چرا تندروها از ترامپ نمی‌ترسند اما از برجام می‌ترسند؟

نویسنده: دکتر اسفندیار خدایی، دکتری مطالعات آمریکای شمالی، دانشگاه تهران، دانشکده مطالعات جهان

دونالد ترامپ در طول چهار سال ریاست‌جمهوری خود، چهار اقدام جدی علیه ایران انجام داد: ۱- خروج از برجام، ۲- ترور شهید سردار سلیمانی، ۳- تحریم های حداکثری، ۴- منع ورود اتباع ایرانی به آمریکا. جالب اینکه هر چهار تصمیم فوق به نفع اصولگرایان تندرو و به زیان جریان میانه‌رو رقیب تمام شد.

۱- خروج از برجام

خروج ترامپ از برجام باعث شکست سیاست های تنش‌زدایی و تعامل دولت روحانی شد و زمینه را برای به قدرت رسیدن اصولگرایان فراهم کرد. کارنامه دولت روحانی در پنج سال اول یعنی تا قبل از خروج ترامپ از برجام، فوق‌العاده بود: دلار به مدت پنج سال زیر چهار هزار تومان بود و توافق برجام بیش از صد میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود شده کشورمان را آزاد کرد. روحانی دور دوم با ۲۴ میلیون رای و با مشارکت ۷۴ درصدی مردم در قدرت ماند. اگر ترامپ از برجام خارج نمی‌شد، و مشارکت مردم همچنان بالا می‌بود، جناح رقیب در انتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری بعدی حرفی برای گفتن نداشت. در انتخابات سال ۱۴۰۰ این مشارکت به ۴۸ درصد رسید و اکنون به حدود چهل درصد کاهش یافته و اصولگرایان یکه‌تاز میدان هستند. ترامپ خدمت بزرگی به مخالفان برجام کرد.

۲- ترور سردار سلیمانی

قاسم سلیمانی از مرگ نمی‌ترسید و انتظار می‌رفت او روزی جانش را فدای آرمانهایش کند. ای بسا پیش‌بینی می‌شد که روزی گلوله یک داعشی بی‌مایه گمنام سینه این فرمانده پرافتخار ایرانی را بشکافد. اما کسی گمان نمی‌کرد که ترور او به دستور مستقیم رئیس‌جمهوری آمریکا رخ دهد. سردار سلیمانی منحصر به جناح اصولگرا نبود. اما اصولگرایان تندرو با استفاده از این فرصت، گفتمان ایدئولوژیک آمریکاستیزانه خود را جانی تازه بخشیدند و گفتمان تعاملی رقیب میانه‌رو را به حاشیه راندند و آن شهید بزرگوار را تصاحب کردند. سلیمانی نه‌تنها مخالف برجام نبود بلکه با استفاده از میلیاردها دلار آزاد شده برجام، پیروزی‌های درخشانی نصیب جمهوری اسلامی در جنگ با داعش در عراق و سوریه و... کرد. این پیروزی‌ها علاوه بر مجاهدت های نظامی و خون شهیدان، مرهون میلیاردها دلار آزاد شده برجام نیز بود که هرگز نامی از آنها ذکر نمی‌شود. کدام ابرقدرت دنیا می‌‌تواند همزمان در پنج جبهه عراق، سوریه، لبنان، فلسطین و یمن بجنگد و ارزش پول ملی خود را حفظ کند؟ روسیه در اوکراین را ببینید. بدون دلارهای برجامی، جمهوری اسلامی هم نمی‌توانست به این پیروزی‌ها دست یابد. سردار سلیمانی هرگز مخالف برجام نبود اما ترور او به دستور ترامپ، مخالفان برجام را در جایگاه برتر نشاند و گفتمان ایدئولوژیک آمریکاستیزی را تقویت کرد.

۳- تحریم های حداکثری

تحریم های حداکثری ترامپ برخلاف تصور عمومی، کمترین آسیب را به ارباب قدرت و جناح همیشه – حاکمی که نهادهای اقتصادی و سیاسی را کنترل می‌کند، زد و بیشترین مشقت و گرفتاری را برای مردم عادی به دنبال داشت. با افزایش تحریم ها، دولتی شدن اقتصاد و تضعیف بخش خصوصی، مردم ضعیف‌تر و گرفتار دغدغه معیشت شدند و طبقه متوسط به عنوان موتور محرکه دموکراسی از انجام نقش سیاسی خود باز ماند و میلیون ها ایرانی به زیر خط فقر رفتند و میدان را به افراطیون هر دو جناح واگذار کردند. در اقتصاد بسته دستوری، اصولگرایان که بطور دائمی با نهادهای اقتصادی، نظامی، فرهنگی و سیاسی انتصابی بدنه نظام متصل هستند بطور نسبی کمترین زیان را دیدند و در جایگاه قدرتمندتری قرار گرفتند.

۴- منع ورود اتباع ایرانی به آمریکا

آمریکا بیشترین جمعیت مهاجر ایرانی را دارد. این تصمیم ترامپ، ایرانیان مقیم آمریکا که آن روزها غالباً حامی برجام و گفتمان میانه‌رو، اصلاح‌طلب و تحول‌خواه بودند را گرفتار دغدغه‌های شخصی مثل ارتباط با خانواده کرد. این تصمیم ترامپ هیچ آسیبی به اصولگرایان نزد اما میانه‌روها را از حمایت ایرانیان مقیم آمریکا محروم کرد. به علاوه این تصمیم، گفتمان سیاسی تعامل با دنیا را تضعیف کرد و به حاشیه برد و گفتمان ایدئولوژیک آمریکاستیزی را تقویت کرد.

برخلاف تصور مخالفان جمهوری اسلامی، ظهور مجدد ترامپ در انتخابات ۲۰۲۴ کمترین آسیب را به اصولگرایان تندرو می‌زند. لذا آنها از بابت پیروزی ترامپ در انتخابات امسال نگران نیستند. آنچه برای تندروها ترسناک و خطرناک است بازگشت دیپلماسی، برجام و حاکمیت گفتمان تعامل و گفت وگوست. آنها از جنگ نمی‌ترسند، اما از صلح وحشت دارند چون هویت و فلسفه وجودی آنها را به خطر می‌اندازد. اما افزایش دشمنی‌ها و تحریم‌ها و انزوای کشور در بلندمدت نه تنها به زیان جمهوری اسلامی است، بلکه هرکس که دغدغه ایران و ایرانی دارد را نگران می‌کند. ورود به جنگ ویرانگری که می‌تواند کشورمان را به عهد قاجار برگرداند به نفع هیچ کس نیست. ایران نباید با طناب پوسیده تندروها به ته چاه برود.