جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
نویسنده: درغام راغده
دیپلماسی ایرانی: زلزله هفته گذشته در سوریه و ترکیه به علت مصائب انسانی و اقتصادی حاصله، پیامدهای داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد داشت. تاثیرات این زلزله بر آینده سیاسی بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه و بر منافع قدرت های جهانی و منطقه ای در سوریه قابل تامل است. موارد بسیاری را باید در این زمینه در نظر گرفت.
اجازه دهید ابتدا بر سوریه تمرکز کنیم . کشورهای اروپایی‌ها برای عادی‌سازی روابط با دولت سوریه شتاب نخواهند کرد و امریکا شاید مانع هر گونه تلاش برای دور زدن تحریم‌ها علیه دمشق شود.
روسیه با اوکراین و ناتو درگیر است، ولی با توجه به روابط خود با نظام اسد، تا جایی که بتواند به سوریه کمک خواهد کرد. مسکو همچنین با توجه به روابط خود با ترکیه و ایران – دو کشوری که در سوریه جنگ‌زده منافع رقابتی دارند – به دنبال متعادل کردن منافع خود خواهد بود، به‌ویژه از آن جهت که زلزله بخش‌های زیادی از مناطق تحت کنترل شورشیان در شمال غرب این کشور را تحت تأثیر قرار داده است.
در حلب واقع در نزدیکی ترکیه، آنکارا پیام ایران به سوری‌ها پس از زلزله را – ما اینجا هستیم و بر اوضاع مسلطیم – نمی‌پذیرد. بنابراین، حلب می تواند عامل بن بست میان ترکیه و ایران باشد و این مساله تنها به این منطقه و مردم ساکن در آنجا آسیب خواهد رساند.
ترکیه و سوریه شاید به علت این فاجعه، مجبور به بهبود روابط خود شوند. با این حال، اقدام اخیر رهبران دو کشور برای نزدیکی به یکدیگر – نه تنها به علت مشکلات ناشی از زلزله بلکه به علت رقابت میان تهران و آنکارا در این شرایط بسیار حساس – شاید با کندی انجام شود.
ایران مجبور خواهد شد تأثیر زلزله را بر طرح های منطقه‌ای خود در نظر گیرد و شاید اکنون به دنبال اجرای آنها بر نیایید. در واقع، پیامدهای منطقه‌ای و ژئوپلیتیکی این فاجعه تعدادی از بازیگران را وادار می‌کند که به بازنگری سیاست های خود اقدام کنند. سوریه همچنان بخش مهمی از بلندپروازی های راهبردی ایران را تشکیل می دهد و تهران مصمم است از هر چیزی مانع شود که می تواند سلطه آن را تضعیف کند.
بعید است که امریکا تحریم ها علیه دمشق را به علل بشردوستانه لغو کند، هرچند که کاهش محدودیت هایی را برای انجام تلاش های امدادی تازه اعلام کرده است. امریکا احتمالاً سازوکارهایی را بررسی خواهد کرد که فعالیت های سازمان‌های امدادی بین‌المللی از جمله نهادهای سازمان ملل را تکمیل می کنند، ولی با حکومت سوریه در ارسال کمک به مناطق آسیب‌دیده، تحت کنترل دولت یا شورشیان، همکاری نخواهد کرد.
سیاستمداران آمریکایی مصمم هستند که از دادن هر گونه مشروعیت به نظام اسد اجتناب کنند. تمرکز ویژه آنها اطمینان از این موضوع خواهد بود که واشنگتن معافیت هایی را برای قانون سزار صادر نمی کند، که افراد و شرکت های تامین کننده مالی نظام و همچنین نهادهای ایرانی و روسی حامی آن را هدف قرار داده است.
جمهوری خواهان کنگره طرحی را برای دور نگه داشتن کمک و امداد به مردم سوریه از جانب نظام اسد و دور زدن وتوی روسیه در شورای امنیت سازمان ملل در مورد گشایش دالان های کمک رسانی به مناطق تحت کنترل شورشیان در دست بررسی دارند. برخی از نمایندگان جمهوری خواه مجلس معتقدند سازمان ملل و سایر سازوکارهای بین المللی ناکافی هستند و به سازوکارهای تازه برای هماهنگی بین نیروهای آمریکایی در سوریه و ارتش ترکیه و دور زدن دولت سوریه و رساندن کمک به مناطق آسیب دیده نیاز است. کنگره همچنین در حال کار برای تصویب قوانین اضافی برای جلوگیری نظام اسد – و حامیان آن در ایران و حزب الله – از کسب منفعت از این فاجعه است.
اکنون ترکیه در شرایط سخت اقتصادی قرار گرفته است و برای بازسازی شهرها و شهرک های خود، به میلیاردها دلار نیاز دارد. این در حالی است که غرب همچنان بر جنگ اوکراین و ناسازگاری احتمالی دولت ترکیه در مورد موضوع پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو متمرکز است. آنکارا در سال 2022 با درخواست سوئد و فنلاند برای پیوستن به ناتو مخالفت کرد، با این اعلام که آنها میزبان سازمان‌های تروریستی مخالف ترکیه هستند. ترکیه همچنین به روابط اقتصادی خود با روسیه ادامه داده است. اکنون این سوال مطرح می‌شود که آیا ترکیه با توجه به درخواست کمک مالی از ایالات متحده و اروپا از مخالفت خود دست خواهد کشید یا خیر.
این زمین لرزه می تواند چندین طرح آنکارا از آسیای میانه و قفقاز گرفته تا شمال آفریقا را مختل کند و تغییراتی را در دستور کار بلندپروازانه سیاست خارجی اردوغان اعمال و درخواست های مکرر او برای ایجاد منطقه حائل در داخل خاک سوریه را محدود کند.
این زمین لرزه می تواند محاسبات انتخاباتی در ترکیه را به عللی از جمله این واقعیت تغییر دهد که اردوغان تا کنون از سیاست خارجی برای متقاعد کردن رای دهندگان به برنامه جاه طلبانه خود برای این کشور استفاده کرده است. اگر اردوغان مجبور شود روی جبهه داخلی تمرکز کند، شاید یکی از برگه های برنده خود را در مبارزات انتخاباتی از دست بدهد. به عبارت دیگر، این زلزله می تواند به نفع مخالفان دولت ترکیه باشد. تغییر تمرکز از سیاست خارجی به مسائل داخلی فرصتی برای ایجاد یک ائتلاف قوی‌تر فراهم خواهد کرد. شرایط فوری و اضطراری ناشی از زلزله شاید خوراک انتخاباتی را برای حزب عدالت و توسعه و همچنین جناح مخالف فراهم کند، زیرا این یک شمشیر دو لبه است.
منبع: نشنال / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11