تفسیر غزل حافظ/ صحنِ بُستان ذوق بخش و صحبتِ یاران خوش است

 برای گرفتن فال حافظ و تعبیر و تفسیر آن باید علم و سواد کافی داشت. به همین دلیل تصمیم گرفته‌ایم تا هر روز تفسیری یکی از غزل های حافظ شیرازی را برایتان بگذاریم. امروز ۳۰ مردادماه غزل شماره ۴۲ می‌پردازیم:

صحنِ بُستان ذوق بخش و صحبتِ یاران خوش است / وقت گل خوش باد کز وی وقتِ میخواران خوش است
از صبا هر دَم مشامِ جانِ ما خوش می شود / آری آری طیبِ انفاسِ هواداران خوش است

ناگشوده گل نقاب آهنگِ رحلت ساز کرد / ناله کن بلبل که گلبانگِ دل افکاران خوش است
مُرغِ خوشخوان را بشارت باد کاندر راهِ عشق / دوست را با نالۀ شبهای بیداران خوش است

نیست در بازارِ عالَم خوشدلی ور زآنکه هست / شیوۀ رندی و خوشباشیِ عیاران خوش است
 از زبانِ سوسنِ آزاده ام آمد به گوش / کاندرین دِیرِ کُهن کارِ سبکباران خوش است

حافظا ترکِ جهان گفتن طریقِ خوشدلیست / تا نپنداری که احوالِ جهانداران خوش است

شرح و تفسیر غزل شماره 43 دیوان حافظ شیرازی

شرح و تفسیر بیت یکم

صحنِ بُستان ذوق بخش و صحبتِ یاران خوش است / وقت گل خوش باد کز وی وقتِ میخواران خوش است

صحنِ بُستان شادی می دهد و صفا می بخشد ، صحبتِ یاران هم خوش است . وقت و حال گل خوش باشد زیرا قدوم او سبب خوشی و خوشحالی میخواران است . یعنی موسم گل در فصلِ بهار است و در همین فصل است که باده بیشتر و زیادتر خورده می شود . چنانکه خواجه فرموده است :

نگویمت که همه سال مِی پرستی کُن / سه ماه مِی خور و نه ماه پارسا می باش

عارفان فرموده اند: مرادِ خواجه از ذکرِ سه ماه ، فصلِ بهار است. که وقت و حالِ میخواران در فصلِ بهار خوش باشد . زیرا در این فصل خوردن باده بسیار مطبوع است و باده نوشان با رغبت ، آن را می نوشند. پس دعای خیر در بارۀ گل لازم است .  [ صحن بُستان = مراد وسط بستان است / ذوق بخش = ذوق بخشنده ]

شرح و تفسیر بیت دوم

از صبا هر دَم مشامِ جانِ ما خوش می شود / آری آری طیبِ انفاسِ هواداران خوش است

از صبا هر نفس ، مشامِ جان ما خوشبو می شود یعنی از انفاسِ طیبه اش مشامِ جانِ ما معطر می گردد . آری آری بوی انفاسِ هواداران خوش می شود . حاصل کلام : طیبِ انفاسِ احباب خوش است. صبا هم هوادار و دوست است که از کوی جانان بلکه از نفسِ جانان اخبار می رساند . پس با هم ، نفسش خوش باشد که در واقع هوادار است . [ صبا = در لغت وقتی شب و روز برابر باشد . بادی که از سمتِ مشرق می وزد صبا گویند / هوادار = صاحب محبت ، دوستدار ]

شرح و تفسیر بیت سوم

ناگشوده گل نقاب آهنگِ رحلت ساز کرد / ناله کن بلبل که گلبانگِ دل افکاران خوش است

گل هنوز نقاب خود را باز نکرده قصدِ ارتحال دارد یعنی آمادۀ کوچ کردن شده . حاصل مقصود : گل هنوز نشکفته یعنی در حالیکه هنوز غنچه است می چیندش . پس ای بلبل ناله کن که فریاد عاشقانِ دلفکار خوش است. یعنی موثر و سوزناک است چون گرفتار هجران و فراق جانان می باشد . [ ناگشوده = ناشکفته / آهنگ = قصد / رحلت = کوچ کردن / ساز کرد = آماده کرد / دل افکاران = جمع دل افکار به معنی کسی که خاطرش مجروح باشد ]

شرح و تفسیر بیت چهارم

مُرغِ خوشخوان را بشارت باد کاندر راهِ عشق / دوست را با نالۀ شبهای بیداران خوش است

مژده باد بر مرغِ خوشخوان که از ناله و فریاد عشاقی که در راهِ عشق، یعنی در طریق مودت و محبتِ جانان ، شب ها بیدار مانده و ناله و فریاد می کنند ، به ذوق و حال می آید یعنی از نالۀ شبگیر بیداران خوشحال است. زیرا نالۀ شبگیر اهلِ درد موثر و سوزناک است. [ بشارت = مژده / دوست را = برای دوست / بیداران = جمع بیدار ، کسی که شب را تا صبح نخوابیده ]

شرح و تفسیر بیت پنجم

نیست در بازارِ عالَم خوشدلی ور زآنکه هست / شیوۀ رندی و خوشباشیِ عیاران خوش است

در بازارِ عالَم، خوش دلی و فراغت دل وجود ندارد . یعنی در دنیا کسی پیدا نمی شود که فارغ بال و آسوده حال زندگی نماید و اگر هم آدم خوش دل پیدا شود . پیشه اش رندی و خوشباشی عیاران است. [ خوش دلی = خوش دل ، کسی را گویند که غم و غصه به دلش راه ندهد / ور = مخفف واگر / زآن = مخفف از آن / رند = باده نوش / خوشباش = کسی که غم و غصه نخورد و خوش زندگی کند / عیار = در لغت کسی را گویند که زیاد در حرکت بوده و دائماََ در حالِ رفت و آمد باشد . اما در اصطلاح کسی را گویند که بسیار عاقل باشد و از زیادی عقل بی پروا بوده و به اعتبارات جرئیه که مردم مقیدند او هرگز مقید نیست ]

در این دنیا کسی بی غم نباشد / اگر باشد بنی آدم نباشد

شرح و تفسیر بیت ششم

از زبانِ سوسنِ آزاده ام آمد به گوش / کاندرین دِیرِ کُهن کارِ سبکباران خوش است

از زبان سوسن آزاده به گوشم رسید که می گفت: در این دیر کُهن یعنی در این دنیا ، کارِ سبکباران بهتر است . یعنی آنان که از تعلقِ دنیوی مجردند کارشان بهتر است . چنانکه درختِ سرو و سوسن به واسطۀ آزاد بودن از تعلق بار و حاصل دائماََ تر و تازه اند. [ زبان سوسن = مراد برگهای سوسن است ]

_ شعرا سوسن و سرو را به آزادگی وصف می کنند . زیرا اینها در سراسر سال تر و تازه بوده و همیشه سرسبزند . نه مثل سایر درختان و نباتات که گاهی سبز و زمانی بی رنگ و عریان می شوند . ماحصل اینکه از تجاوز و تعدیِ دستِ خزان و دی آزادند . و میوه و حاصل هم ندارند که کودکان با پرتاب سنگ و چوب مزاحم شان باشند پس از هر جهت آزادند .

شرح و تفسیر بیت هفتم

حافظا ترکِ جهان گفتن طریقِ خوشدلیست / تا نپنداری که احوالِ جهانداران خوش است

ای حافظ، گفتن دنیا را ترک نمودم طریق خوش دلی است یعنی راهِ وصول به خوش دلی است. خلاصه صفای قلب و سرور باطن در ترک کردن دنیا است نه در کسب آن . پس حالا آگاه باش و گمان مبر که حال و احوال دنیاداران بهتر است . حاصل کلام : هر که علاقه اش به دنیا بیشتر باشد به همان نسبت درد و رنجش هم بیشتر می شود اما اگر هیچگونه دلبستگی نداشته باشد . هیچگونه گرفتاری نخواهد داشت. [ نپنداری = آگاه باش و گمان مبر / چهانداران = جمع جهاندار به معنی دنیادار و اهلِ دنیا ، مالدار ]