تفسیر غزل حافظ/ دل سرا پردۀ محبتِ اوست

برای گرفتن فال حافظ و تعبیر و تفسیر آن باید علم و سواد کافی داشت. به همین دلیل تصمیم گرفته‌ایم تا هر روز تفسیری یکی از غزل های حافظ شیرازی را برایتان بگذاریم. امروز ۲۳ شهریور غزل شماره ۵۶ می‌پردازیم:

دل سرا پردۀ محبتِ اوست / دیده آئینه دارِ طلعتِ اوست
من که سر درنیاورم به دو کون / گردنم زیرِ بارِ منّتِ اوست

تو و طوبی و ما و قامتِ یار / فکرِ هر کس به قدرِ همّتِ اوست
گر من الوده دامنم چه عجب / همه عالَم گواهِ عصمتِ اوست

من که باشم در آن حرم که صبا / پرده دار حریمِ حرمتِ اوست
بی خیالش مباد منظرِ چشم / ز آنکه این گوشه جایِ خلوتِ اوست

هر گُلِ نو که شد چمن آرای / ز اثرِ رنگ و بوی صحبتِ اوست
دورِ مجنون گذشت و نوبتِ ماست / هر کسی پنج روز نوبتِ اوست

 مُلکتِ عاشقی و گنجِ طرب / هر چه دارم ز یُمنِ همّتِ اوست
من و دل گر فدا شدیم چه باک / غرض اندر میان سلامتِ اوست

فقرِ ظاهر مبین که حافظ را / سینه گنجینۀ محبتِ اوست

شرح و تفسیر غزل شماره ۵۶ دیوان حافظ شیرازی

شرح و تفسیر بیت یکم

دل سرا پردۀ محبتِ اوست / دیده آئینه دارِ طلعتِ اوست

دل سراپرده عشق جانان است یعنی همانطور که پرده نشینان از چشمِ نامحرمان مستور و مختفی هستند محبتِ جانان نیز در دلِ من از اغیار مستور و مخفی است و چشمم هم آئینه دار دیدار او است. یعنی هیچوقت از برابر چشمم زایل نمی شود . هم چنان که عکسِشیی از آینه زایل نمی شود مادام که در محاذی آن است . حاصل کلام : اگر بخوابم در خاطرم است و اگر بیدار باشم در جلو چشمم است . [ سراپرده = نوعی پرده است که در داخل خانه ها از آن استفاده می کنند / آئینه دار = کسی که در برابر مردم آینه می گیرد . مراد این است که دایماََ در برابر دیدگان من است / طلعت = در اصل به معنای دیدن است ولی بعدها در زبان فارذسی به معنی رو یا صورت استعمال کرده اند ]

شرح و تفسیر بیت دوم

من که سر درنیاورم به دو کون / گردنم زیرِ بارِ منّتِ اوست

من که به دو عالم سر فرو نکنم . یعنی از کثرت استغنا به هیچ کس اطاعت نمی کنم . امّا گردنم زیرِ بارِ منّتِ جانان است . یعنی به بندۀ کمترین ، آن قدر الطافِ بی نهایت و اعطافِ بلاغایه کرده است که شرمندۀ کمالِ احسان و ممنونِ التفاتِ بی پایانِ جانان واقع شده ام . [ سر در نیاورم =سر خم نکنم ، سر فرو نیاورم ، در جایی که بخواهند استغنای زیاد خود را بیان کنند . این عبارت را بکار می برند/ به دو کون = به دو عالَم / زیر = تحت / بار = حمل / منّت = مناسب تر است که به معنی منّت پذیر باشد ]

شرح و تفسیر بیت سوم

تو و طوبی و ما و قامتِ یار / فکرِ هر کس به قدرِ همّتِ اوست

ای زاهد، تو با طوبی و ما با قامتِ یار ، یعنی طوبی مالِ تو و قامتِ یار مالِ ما . حاصل کلام : نخلِ جنت مال تو باشد و نقد دیدار مال ما . فکر هر کس به قدر همتِ او است یعنی مراد بعضی جنت عقبی و مراد عده ای دیدار مولی است .

شرح و تفسیر بیت چهارم

گر من الوده دامنم چه عجب / همه عالَم گواهِ عصمتِ اوست

من اگر به واسطۀ معصیت آلوده دامن گشته و رسوای عالَم شده ام چه ضرر دارد . یعنی از آلودگی من به جانان نقصانی وارد نمی شود . زیرا تمام عالَم گواه پرهیزکاری و پاکی جانان است . [ آلوده = ضد پاک است / گواه = شاهد / عصمت = حفظ ]

شرح و تفسیر بیت پنجم

من که باشم در آن حرم که صبا / پرده دار حریمِ حرمتِ اوست

در حرمِ جانان من که هستم در جایی که صبا می تواند به همه جا داخل شود و واقفِ اسرار همه باشد . امّا پرده دار حریم حرمت او است یعنی حق دخول به حریمِ حرمِ جانان را ندارد و دَمِ در ایستاده است.

شرح و تفسیر بیت ششم

بی خیالش مباد منظرِ چشم / ز آنکه این گوشه جایِ خلوتِ اوست

منظر چشم من هرگز بی خیال جانان نباشد . زیرا این گوشۀ دیده ام ، خلوت مخصوصِ او است و برای غیر در این جا ، جایی نیست . یعنی چشمم و خاطرم همیشه متوجۀ او است و به غیر او نظر نمی کنم.

شرح و تفسیر بیت هفتم

هر گُلِ نو که شد چمن آرای / ز اثرِ رنگ و بوی صحبتِ اوست

هر گلِ تازه که چمن آرا شد . در اثر رنگ و بوی مقارنت آن جانان است . یعنی گل هایی که زینت بخش گلزار و گلستان اند . زینت و رنگ و بو را از مقارنت جانان کسب کرده اند . [ چمن آرای = زینت دهندۀ چمن / صحبت = در اینجا یعنی مقارنت ]

شرح و تفسیر بیت هشتم

دورِ مجنون گذشت و نوبتِ ماست / هر کسی پنج روز نوبتِ اوست

دور و نوبتِ مجنون گذشت. حال دیگر نوبتِ ما است و نوبتِ هر کس در این دنیا پنج روز است . یعنی در این دنیا یک ضخص هر قدر هم زیاد عمر کند بالاخره عاقبتش انتقال به عقبی است . از قرار معلوم رسمِ عجم بر این است که مدت عمر هر قدر هم طولانی باشد با عبارت پنج روز تعبیر کنند . [ دور = در این بیت به معنی زمان است ]

شرح و تفسیر بیت نهم

مُلکتِ عاشقی و گنجِ طرب / هر چه دارم ز یُمنِ همّتِ اوست

مملکتِ عاشقان و خزانۀ شادمانی و یا گوشۀ طرب و هر چه از این قبیل است . تماماََ از یُمن و مبارکی سعادت و اقبال جانان است . یعنی از وقتی که به درِ دولت جانان منتسب گشته ام ، پادشاه عالَم شده ام. [ مُلکت = مملکت / گنج = خزانه ، خزینه / یُمن = مبارکی ]

شرح و تفسیر بیت دهم

من و دل گر فدا شدیم چه باک / غرض اندر میان سلامتِ اوست

اگر من و دلم در عشق جانان فدا شده ایم مهم نیست . زیرا در طریق محبت غرض سلامت او است . یعنی از هلاک شدن ما به کسی ضرر مترتب نمی شود . همان وجودِ شریف و ذاتِ منیف جانان در عافیت و سلامت باشد.

شرح و تفسیر بیت یازدهم

فقرِ ظاهر مبین که حافظ را / سینه گنجینۀ محبتِ اوست

به فقر ظاهر حافظ نگاه نکن که سینه اش گنجینۀ محبت جانان است . یعنی اگر چه به ظاهر فقیر است . امّا باطناََ سینه اش از عشق و محبت جانان مملو است . [ فقیر = کسی را گویند که قُوتِ یومیه را داشته باشد و مسکین، کسی است که هیچ چیز نداشته باشد / مبین = نگاه مکن / گنجینه = خزینه و گنجور ، خزانه دار را گویند ]