پنجشنبه ۲۷ شهريور ۱۴۰۴
سفر علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، به ریاض در بحبوحه تحولات پرشتاب خاورمیانه نه صرفاً یک رویداد دیپلماتیک، بلکه حلقه‌ای از زنجیره‌ای بزرگ‌تر در راهبرد امنیت چندلایه تهران است. این سفر پس از حضور لاریجانی در بیروت و بغداد، نشان می‌دهد ایران در حال معماری جدیدی از روابط منطقه‌ای است که در آن سیاست، اقتصاد و امنیت به‌صورت هم‌زمان دنبال می‌شوند.
دیدار با مقامات ارشد سعودی، بررسی پرونده‌های حساس از یمن و لبنان گرفته تا امنیت خلیج فارس، و همچنین رایزنی درباره گسترش همکاری‌های اقتصادی، ابعاد مختلف این سفر را شکل می‌دهند. انتخاب ریاض به‌عنوان مقصد سوم، معنای ژئوپلیتیکی مهمی دارد: عربستان نه‌تنها بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی عربی است، بلکه در معادلات امنیتی خاورمیانه نقشی کلیدی ایفا می‌کند. اکنون که پس از سال‌ها تنش، تهران و ریاض به دنبال بازتعریف روابط هستند، این سفر می‌تواند نقطه عطفی در گذار از رقابت‌های فرسایشی به همکاری‌های راهبردی باشد. با این حال، نقش‌آفرینی قدرت‌های خارجی، به‌ویژه آمریکا و اسرائیل، همچنان سایه‌ای سنگین بر این روند انداخته است. پرسش اساسی این است: آیا لاریجانی می‌تواند با گفت‌وگو در ریاض، مسیر تازه‌ای برای امنیت پایدار و چندلایه در خاورمیانه بگشاید؟
از بیروت تا ریاض؛ تکمیل پازل امنیت منطقه‌ای
سفر علی لاریجانی به ریاض در ادامه مأموریت‌های قبلی او به بیروت و بغداد انجام می‌شود و به‌وضوح یک روند مرحله‌ای و طراحی‌شده را آشکار می‌سازد. در بیروت، تأکید بر نقش محور مقاومت و احترام به استقلال تصمیم‌گیری لبنانی‌ها برجسته بود و پیام روشنی به قدرت‌های فرامنطقه‌ای ارسال شد که ایران به دنبال تقویت ثبات و استقلال در خاورمیانه است. در بغداد، امضای توافق امنیتی میان ایران و عراق نشان داد تهران پیش از ورود به گفت‌وگو با رقبای منطقه‌ای، در پی تحکیم روابط با همسایگان نزدیک خود است و می‌خواهد پایه‌های امنیتی خود را در مناطقی که همپوشانی مستقیم با امنیت ملی ایران دارند، محکم کند.
اکنون ریاض سومین ضلع این مثلث امنیتی است که با جایگاه ویژه در معادلات خاورمیانه، می‌تواند روند جدیدی از همکاری‌های منطقه‌ای را شکل دهد. این در حالی است که تغییر رویکرد ایران از تمرکز صرف بر بازدارندگی نظامی به سمت دیپلماسی فعال و چندوجهی به‌خوبی در این سفرها آشکار می‌شود؛ مسیری که از سیاست و اقتصاد تا امنیت و انرژی را در بر می‌گیرد و نشان می‌دهد تهران در حال بازطراحی راهبرد امنیتی خود با رویکردی جامع و چندلایه است.
دستورکارهای چندلایه در ریاض
ابعاد سفر لاریجانی به ریاض گسترده و چندوجهی است. گسترش همکاری‌های اقتصادی در صدر این دستورکار قرار دارد، به‌ویژه که مبادلات غیرنفتی ایران و عربستان در سال ۱۴۰۳ رشد قابل‌توجهی داشته و چشم‌انداز تازه‌ای در حوزه تجارت و سرمایه‌گذاری پیش روی دو کشور قرار داده است.
در کنار آن، پرونده‌های امنیتی و منطقه‌ای همچون تحولات یمن، لبنان و امنیت خلیج فارس، بخش مهمی از رایزنی‌ها را تشکیل می‌دهند و حتی موضوعات حساسی مانند میدان گازی آرش و همکاری‌های مرزی و دریایی نیز در دستور گفت‌وگوهاست. این تنوع دستورکارها نشان می‌دهد که تهران و ریاض در حال عبور از رقابت‌های سنتی به سمت همکاری‌های راهبردی در حوزه‌های مختلف هستند و می‌کوشند منطق جدیدی از روابط دوجانبه در خاورمیانه شکل دهند.
امنیت سخت در کنار امنیت نرم
یکی از ابعاد کلیدی سفر لاریجانی، دیدار او با وزیر دفاع عربستان است. این دیدار نشان می‌دهد گفت‌وگوهای امنیتی صرفاً به حوزه دیپلماسی نرم محدود نمی‌شود، بلکه همکاری‌های نظامی و دفاعی نیز بخشی از این روند است. رقابت‌های نظامی سال‌های گذشته، از جنگ یمن تا اختلافات بر سر امنیت دریایی، بی‌اعتمادی عمیقی میان تهران و ریاض ایجاد کرده بود.
اکنون گفت‌وگو در سطح دفاعی می‌تواند این بی‌اعتمادی را کاهش دهد و زمینه‌ساز مدیریت بهتر بحران‌های منطقه‌ای شود. در کنار آن، امنیت نرم همچنان اهمیت خود را حفظ کرده است و حوزه‌هایی چون اقتصاد، انرژی و همکاری‌های سیاسی می‌توانند به کاهش تنش‌ها و شکل‌گیری روابط پایدار کمک کنند.
موانع و تهدیدهای پیش رو
با وجود این فرصت‌ها، دو عامل کلیدی می‌توانند این روند را با چالش‌های جدی مواجه سازند. نخست روابط نزدیک ریاض با واشنگتن است که از دیرباز نقش تضمین‌کننده امنیت سعودی‌ها را ایفا کرده و ممکن است هرگونه نزدیکی تهران و ریاض را با فشارهای خارجی روبه‌رو کند. دوم، نقش اسرائیل است که از مخالفان سرسخت عادی‌سازی روابط تهران و ریاض به شمار می‌رود و تلاش می‌کند با نفوذ امنیتی و فشارهای سیاسی در کشورهای عربی، این روند را متوقف سازد. با این حال، خشونت‌های اخیر تل‌آویو، به‌ویژه نسل‌کشی در غزه و جنگ ۱۲ روزه علیه ایران و تجاوز به قطر، فضای منطقه را علیه اسرائیل تغییر داده و مانع از شکل‌گیری اجماع عربی پیرامون عادی‌سازی روابط با این رژیم شده است./هفت صبح