تفسیر غزل حافظ / بیا که قصرِ اَمل سخت سست بنیاد است

 برای گرفتن فال حافظ و تعبیر و تفسیر آن باید علم و سواد کافی داشت. به همین دلیل تصمیم گرفته‌ایم تا هر روز تفسیری یکی از غزل های حافظ شیرازی را برایتان بگذاریم. امروز ۲۳ مردادماه غزل شماره ۳۷ می‌پردازیم:

بیا که قصرِ اَمل سخت سست بنیاد است / بیار باده که بنیادِ عُمر بر باد است
غلامِ همتِ آنم که زیرِ چرخِ کبود / ز هر چه رنگِ تعلق پذیرد آزاد است

چه گویمت که به میخانه دوش مست و خراب / سروشِ عالمِ غیبم چه مژده ها داد است
که ای بلند نظرشاهبازِ سدره نشین / نشیمن تو نه این کنجِ محنت آباد است

تو را ز کنگرۀ عرش می زنند صفیر / ندانمت که در این دامگه چه افتاد است
نصیحتی کنمت یاد گیر و در عمل آر / که این حدیث ز پیرِ طریقتم یاد است

غم جهان مخور و پند من مبر از یاد / که این لطیفۀ عشقم ز رهروی یاد است
رضا به داده بده وز جبین گره بگشای / که بر من و تو درِ اختیار نگشاد است

مجو درستی عهد از جهانِ سست نهاد / که این عجوز عروس هزار داماد است
نشان عهد و وفا نیست در تبسم گُل / بنال بلبل بی دل که جای فریاد است

حسد چه می بری ای سست نظم بر حافظ / قبولِ خاطر و لطف سخن خداداد اس

شرح و تفسیر غزل شماره ۳۷ دیوان حافظ شیرازی

شرح و تفسیر بیت یکم

بیا که قصرِ اَمل سخت سست بنیاد است / بیار باده که بنیادِ عُمر بر باد است

بیا که قصر آرزو و امید ، بسیار سست بنیاد است . نقداََ باده بیار که پایه و اساس عمر بر باد است . یعنی داشتن آرزوهای طولانی و نامحدود و پیوسته به فکر آینده با حیرت و تشویش روزگار گذراندن بی فایده است . زیرا به این عمرهای کوتاه اعتماد نیست .پس باده بیار تا نقد را از دست ندهیم و از فرصت موجود استفاده نماییم و خوش باشیم زیرا در عالَم ، خلود و بقا نیست . [ سخت = در لغت به معنی محکم است ولی در اینجا به معنی زیاده آمده / سست = بی دوام و غیر محکم / بنیاد = پایه و اساس ]

شرح و تفسیر بیت دوم

غلامِ همتِ آنم که زیرِ چرخِ کبود / ز هر چه رنگِ تعلق پذیرد آزاد است

بندۀ همتِ آن کس هستم که در زیر این گنبد نیلی از هر چیزی که رنگِ تعلّق پذیرد آزاد است . یعنی هر چیزی از امور دنیوی که قابل تعلّق است پابند و علاقمندش نباشد . من غلام و بندۀ یک همچو شخص هستم . [ غلام = بنده و چاکر / کبود = رنگِ آبی مایل به نیلی / آزاد = حُر ، مقابل بنده ]

شرح و تفسیر بیت سوم

چه گویمت که به میخانه دوش مست و خراب / سروشِ عالمِ غیبم چه مژده ها داد است

چه بگویمت که دیشب در میخانه در حالی که مستِ لایعقل بودم . فرشته عالَمِ غیب به من چه مژده ها داده است . مضمون مژده دو بیت بعدی است . [ مست خراب = مست لایعقل / سروش = فرشته / مژده ها = جمع مژده به معنی نویدها ]

شرح و تفسیر بیت چهارم

که ای بلند نظرشاهبازِ سدره نشین / نشیمن تو نه این کنجِ محنت آباد است

مژده داد : ای سدره نشینِ شاهبازِ عالی نظر ، کنج این محنت آباد جایگاهِ تو نیست . یعنی این مقامِ سفلی لایق شأنِ تو نیست یا شایسته مقامِ تو نیست . [ سدره = مراد سدرهالمنتهی است / نشیمن = جایگاه و نیز محلی را که پرندگان و سایر حیوانات بیتوته می کنند / محنت آباد = صیغه مبالغه است به معنی جایی که با محنت و خرابی آباد شده است ]

شرح و تفسیر بیت پنجم

تو را ز کنگرۀ عرش می زنند صفیر / ندانمت که در این دامگه چه افتاد است

مژده داد : از کنگرۀ عرش خطاب به تو صدا می زنند که در این دامگاهِ دنیا به تو چه رسیده است . یعنی مقامِ تو مقامِ ارواحِ قدس است و تو را به آن مقام دعوت می کنند و می گویند : نمی دانیم در این عالَمِ صغری چه چیز موجب شده که این قدر تثبت و تعلق خاطر نسبت به این عالَم پیدا کرده ای . مژده های سروش عالَمِ غیب همینجا تمام می شود . [ کنگره = نردۀ آهنی است که برای جلوگیری از افتادن به دورِ مناره و پل و حصار می کشند /  عرش = در لغت به معنی سقف است ولی در اصطلاح به فلکِ نهم عرش گویند که به آن فلک الافلاک و فلک اعظم نیز گویند / صفیر = آواز مرغ است/ دامگه = مخفف دامگاه یعنی محلی که دام گسترده می شود ]

شرح و تفسیر بیت ششم

نصیحتی کنمت یاد گیر و در عمل آر / که این حدیث ز پیرِ طریقتم یاد است

به محضِ تمام شدن مژده های عالَمِ غیب ، خواجه می فرماید : پندی می دهمت آن را از من یاد بگیر و به مرحلۀ عمل آر که من این نصیحت را از پیرِ طریقت به خاطر دارم . یعنی من آن را حفظ کردم و به مرحلۀ عمل آوردم . پس تو هم حفظش کن و به آن عمل کُن . مضمونِ نصیحت بیت بعد است .

شرح و تفسیر بیت هفتم

مجو درستی عهد از جهانِ سست نهاد / که این عجوز عروس هزار داماد است

از این جهانِ بی اعتبار و فرومایه انتظار وفا و نکوعهدی نداشته باش زیرا که این عجوز ، عروس هزار داماد است . حاصل کلام اینکه : اگر چند روزی دنیا بر وفق مرادت باشد و به مقتضای میلت بچرخد . تصور می کنی که با تو عهد و پیمان بسته است که همیشه بر وفق دلخواهِ تو باشد . هرگز به عهد و پیمان او اعتماد مکن که سخت بد عهد و بی اعتبار است و فرومایه . زیرا که این عجوزۀ مکارۀ غداره به نکاح هزاران دامادِ چون تو درآمده و عروسش شده اما در عقد و نکاحِ هیچیک قرار نگرفته است . [ عجوزه = زن خیلی پیر / نهاد = خلقت و طبیعت ]

شرح و تفسیر بیت هشتم

غم جهان مخور و پند من مبر از یاد / که این لطیفۀ عشقم ز رهروی یاد است

غم دنیا را مخور و نصیحت مرا از خاطرت زائل مکن . زیرا این لطیفۀ عشق را من از یک سالک به خاطر دارم . مراد از لطیفۀ عشق ، مضمونِ بیت بعدی است . [ رهرو = سالک ]

شرح و تفسیر بیت نهم

رضا به داده بده وز جبین گره بگشای / که بر من و تو درِ اختیار نگشاد است

به آنچه به تو داده شده راضی باش و گره پیشانی را هم باز کن زیرا به روی من و تو درِ اختیار باز نشده است . یعنی آنچه خداوند به تو داده راضی و قانع باش و از ناسازگاری روزگار ، گره بر ابرو و پیشانی مفکن .زیرا زمام اختیار را به دست من و تو نداده اند . بلکه اختیار در دستِ خداوند است و هر چه در روزِ ازل تقدیر کرده همان خواهد شد . پس غم و غصه فایده ندارد . [ داده = در این بیت به معنای داده شده / جبین = دو طرف پیشانی که به سرِ زلف می رسد / گره = در لغت به معنی عِقد است ولی در اصطلاح به چینِ ابرو اطلاق می شود ]

شرح و تفسیر بیت دهم

نشان عهد و وفا نیست در تبسم گُل / بنال بلبل بی دل که جای فریاد است

در تبسمِ گل یعنی در شکفتن گل نشانۀ عهد و وفا نیست . پس ای بلبلِ عاشق بنال که جای فریاد و فغان است . یعنی گل که معشوقۀ تو است عهد و وفا ندارد و بلکه سریع الزوال هم هست و پنج شش روز بیش عمر نمی کند و به دنبالِ این وصال بسیار کوتاه ، هجران و فراق یک ساله است . واقعاََ جایِ نالیدن است پس بنال . [ تبسم = لبخند زدن / تبسمِ گُل = شکفتن گل ]

شرح و تفسیر بیت یازدهم

حسد چه می بری ای سست نظم بر حافظ / قبولِ خاطر و لطف سخن خداداد است

ای سست نظم ، به نظمِ حافظ حسد می ورزی . یقین بدان که در سرودن شعر خوب و محکم جرم و جنایتی متوجه او نمی شود . بلکه سخن لطیف و حُسنِ اثرش در خاطرها یک موهبتِ الهی است . یعنی هر چیز خوب را خدا می دهد . به من هم این قریحه و ذوق را خدا داده است . [ حسد = زوال نعمت کسی را خواستن / خداداد = عطیه خدایی ]