیشنهادهای قبلی ایران، روسیه و چین دارد که هدفشان تقویت گفت‌وگو و همکاری در منطقه است.
شورای همکاری این چشم‌انداز را پس از سال‌ها بحث و گفت‌وگو در داخل این شورا مطرح کرد و به دنبال محیطی باثبات برای پیشبرد برنامه‌های بلندپروازانه توسعه بود. این به دنبال بیانیه العلا در اجلاس سران شورای همکاری در شهر شمال غربی عربستان سعودی در ژانویه ۲۰۲۱ است که به محاصره قطر پایان داد و توافق مارس ۲۰۲۳ پکن که روابط عادی دیپلماتیک بین ایران و عربستان سعودی را احیا کرد.
این ابتکار بر گسترش بحث‌های امنیت‌محور برای چالش‌های زیست‌محیطی مشترک، انتقال انرژی، امنیت غذایی، و برنامه‌های ارتباط منطقه‌ای و بین‌منطقه‌ای تأکید می‌کند.
اگرچه به طور مستقیم گفته نمی‌شود، اما هم‌زیستی مسالمت‌آمیز و همکاری با تهران برای تحقق اهداف چشم‌انداز ضروری است. دوره پر تنش از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ شامل حملات در سال ۲۰۱۹ به نفتکش‌ها در سواحل فجیره و حملات پهپادی و موشکی به تأسیسات نفتی عربستان سعودی بود که عمدتاً به تهران و به گروه‌های نیابتی آن نسبت داده می‌شد. اعضای شورای همکاری می‌دانند که هیچ یک از پروژه‌های بزرگی که در نظر دارند، در سایه رویارویی نظامی با ایران قابل تحقق نیستند.
رویارویی مستقیم اخیر بین ایران و اسرائیل به طور مسلم اهمیت تعامل سازنده با ایران را دوچندان کرده است. یک ایران منزوی احتمالاً هر گونه پیشرفت به‌سوی توسعه و صلح را مختل خواهد کرد.
اگر ایران و عربستان در سال ۲۰۲۳ آشتی نمی‌کردند، امروز منطقه در وضعیت به مراتب بدتری قرار می‌گرفت. از زمان توافق پکن، تحولات مثبت متعددی در روابط شورای همکاری و ایران و همچنین این شورا و عراق رخ داده است. عربستان سعودی برای اولین بار پس از ۱۱ سال میزبان رئیس جمهور ایران بود و به زائران ایرانی اجازه سفر به شهرهای مقدس مکه و مدینه را داد. امارات متحده عربی، قطر و عمان روابط اقتصادی با ایران را توسعه دادند. همچنین هجوم سرمایه گذاری‌های شورای همکاری به عراق و کاهش تنش بین قطر و امارات و عربستان سعودی و بحرین هم از دیگر موارد است.
علاوه بر این، بازیگران اروپایی و آسیایی به‌ویژه چین هم این همکاری‌های دیپلماتیک و اقتصادی را تشویق کرده‌اند. مانع اصلی گسترش روابط منطقه‌ای همچنان تحریم‌های امریکا علیه ایران است.
طرح ابتکار صلح هرمز (HOPE) ایران که در سال ۲۰۱۹ ارائه شد، به دنبال استفاده از اختیاراتی بود که بر اساس قطعنامه ۵۹۸ به دبیرکل سازمان ملل متحد داده شد که در نهایت به جنگ ایران و عراق پایان داد. این کشتیرانی، ایجاد منطقه عاری از سلاح‌های کشتار جمعی و امثال آن فراهم کرد و همین مسأله کارزار فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران، که در آن زمان در بین برخی از اعضای شورای همکاری حامیانی داشت، را با موانعی روبرو می‌کرد.
در عین حال، روسیه از ریاست شورای امنیت سازمان ملل در اکتبر ۲۰۲۰ استفاده کرد تا «مفهوم امنیت جمعی منطقه» را در سال ۲۰۱۹ مطرح کند. روسیه به دنبال ایجاد یک سازمان امنیت و همکاری در آب‌های منطقه بود که شامل هشت کشور ساحلی به همراه روسیه، چین، ایالات متحده، اتحادیه اروپا، هند و سایر طرف‌های ذی نفع به عنوان ناظر یا اعضای وابسته باشد.
این ابتکار با هدف ایجاد اعتماد و تقویت همکاری گام‌به‌گام در زمینه کنترل تسلیحات، عاری‌سازی منطقه از سلاح هسته‌ای، و مبارزه با تروریسم، و در عین حال تشویق همکاری‌های اقتصادی، بشردوستانه و زیست‌محیطی انجام شد. با این حال، تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ باعث شد که مسکو تلاش‌های خود برای پیشبرد این پیشنهاد را کنار بگذارد.
چین نیز از سال ۲۰۲۰ خواستار تلاش چندجانبه برای تبدیل منطقه به «واحه ثبات» شده است. دلایل اصلی اهمیت استراتژیک منطقه برای چین به خاطر طرح کمربند و جاده، و نیازهای روزافزون آن کشور به انرژی این منطقه است. گنجاندن ایران و عربستان سعودی در سازمان همکاری شانگهای و بریکس می‌تواند میانجیگری چین را بیشتر تسهیل کند.
اروپایی‌ها نیز تلاش‌های خود را برای تعامل با منطقه مضاعف کرده‌اند. در سال ۲۰۲۳، اتحادیه اروپا لوئیجی دی مایو، به عنوان نماینده ویژه خود در امور منطقه به منظور گسترش روابط اروپا با کشورهای شورای همکاری و همچنین با ایران و عراق منصوب کرد. فرانسه همچنین یکی از حامیان اصلی گفت‌وگو‌های منطقه‌ای بوده است. عراق با حمایت رئیس جمهور امانوئل مکرون، توانست بازیگران منطقه‌ای و همچنین سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را در کنفرانس بغداد برای همکاری و مشارکت در سال ۲۰۲۱ و در سال ۲۰۲۲ در اردن گردهم آورد.
درحالی‌که پایتخت‌های اروپایی و اتحادیه اروپا با تهران و سایر بازیگران منطقه روابط دیپلماتیک دارند، ایالات متحده همچنان در تلاش است تا با تشکیل ائتلاف‌های منطقه‌ای با ایران مقابله یا آن را مهار کند.
یکی از جنبه‌های حیاتی چشم‌انداز شورای همکاری برای امنیت منطقه‌ای، درخواست آن برای تقویت «همکاری اقتصادی بین کشورهای منطقه است» . در این سند چالش‌های زیست‌محیطی به‌عنوان یک نگرانی اساسی امنیتی برجسته شده است. این چشم‌انداز از راه‌حل‌های واقع‌بینانه، مسئولانه و متعادل برای مقابله تغییرات آب‌وهوایی حمایت می‌کند که تنها از طریق افزایش همکاری نه‌تنها میان کشورهای شورای همکاری بلکه با ایران و عراق به دست می‌آید.
علاوه بر این، چشم‌انداز مورد بحث کشورهای شورای همکاری را موظف می‌کند تا برای خاورمیانه عاری از سلاح‌های کشتار جمعی تلاش کنند و حق کشورها را برای استفاده از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز تضمین می‌کند. این امر نیازمند همکاری بین عربستان سعودی، امارات متحده عربی و ایران برای کاهش خطرات زیست‌محیطی مرتبط با تأسیسات هسته‌ای و جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای است.
شورای همکاری با تمرکز بر همکاری، حل مسالمت‌آمیز مناقشات و توسعه پایدار، نه‌تنها هدف خود را ارتقا امنیت و رفاه کشورهای عضو خود می‌داند، بلکه به نظم بین‌المللی باثبات‌تر و صلح‌آمیز کمک می‌کند. مشارکت ایران در این گفتگو برای تضمین موفقیت چشم‌انداز بسیار مهم است.
منبع: استیمسون