جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
به گزارش صد آنلاین ، میقان سال‌هاست که با خشکی گسترده دست به گریبان است. حفر چاه‌های غیرمجاز از سویی و از سوی دیگر نرسیدن حقابه، باعث شده ساکنان استان مرکزی که همیشه از آلودگی و دود رنج می‌برند، با غبار هم دست‌وپنجه نرم کنند. اظهارات تازه دربارهٔ ضرورت کنترل بیابان‌زایی در میقان در کنار بی‌توجهی به حقابهٔ این تالاب درحالی‌است که پژوهش‌های انجام‌شده در کشور هشدارهای صریحی دربارهٔ عواقب بیابانی‌شدن میقان می‌دهند و تأکید می‌کنند که اگر روند خشکی ادامه یابد، این تالاب به کویری دائمی تبدیل خواهد شد.
تالاب کویری میقان نه‌تنها برای اراک، که برای قم، تهران و حتی همدان هم تالاب مهمی است. تالابی شور که گردوغبار حاصل از آن، نمکی خواهد بود و چند استان را درگیر خود خواهد کرد. قم، خود به‌دلیل خشکی و آسیب‌های دریاچهٔ قم و بادهای فراوانش در معرض آسیب بسیار است، اما در سال‌های اخیر خشکی میقان نگرانی‌های بسیاری را برای این چند استان به وجود آورده.
نگرانی اصلی اما برای خود استان مرکزی است؛ استانی صنعتی که در سرما و گرما گوی آلوده‌ترین استان را از سایرین ربوده و حالا افزوده شدن غبار به بار مشکلات این نقطه از کشور اضافه کرده است. در تابستان گرم امسال، کف تالاب خشکیده و رسوبات در حال حرکت به اطراف است. این موضوع کارگروه اضطرار استان مرکزی را به تکاپو انداخته، چنان که دیروز «عبدالحسین محمدی»، مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی، به ایسنا گفت که ۶۰۰ هکتار از مناطق کویری جنوب شرق تالاب میقان بیابانی شده و فعالیت گردوخاک طی سال‌های اخیر آغاز شده است.
او از شوری شدید خاک و غلظت آب در منطقه صحبت کرده است، آنقدر شور که «حتی گیاهانی مانند آتریپلکس و قره‌داغ و گونه‌های شوری‌پسند هم امکان تحمل شرایط را ندارند». اینطور که مدیرکل منابع‌طبیعی مرکزی گفته، مطالعات برای جلوگیری از پیشروی این بیابان آغاز شده و قرار است ۱۰۰ کیلومتر بادشکن غیرزنده اجرایی شود، تا جلوی برخاستن غبار را بگیرد: «هزینهٔ اجرای این پروژه بالغ بر ۲۰ میلیارد تومان است و مسلماً کمک صنایع را نیاز داریم. از سویی پروژهٔ بیابان‌زدایی در این منطقه باید همزمان پیش برود، شرایط به شکلی نیست که کار به‌شکل مقطعی و منطقه‌ای اجرا شود.»
امسال ۷ کیلومتر اجرای بادشکن غیرزنده هدف‌گذاری شده است، اما به گفتهٔ محمدی این حجم کار برای منطقه‌ای با وسعت ۶۰۰ هکتار بسیار کم است.محمدحسین محمدی: در همین سال‌ها که تالاب به‌سمت خشک‌شدن رفت، شهر هم به‌سمت تالاب پیشروی کرد. فاصلهٔ منطقهٔ شهری تا تالاب شاید به ۲۰ کیلومتر می‌رسید، اما الان در فاصله ۵ کیلومتری خانه‌سازی رخ داده.
تالاب میقان، سال را به‌خوبی آغاز نکرد. اردیبهشت امسال بود که خبر آتش‌سوزی گسترده در منطقه آمد. علت آتش‌سوزی صاعقه اعلام شد. صاعقه به نیزارهای خشک تالاب زد و آتش را چند روزی در منطقه نگه داشت. هرچند فعالان محیط زیست همان زمان علت را چیزی غیر از صاعقه می‌دانستند، اما حریق محدودهٔ بین ۵ تا ۱۰ هکتاری از تالاب را تحت‌تأثیر قرار داد. در سال ۹۶ هم ۵۰ هکتار از تالاب میقان در ۱۶ ساعت سوخت. این اما بخشی از مشکلاتی است که این تالاب با آن درگیر است. تالابی که در فصل زمستان‌گذرانی میزبان پرندگان بسیاری است، سال‌هاست به‌دلیل نرسیدن حقابه و حفر چاه‌های غیرمجاز خشکیده است.
«محمدحسین محمدی»، عضو شبکهٔ تشکل‌های محیط زیست و منابع‌طبیعی استان مرکزی، می‌گوید در دههٔ گذشته مصوبات استانی و کشوری برای حفظ این تالاب نوشته شده و دو سال قبل هم کتابچه آن منتشر شده، اما در عمل تغییری حاصل نشده است. او به «پیام ما» توضیح می‌دهد: «در این منطقه رودخانهٔ دائمی وجود ندارد، رواناب‌های حاصل از بارندگی به تالاب می‌ریزند و حقابه‌ای از تصفیهٔ پساب خانگی هم برایش تعیین شده است. این حقابه به کشاورزی و صنعت داده می‌شود، اما به لب تشنهٔ تالاب، آبی نمی‌رسد.»
به گفتهٔ او فعالان محیط زیست استان در سال‌های گذشته بارها به‌خاطر عملی نشدن مصوبات ابراز نگرانی کرده و خواستار تغییر در این رویه شده‌اند، اما بی‌اثر بوده است. «در همین سال‌ها که تالاب به‌سمت خشک شدن رفت، شهر هم به‌سمت تالاب پیشروی کرد. فاصلهٔ منطقهٔ شهری تا تالاب شاید به ۲۰ کیلومتر می‌رسید، اما الان در فاصلهٔ ۵ کیلومتری خانه‌سازی رخ داده.»
محمدی تالاب میقان را با دریاچه ارومیه مقایسه می‌کند و می‌گوید هر دوی اینها بستری نمکی دارند و خشک‌شدنشان باعث چنان اثراتی خواهد شد که هیچکس توانایی مقابله و ایستادگی در برابرش را نخواهد داشت.از جمله دیگر مشکلات این تالاب، برداشت‌های غیراستاندارد «کارخانه‌ٔ سولفات سدیم» است. یک کارشناس محیط زیست که نخواست نامش در این گزارش بیاید، با تأکید بر اینکه استاندارد شدن فعالیت این کارخانه جزو مصوبات استانی بود می‌گوید: «آنها از خاک کف تالاب برای فعالیت‌هایشان استفاده می‌کنند.
بعضی از نقاط تالاب را آنقدر عمیق حفر کرده‌اند که آب در چاله می‌ریزد و اطراف خشک می‌مانند.» او همچنین می‌گوید این تالاب، دائمی نبوده و در سال‌های قبل رواناب‌ها به‌سمتش می‌رفتند، اما بندهای خاکی باعث انحراف شده و آب را از تالاب گرفته است. «ما این مشکلات را به ستاد کاهش آلودگی کلانشهر اراک می‌بردیم، اما درنهایت نتیجه‌ای که باید، حاصل نشد و حالا اگر این منطقه به کانون غبار بدل شود، یک فاجعهٔ جدید برای محیط زیست ایران رخ داده است.»
به‌صدا درآمدن زنگ خطر بیابانی شدن میقان درحالی‌است که تاکنون مقالات علمی بسیاری دربارهٔ این وضع هشدار داده‌اند. از این میان مقاله‌ای پژوهشی با عنوان «پدیدهٔ کویرزایی در تالاب‌های ایران (مطالعهٔ موردی: تالاب میقان» هشدار می‌دهد: تالاب میقان در طول تحولات اقلیمی، چنین خشکی‌ای را تجربه نکرده بوده است و اگر روند خشکی ادامه یابد این تالاب به کویری دائمی تبدیل می‌شود که امکان احیای آن وجود نخواهد داشت.
به‌صدا درآمدن زنگ خطر بیابانی شدن میقان درحالی‌است که تاکنون مقالات علمی بسیاری دربارهٔ این وضع هشدار داده‌اند. از این میان مقاله‌ای پژوهشی با عنوان «پدیدهٔ کویرزایی در تالاب‌های ایران (مطالعهٔ موردی: تالاب میقان» که بهمن ۱۳۹۱ در نشریهٔ علمی «جغرافیا و مخاطرات محیطی» منتشر شده است، دربارهٔ تبدیل تالاب میقان به کویری دائمی هشدار می‌دهد: «تالاب میقان در طول تحولات اقلیمی، چنین خشکی‌ای را تجربه نکرده بوده است و اگر روند خشکی ادامه یابد، این تالاب به کویری دائمی تبدیل می‌شود که امکان احیای آن وجود نخواهد داشت.»
طبق بررسی‌های این پژوهش، تالاب میقان که امروزه با معضل کاهش ورودی آب و پدیدهٔ کویرزایی مواجه است، همیشه به همین شکل نبوده: «شواهد نشان می‌دهد زونی که در سال‌های اخیر درگیر فرسایش آبی در زمستان و فرسایش بادی در تابستان بوده، بعد از آخرین دورهٔ یخچالی و کاهش باران در تالاب میقان به‌وجود آمده است.»
براین‌اساس، تالاب میقان به‌دلیل تجمع کانی‌های تبخیری، شرایط ایجاد کویر را داراست و ازآنجاکه با خشک‌شدن تالاب‌های شور ایران، سـطوح نمکی افزایش می‌یابد، نقش باد در حمل نمک و شور ساختن اراضی مجاور این زون‌ها را نباید نادیده گرفت. این پژوهش نتیجه می‌گیرد: «هر زمان که اقلیم مرطوب‌تر و بارش بیشتر بوده، بخش مرکزی مرطوب و شور دریاچهٔ میقان گسترش یافته و در دوره‌های خشک‌تر نمک‌های محلول رسوب کرده و به‌همین دلیل در پهنه‌های آهک و ژیپس اطراف دریاچه نیز رسوب نمک ملاحظه می‌شود.
بنابراین، بزرگترین تهدید برای این تالاب در حال حاضر قطع شدن آب‌های وارده به آن به‌ویژه در ایام گرم سال است؛ به‌طوری‌که سیلاب‌های فصول سرد سبب گسترش زون کلروره و پخش نمک در زون‌های تخریبی می‌شود و در فصول گرم قطع یا کاهش آب‌های وارده سبب خشکی زمین و تولید گردوغبار می‌شود.»
مطالعهٔ دیگری با عنوان «اثرسنجی تالاب میقان بر ایجاد پدیدهٔ گردوغبار در کلانشهر اراک» که فروردین ۱۴۰۰ در نشریهٔ مطالعات علوم محیط زیست منتشر شده است، سهم تالاب خشک تابستانه را در فراوانی رخداد گردوغبار چشم‌گیر دانسته و تأکید می‌کند: «جهت باد شمال تا شرق که در تابستان از فراوانی بیشتری نسبت به جهت غربی برخوردار است، می‌تواند در انتقال گردوغبار از بیابان‌های در راه و نیز تالاب میقان نقش داشته باشد.»
بر پایهٔ یافته‌های این مطالعه، خشکیدن میقان می‌تواند به هنگام وزش بادهای شدید آن را بدل به یک چشمه غبار سازد و البته در هنگام پرآبی می‌تواند افزون بر تثبیت خاک پیرامون، غبارها را فروبنشاند. مقالهٔ «شناسایی چشمه‌ها و ردیابی مسیرهای ورود طوفان‌های گردوغبار از منابع داخلی به کلانشهر اراک با استفاده از مدل HYSPLIT» که بهار ۱۳۹۷ در فصلنامهٔ علوم محیطی منتشر شده است نیز تالاب کویری میقان و اراضی بیابانی اطراف و کویر کاشان و قم و اراضی بیابانی اطراف آنها مهمترین چشمه‌های گردوغبار کلانشهر اراک هستند.
پژوهش‌ها همچنین به کاهش میزان ورودی آب به تالاب میقان به‌دلیل ساخت بند و سدها، به‌عنوان یکی از علل خشکی بخش‌هایی از این تالاب و تبدیل آن به کانون ریزگرد اشاره می‌کنند. بر پایهٔ یافته‌های مقالهٔ «مدلسازی عوامل مؤثر بر گسترش کانون‌های بروز گردوغبار در تالاب میقان اراک» که سال ۹۴ در نخستین کنفرانس بین‌المللی گردوغبار ارائه شد، فرسایش بادی، کاربری اراضی، رطوبت خاک، دمای هوا و جنس خاک به‌ترتیب اثرگذارترین متغیرها در انتشار گردوغبار هستند. در این مقاله کنترل فرسایش بادی با استفاده از روش‌های بیابان‌زدایی، تأمین حقابهٔ تالاب میقان و جلوگیری از تغییر کاربری اراضی، راهکارهای مناسب جلوگیری از گسترش کانون‌های انتشار گردوغبار شمرده می‌شود.