جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
در گفت وگو با سفیر پیشین ایران در ترکیه مطرح شد
پیروزی اردوغان در انتخابات بیشتر به سود ایران است
بازدید:۱۲۲۰
فیروز دولت آبادی در گفت وگویی تاکید دارد که فارغ از اینکه کمال قلیچدار اوغلو یا رجب طیب اردوغان برنده انتخابات ریاست جمهوری شوند، ما حداقلی از روابط حسنه بین جمهوری اسلامی ایران و ترکیه را داریم که با تغییر روسای جمهور کماکان ادامه دارد. این مرزهای روابطی است که به صورت تاریخی بین دو کشور حفظ شده است و با تغییر و تحولات در ساختارهای سیاسی دو طرف به همان شکل سابق باعث تداوم روابط تهران و آنکارا می شود. پس در یک سناریوی احتمالی اگر کمال قلیچدار اوغلو هم پیروز انتخابات ریاست جمهوری شود، نمی‌تواند این مرزهای تاریخی در روابط ایران و ترکیه را تغییر دهد و یا از این مرزها عبور کند. : فیروز دولت آبادی از آن دست کارشناسان، تحلیلگران و دیپلمات هایی است که در خصوص ارزیابی روابط تهران - آنکارا از کم کاری جمهوری اسلامی برای بهبود روابط با ترکیه می گوید. به گفته سفیر پیشین ایران در ترکیه، آنکارا همواره نیازمند توجه تهران به حساسیت های خود است. در عین حال ترکیه به شدت تمایل دارد که مناسبات و سطح روابط با ایران بیش از پیش ارتقا پیدا کند، اما لازمه آن پاسخ مثبت و دلگرم کننده از طرف جمهوری اسلامی است. با چنین خوانشی، فیروز دولت آبادی در ارزیابی پیروزی یا شکست رجب طیب اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری فردا یکشنبه و تاثیر آن بر منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران هم از عدم تاثیر گذاری مستقیم و فوری می گوید. به باور او اگرچه برای تهران کار کردن با رجب طیب اردوغان راحت تر است، اما لزوماً روی کار آمدن کمال قلیچدار اوغلو هم نمی‌تواند به معنای از بین رفتن منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در منطقه باشد. متن پیشرو ماحصل گفت وگو با معاون وزیر بازرگانی در دوران جنگ و کابینه هاشمی رفسنجانی است که سمت‌های مختلفی در وزارت امور خارجه و شورای امنیت ملی نظیر مشاور دبیر شورای امنیت ملی و مدیر کل سیاست خارجی وزارت‌خارجه را در کارنامه خود ثبت کرده است.
مسجل است که پیروز انتخابات ریاست جمهوری فردا یکشنبه بین رجب طیب اردوغان یا کمال قلیچدار اوغلو خواهد بود، اما به باور حضرتعالی پیروزی کدام یک از این دو گزینه می تواند در راستای منافع ایران باشد. در این بین بسیاری معتقدند رهبر جریان اپوزیسیون با تبار ایرانی و خراسانی، سیاست های منعطف تری را در قبال منطقه پی خواهد گرفت و بستر مناسبی برای ارتقای روابط با تهران خواهد بود. در مقابل طیفی هم تاکید دارند اردوغان با پایگاه رای ضعیف، گزینه مناسب تری برای ایران خواهد بود؟
نکته مهمی که در این میان نباید فراموش کرد این است که فارغ از اینکه کمال قلیچدار اوغلو یا رجب طیب اردوغان برنده انتخابات ریاست جمهوری شوند، ما حداقلی از روابط حسنه بین جمهوری اسلامی ایران و ترکیه را داریم که با تغییر روسای جمهور کماکان ادامه دارد. این مرزهای روابطی است که به صورت تاریخی بین دو کشور حفظ شده است و با تغییر و تحولات در ساختارهای سیاسی دو طرف به همان شکل سابق باعث تداوم روابط تهران و آنکارا می شود. پس در یک سناریوی احتمالی اگر کمال قلیچدار اوغلو هم پیروز انتخابات ریاست جمهوری شود، نمی‌تواند این مرزهای تاریخی در روابط ایران و ترکیه را تغییر دهد و یا از این مرزها عبور کند.
از دل نگاه کمال قلیچدار اوغلو چنین بر نمی آید که تمایلی به عبور از این خط قرمزها در روابط تهران - آنکارا وجود داشته باشد. او به سمت برقراری روابط حسنه با تهران نگاه دارد. اگر نگرانی در این باره است به اردوغان باز می گردد. اما در کل به باورتان برای منافع جمهوری اسلامی ایران کدام یک از این دو گزینه می تواند بهتر باشد؟
ما نمی‌توانیم قضاوت قطعی و صد در صدی بدهیم کدام گزینه (اردوغان یا قلیچدار اوغلو) برای ایران بهتر است، اما می‌توان یک ارزیابی و تحلیل را در این رابطه داشت که آیا ادامه ریاست جمهوری اردوغان برای ایران بهتر است یا روی کار آمدن رئیس جمهور جدید در ترکیه و به قدرت رسیدن کمال قلیچدار اوغلو؟ اگر بخواهیم صریح و کوتاه بگویم به باور من کار کردن با رجب طیب اردوغان راحت‌تر است تا بخواهیم دوباره مسیر آزمون و خطا را با رئیس جمهور جدید ترکیه طی کنیم. در عین حال باید در نظر گرفت که چند نقطه اختلافی و مشکلاتی در روابط دو کشور ایران و ترکیه هم وجود دارند که در صورت ابقای اردوغان در پست ریاست جمهوری باید تهران و آنکارا فکری به حال آنها بکنند تا ...
مثلاً؟
به نظر من یکی از موضوعات به حوزه سیاست خارجی دولت اردوغان طی دو دهه گذشته باز می گردد. در این حوزه عملکرد اردوغان در موارد متعددی مانند سوریه، آذربایجان، قره باغ، عراق و ... با ایران در اختلاف و تضاد بوده است و به همین دلیل ما در مقاطعی شاهد تعارض منافع دو کشور بوده ایم. لذا در صورت ادامه قدرت آقای اردوغان باید برنامه‌ریزی برای حل آن داشت. در مقابل اگر کمال قلیچدار اغلو به ریاست جمهوری ترکیه برسد در موضوعات منطقه‌ای به دلیل گرایشات همکاری با اروپا و آمریکا شاید باعث شود که سیاست های منطقه ای ترکیه با انعطاف بیشتری همراه باشد و این فضای تنفسی را برای تهران ایجاد می کند و به دنبالش می تواند همکاری بهتر و مناسب‌تری را بین دو کشور ایجاد کند. حتی این احتمال هم وجود دارد که ترکیه در دوره قلیچدار اوغلو بتواند برخی میانجی گری ها و موازنه سازی ها در روابط ایران با غرب داشته باشد. اما در عین حال باید این را هم در نظر گرفت که همراهی، همکاری و همسویی بیشتر ترکیه و کمال قلیچدار اوغلو با آمریکا و اروپا می تواند در عین حال یک تهدید برای تهران هم باشد. بنابراین باز هم تکرار می‌کنم به باور من در مجموع ابقای آقای اردوغان در ریاست جمهوری برای منافع جمهوری اسلامی ایران بهتر است، به خصوص آنکه اردوغان در سیاست های منطقه ای خود به یک شکست رسیده و سعی در باز تنظیم، بازتعریف و اصلاح تصمیمات و اقدامات گذشته خود بر آمده است که می تواند فضای بهتری را در روابط ایران و ترکیه ایجاد کند و از طرف دیگر شرایط داخلی ترکیه به خصوص در حوزه اقتصادی و معیشتی هم دیگر اجازه برخی ماجراجویی ها را به ترکیه و اردوغان نمی دهد. پس بهتر است که اردوغان کماکان در قدرت باقی بماند تا مسیر فعلی بین تهران و آنکارا با جدیت بیشتری ادامه پیدا کند.
اتفاقاً جناب دولت آبادی نکته همین جاست که برخی با تایید گزاره شما از «اردوغان با پایگاه رای ضعیف» سخن می گویند. ولی اردوغان یا هر رئیس جمهور با پایگاه رای ضعیف یا قوی در مناسبات دیپلماتیک معنا و اعتبار ندارد، بلکه بیشتر خوانشی داخلی دارد. همچنانی که نحوه پیروزی و یا میزان آرای سیدابراهیم رئیسی ملاک اعتبار دیپلماتیک نیست. همه کشورها را رئیسی را به عنوان رئیس جمهور ایران می شناسند. پس اردوغان با پایگاه های ضعیف یا قوی نمی‌تواند ملاکی برای تامین منافع ایران باشد. غیر از این است؟
نکته شما درست است و باید از دو جنبه به آن نگاه کرد. اولا اگر به چهار دوره انتخابات گذشته در ترکیه نگاه کنیم به جز دوره اول که اردوغان از طریق پارلمان و جابه جایی قدرت با رای بالا به نخست وزیری رسید، در ادوار بعدی انتخابات و همچنین نخستین دوره انتخابات ریاست جمهوری همواره پایگاه رای اردوغان بین ۵۲ تا ۵۶ درصد در نوسان بوده است. اما در هر حال اردوغان ۱+۵۰ رای را در سبد آرای خود داشته است و به قول شما اردوغان چه در قالب نخست وزیر و بعد از آن رئیس جمهور همیشه رئیس قوه مجریه ترکیه بوده است. لذا تضعیفی در کار نیست. اتفاقا تضعیف یک رئیس جمهور به قابلیت او و کابینه اش در انجام وظایف محوله بازمی‌گردد. اگر رئیس جمهور یا نخست وزیری در شرح وظایف، تصمیمات، اقدامات و مدیریت کشور ناتوان عمل کند باعث شکاف و کاهش اعتبار در افکار عمومی خواهد شد و این مسئله تضعیف توان دیپلماتیک را به دنبال دارد. پس در راستای همان مثال شما با انتخابات ۱۴۰۰، آقای رئیسی از نگاه جامعه بین الملل رئیس جمهور است. اگر انتقادی هم به آن وجود دارد در سطح داخلی است. ولی عملکرد بد دولت سیزدهم در حل مسائل مختلف و همچنین بروز برخی اتفاقات باعث شده است که در ادامه وجهه دیپلماتیک وی و دولتش در منطقه و جهان دچار چالش شده و تضعیف شود. اتفاقا اگر تضعیفی در اردوغان وجود دارد به دلیل همین شرایط مشابه در داخل ترکیه است. اکنون مسائل اقتصادی و معیشتی و برخی محدودیت ها باعث شده است که شکافی بین وی و جامعه ترکیه شکل بگیرد و همین مسئله نیز مورد توجه جامعه جهانی و به خصوص اروپا و آمریکا قرار گرفته است و به تبعش هم مناسبات دیپلماتیک را تحت تاثیر قرار می دهد. اما من هم تاکید دارم اردوغان، کمال قلیچدار اوغلو یا هر کس دیگری ۱+۵۰ رای را به دست بیاورد، وی طبق قانون انتخابات ترکیه رئیس جمهور این کشور خواهد بود و از توان و صلاحیت لازم برای پیشبرد مسائل برخوردار است و این ملاکی برای ضعیف یا قوی بودن رئیس جمهور ترکیه در حوزه دیپلماتیک نیست.
روی بخشی از ارزیابی شما در خصوص تلاش اردوغان برای بازتعریف، بازتنظیم و اصلاح سیاست منطقه‌ای ترکیه تمرکز کنیم. مشخصا اردوغان در پرونده سوریه دست به تغییر رویکرد جدی زده است. همین پنجشنبه هفته گذشته شاهد برگزاری نشست چهارجانبه در روسیه بودیم. اما در عین حال این گزاره نیز مطرح است که اقدامات اردوغان صرفاً کارکرد تبلیغاتی و انتخاباتی داشته باشد و بعد از پیروزی احتمالی او، وی کماکان بر همان مدار قبلی حرکت خواهد کرد. ارزیابی شما چیست؟
سوال مهمی را مطرح کردید. من قبلا هم اشاره کردم اگر اردوغان حتی با نگاه تبلیغاتی دست به اصلاح رفتارهای غلط خود در حوزه منطقه و سیاست خارجی هم زده باشد و بخواهد بعد از پیروزی احتمالی در انتخابات ریاست جمهوری، سیاست قبلی خود را ادامه بدهد شرایط داخلی ترکیه به خصوص در حوزه اقتصادی و معیشتی این اجازه را به وی نمی دهد. اما در کنار آن باید به این نکته مهم نیز اشاره داشت که برگشت از برخی اشتباهات در حوزه سیاست خارجی یک رویه معمول در دیپلماسی اردوغان است. چرا که در ترکیه شناخت از حقیقت سیاست خارجی و روندهای سیاسی - امنیتیِ بین المللی بسیار پایین است و ...
همین جا توقف کنیم. اقتضائات منطقه ای به خصوص نحوه عملکرد اردوغان در جنگ اوکراین خلاف تصور شما را به ذهن متبادر می کند که ...
جنگ اوکراین موضوعی جداست که به آن می پردازم. اما اگر به عقب برگردیم، تا قبل از دوره اردوغان، ترکیه پرهیز جدی از مداخلات در حوزه سیاست خارجی داشت و تقریباً هیچ ورودی نداشته است. چون شناخت پایین آنکارا از روندهای بین الملل سبب تحمیل هزینه های مزمنی بر سیاست خارجی ترکیه شده است. مثال مهم آن به دخالت ترکیه در قبرس باز می گردد. اکنون بیش از ۴۰ سال است که هزینه و اصطکاک سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی جدی روی دست آنکارا گذاشته است. کار به جایی رسیده است که ترکیه تمایل دارد کشوری با وساطت و میانجیگری خود بتواند آنکارا از مهلکه قبرس نجات دهد. چون تمام مناسبات ترکیه با اروپا و جامعه جهانی را تحت الشعاع قرار داده است. از همین رو من رفتارهای ترکیه در عرصه سیاست خارجی را چندان پایدار نمی‌دانم و به دنبالش موفقیت های دیپلماتیک آنکارا را هم با ثبات نمی بینم، چه در سوریه، لیبی، آذربایجان، قره باغ، اوکراین یا قبل از همه قبرس. اگر مشخصا روی سوریه تمرکز کنیم واقعا دخالت ها و تجاوزات ترکیه و اردوغان در این کشور (سوریه) تمام اصلاحات مثبت داخلی اردوغان در ترکیه را به باد فنا داد. یعنی رویای اخوانی کردن حکومت در سوریه تمام دستاوردها و کارنامه موفق اردوغان در سال های قبل از ۲۰۱۱ را کلاً از بین برد. در خصوص جنگ اوکراین هم من چنین تصوری ندارم که واقعاً اردوغان با یک دیپلماسی موازنه بین روسیه با ناتو، اوکراین و آمریکا توانسته است به عنوان برنده جنگ اوکراین عمل کند. چون معادلات در پایان جنگ نشان می دهد که آیا ترکیه و اردوغان توانسته است موج سواری خود را روی جنگ اوکراین داشته باشد. در ضمن اردوغان در اوایل جنگ اوکراین سیاست موازنه قدرت را نداشت، ولی اقتضائات سبب شد که ترکیه به‌سرعت سیاست موازنه را عملیاتی کند و به همین دلیل اردوغان سعی کرد از جانبداری مستقیم به نفع روسیه یا اوکراین خودداری نماید. با اینحال در راستای تحلیل قبلی ام من مطمئنم که این سیاست در ترکیه چندان پایدار نخواهد بود. اگر اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری بتواند قدرت خود را حفظ کند مجبور است در ادامه جنگ اوکراین موضع گیریش را تغییر دهد.
مجدداً به بخشی از ارزیابی شما رجوع کنیم. در راستای گفته حضرتعالی مبنی بر اینکه ادامه ریاست جمهوری اردوغان در مجموع برای تحقق و پیشبرد منافع جمهوری اسلامی ایران بهتر است، این چنین به نظر می‌رسد که هم تهران و هم مسکو نگاهی مشابه دارند و به صورت آشکار و پنهان حمایت از اردوغان را در دستور کار دارند، کما اینکه ولادیمیر پوتین ۷ اردیبهشت/۲۷ آوریل با حضور آنلاین در مراسم تحویل سوخت هسته‌ای به نیروگاه «آق قویو»، عملاً حمایت رسمی خود را از تداوم ریاست جمهوری اردوغان نشان داد. به هر حال سیاست خارجی متوازن اردوغان برای تهران و مسکو ایده آل تر از گرایشات اوغلو به ارورپا و آمریکا است. آیا کنار رفتن اردوغان را تهدیدی برای روسیه و ایران تلقی می کنید؟
مسائل در حوزه دیپلماسی و روابط بین الملل به سرعتی که شما تحلیل کردید پیش نمی روند. هر اقدام، تصمیم یا سیاستی در عرصه بین المللی و سیاست خارجی برای عملیاتی شدن به یک اقناع عمومی نیاز دارد تا به یک حقیقت و روند دیپلماتیک تبدیل شود. لذا ما به یک بازه و فرجه زمانی برای این تغییر و تحولات در عرصه سیاست خارجی ترکیه و کنار گذاشته شدن سیاست موازنه در دوره ریاست جمهوری احتمالی کمال قلیچدار اوغلو نیاز داریم. از طرف دیگر ما نمی توانیم این پیشداوری منفی و صد درصدی را داشته باشیم که با پیروزی کمال قلیچدار اوغلو قطعاً ترکیه حوزه نفوذی برای آمریکا و ناتو و تهدیدی برای روسیه و ایران خواهد بود. حتی اگر کمال قلیچدار اوغلو به ریاست جمهوری هم برسد با چالش‌ها و مشکلات بسیار زیادی در حوزه های مختلف روبه رو است و اینطور نیست که فردای ریاست جمهوری او همه چیز تغییر می کند. مضافا نگاه و سیاست اعمالی دروان ریاست جمهوری متفاوت از دوره تبلیغات و انتخابات خواهد بود. نباید فضای مبارزات انتخاباتی را با دوره ریاست‌جمهوری یکی دانست. چون واقعیت هایی که بعد از روی کار آمدن احتمالی کمال قلیچدار اوغلو بر وی و دولتش سایه می اندازد باعث می شود که او متفاوت از دوره انتخاباتی رفتار کند.
در عین حال قطعاً تیم کارشناسی و مشاوره او هم این پیشنهاد را نخواهند داشت که مطابق با فضای انتخاباتی در عرصه داخلی و سیاست خارجی رفتار کند؛ شعار صرفاً کارکرد تبلیغاتی و انتخاباتی دارد و لزوماً به معنای آن نیست که در دوره قدرت هم عملیاتی می‌شود. چون سختی ها و دشواری های عرصه تصمیم گیری خود را به دولت جدید تحمیل می کند. لذا من این تصور را ندارم که حتی اگر کمال قلیچدار اوغلو به قدرت برسد نگاه وی به ناتو یا غرب و اروپا به حداقل مناسبات ایران با ترکیه لطمه بزند، اما در عین حال ما یک دوره گذار و دوره تسلط دولت جدید ترکیه بر چالش ها، بحران ها و پرونده های حاد سیاست خارجی را شاهد خواهیم بود. در ضمن اگرچه شاید نگاه اوغلو به اروپا، ناتو و آمریکا برای ما وضعیت را سخت تر کند، اما اقتضائات و جبر ژئوپلیتیک به واسطه همسایگی ایران و ترکیه و همچنین منافع در روابط حفظ روابط حداقلی دو کشور نهایتاً ما را به سمت همکاری پیش خواهد برد. در کل تکرار می‌کنم که اگر آقای اردوغان بتواند در پست ریاست جمهوری ابقا شود برای ما بهتر است به خصوص آنکه اردوغان در برهه اصلاح روابط منطقه‌ای و سیاست خارجی قرار دارد.
درمقابل تاکید چندباره شما پیرامون انتخاب مجدد اردوغان و ایجاد بستر مناسب در جهت پیشبرد منافع جمهوری اسلامی ایران در منطقه به نظر می‌رسد طی دو دهه اخیر اردوغان تقریباً در برخورد با هر مسئله داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی از ابزار امنیتی سازی استفاده کرده است. به همین دلیل برخی تاکید دارند اگر کمال قلیچدار اوغلو به قدرت برسد روند امنیت زدایی در قبال مسائل و موضوعات باعث ایجاد بستر مناسب تری در راستای تحقق منافع ایران خواهد بود که ...
من چنین تصوری ندارم. چون ماهیت موضوعاتی که اردوغان با آنها برخورد کرده است در ذات و بن‌مایه خود سطحی از حوزه امنیتی را به همراه داشت است. به همین دلیل برخورد امنیتی و راه‌حل نظامی اردوغان عملا اجتناب ناپذیر بوده است. برای مثال شما نمی توانید موضوع کردها را صرفاً در یک چارچوب دیپلماتیک، سیاسی و قومی ببینید. به هرحال کردها، هم در داخل خاک ترکیه و هم در عراق و سوریه و حتی ایران بخشی از یک نگاه امنیتی را در اردوغان و ترکیه ایجاد کرده است. حتی من معتقدم که این مسئله یک موضوع صرفا امنیتی برای ترکیه نیست، بلکه موضوع امنیتی برای کل منطقه است. البته که من نمی توانم با همه روندها و برخوردهای امنیتی زایی اردوغان موافقت کنم. زمانی که رئیس جمهور ترکیه بخشی از پروژه حمایت از داعش برای حمله به سوریه را برعهده دارد، خواه ناخواه یک وضعیت امنیتی را برای سوریه، ترکیه و کل منطقه رقم زده است که منجر به تحولات عظیمی در سال های بعدی شد.
در کل موضوعات و تحولات اساساً در منطقه خاورمیانه بستری از نگاه امنیتی را دارند. من حتی معتقدم برخی از این موضوعات راه حل سیاسی و دیپلماتیک ندارند چون کشورها و بازیگرانی که به موضوعات ورود می‌کنند، هنوز راه حل خروج دیپلماتیک و سیاسی از آن را بلد نیستند. برای مثال اردوغان به هیچ کدام از اهداف خود در سوریه نرسیده است، اما قطعا نمی تواند از طریق سیاسی و دیپلماتیک هم خروج از سوریه را کلید بزند. بله عربستان سعودی، اسرائیل، قطر و امارات متحده عربی از حمایت از داعش به اهداف خود نرسیدند و به تدریج از صحنه تحولات سوریه کنار رفتند ولی این سبب نمی‌شود که تصور کنیم موضوعات در بستر سیاسی و دیپلماتیک پی گرفته خواهد شد. قطعا ما در سوریه با روندی مواجهیم که برخوردهای امنیتی را به همراه دارد. در چنین شرایطی حتی اگر کمال قلیچدار اوغلو هم به قدرت برسد نمی تواند این روند های امنیتی را تغییر دهد و یک روند «امنیتی زدایی» را به سرعت عملیاتی کند. چون این روندها ماهیتاً امنیتی و نظامی هستند که سابقه قرن ها اختلافات و تقابلات ژئوپلتیک، تاریخی، قومی و مذهبی در پشت آن نهفته است. با اینحال من معتقدم که کمال قلیچدار اوغلو در صورت رسیدن به قدرت به شکل راحت تری از اردوغان می تواند از موضوعات عبور کند که قدری زمان بر و پیچپده خواهد بود. به خصوص آنکه وقتی یک سیاستمدار در حوزه ژئوپلیتیک رویای «پیش روی» دارد باعث ایجاد روند امنیتی برای مناطق پیرامونی و تحمیل هزینه ها خواهد شد.
به نکته مهمی اشاره کردید، رویای پیش روی. در همین راستا بسیاری کلیدواژه شما سیاست نئوعثمانی گری اردوغان را تهدیدی برای تحرکات و معادلات منطقه‌ای ایران می‌دانند. آیا به همین دلیل نمی‌توان پایان قدرت اردوغان را سناریوی بهتری برای ایران دانست؟
با تاکید می گویم در دنیای واقعی چیزی به نام سیاست نئوعثمانی گری وجود ندارد. این کلیدواژه در دنیای امروز یک کلید واژه مرده است. اساسا خود جریان اخوان‌المسلمین در دنیای امروز یک جریان مرده است. کافی است به تحولات مصر و بلایی که سر دولت محمد مرسی آوردند نگاه کنید. اگر جریان اخوان‌المسلمین در مصر که مهد آن است، زنده بود قطعاً این فرصت داده نمی‌شد که حکومت محمد مرسی ساقط شود. به همین دلیل اخوان‌المسلمین در سایر کشورها مانند سوریه دارای قدرت نبود. چون اگر اخوان المسلمین در سوریه قدرت داشت ترکیه با حمایت خود می‌توانست یک دولت اخوانی را در دمشق روی کار آورد. اما بعد از نزدیک به ۱۰ سال جنگ داخلی، اردوغان در این رابطه ناکام ماند. در یک گام رو به جلو آنچه که از دل سیاست اخوان المسلمین در می آید حتی ایدئولوژی دینی نیست، بلکه بیشتر یک خوانش رفرمیستی و اصلاحی است که امروز ظرفیت قابل توجهی برای پذیرش در جریان های سیاسی را ندارد. به همین دلیل اردوغان اگر با ملغمه‌ای از سیاست نئوعثمانی گری بر مبنای خوانش اخوان المسلمین به دنبال فتوحات ژئوپلیتیک در مناطق پیرامونی است، اکنون شکست سیاست های خود را می‌بیند و به همین دلیل قبلا گفتم که اردوغان در مقطع فعلی در صدد اصلاح آن شکست ها برآمده است. پس چون سیاست نئوعثمانی گری از اساس محلی از اعراب ندارد، نمی تواند منشا اثر و تهدیدی برای معادلات منطقه به خصوص منافع جمهوری اسلامی ایران باشد.
در مصاحبه پیشین «شرق» با حضرتعالی از منظری متفاوت به آسیب شناسی مناسبات تهران - آنکارا ورود کردید و از کم کاری ایران در قبال افزایش مناسبات خود با ترکیه گفتید و به همین دلیل هم معتقد بودید که در موضوعات مختلف از حوزه سیاست خارجی گرفته تا محیط زیست، مسائل مرزی، قومی، فرهنگی، تاریخی، اقتصادی و تجاری با اختلافات و تضاد منافع روبه رواییم. اکنون که شاهد انتخابات ریاست جمهوری در ترکیه هستیم که با پیروزی اردوغان و یا اغلو تمام می شود، از نگاه شما تهران باید چه سیاستی را با دولت جدید پیش ببر تاد کم کاری مد نظرتان رفع شود؟
اولا من معتقدم که آن آسیب شناسی همچنان به قوت خود جریان دارد و متاسفانه ما هیچ تغییری در دولت رئیسی برای بهبود روابط مشخصا با ترکیه نداشتیم. در ثانی باید این آسیب شناسی را عمیق تر کرد. از نگاه من سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از محمود احمدی نژاد دیگر حرفی برای گفتن ندارد و هیچ فعالیتی به مفهوم سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نداریم. لذا تهران هیچ ظرفیتی به عنوان نقطه تعادل استراتژیک در مناسبت های منطقه ای و فرامنطقه ای ندارد. در حالی که از منظر غرب و به خصوص آمریکا، ایران نقطه تعادل استراتژیک در خاورمیانه است. اما متاسفانه در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران هیچ ظرفیتی برای آن تعریف نشده نشده است. در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران هیچ نسبتی برای بروز و ظهور این توانایی تعریف نشده است. هیچ یک از اعضای قدرت جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی تجلی نمی کنند. در حالی که تجلی هر نظام و ساختار سیاسی در سیاست خارجی آن است. ب
اید اذعان داشت که سیاست خارجی ما از تجلی قدرت جمهوری اسلامی ایران فراری است. ما واقعا نمی دانیم یا نمی توانیم در سیاست خارجی یک روند پایدار را پی بگیریم، یا مانند احمدی نژاد دست به برخی اشتباهات فاحش در سیاست خارجی و پیگیری شعار می‌رنیم و یا اینکه مانند دولت روحانی صرفاً همه چیز را در کاسه غرب می گذاریم. دولت رئیسی که اصلاً چیزی در سیاست خارجی برای گفتن ندارد. به همین دلیل واقعاً تلاشی برای ارتقاء توان و ظرفیت سیاست خارجی در جهت تجلی قدرت ایران وجود ندارد. همه چیز در حوزه دفاعی، نظامی و هسته‌ای خلاصه شده است و زبان سیاست خارجی و زبان دیپلماسی ایران کوتاه و قاصر است. این نوع سیاست خارجی گیج و بلاتکلیف بدون شک قادر به بهبود و ارتقاء روابط با ترکیه، چه با اردوغان و چه با قلیچدار اغلو نیست؛ اساسا نوع سیاست خارجی گیج و بلاتکلیف قادر به بهبود و ارتقاء روابط با هیچ کشوری نیست. البته «رابطه» به معنا و مفهوم رابطه در سیاست خارجی، یعنی داشتن یک رابطه پایدار و مبتنی بر منافع دوجانبه که به تامین منافع و امنیت ملی منجر شود و در نهایت نوعی از همزیستی مسالمت آمیز و طولانی مدت را به دنبال داشته باشد.
ایران باید سیاست خارجی خود را از یک سیاست خارجی صلح بانی و روند خنثی خارج کرده و یک دیپلماسی مبتنی بر قدرت و منطق را به خصوص در حوزه روابط با همسایگان پی بگیرد. تحلیل درست، منطق درست و قدرت محکم می تواند ما را در این مسیر به شکل جدی کمک کند. این سه محور تامین کننده و تسهیل کننده نفوذ ما در منطقه و همچنین تعمیق دهنده روابط ایران با همسایگان برای داشتن روابط متقابل، همسو، هم پایه و مبتنی بر منافع و منابع مشترک است. من سابق بر این، چه زمانی که به عنوان مدیرعامل بازرگانی خارجی فعالیت داشتم، چه موقعی که در مقام سفیر جمهوری اسلامی ایران در ترکیه خدمت می‌کردم و یا زمانی که در دیگر سمت های وزارت امور خارجه حضور داشتم این نگاه را به شدت پیگیری می کردم ایران باید در مسیری گام بردارد که تسهیل روابط و ارتقاء دهنده مناسبات با کشورهای پیرامونی به خصوص کشورهای کلیدی مانند ترکیه باشد. ما باید به این اصل استراتژیک بازگردیم که روابط اقتصادی و تجاری را اولویت سیاست خارجی خود قرار دهیم، این سیاستی است که تماما سود، فایده و درآمد است، نه مانند صلح بانی که فقط به هزینه مضاعف می انجامد. اینکه ما در حوزه سیاست خارجی فکر کنیم همه خوبند که سیاست خارجی نیست. این نگاه با مولفه های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تطابق ندارد و حتی متضاد آن است. لذا سیاست صلح بانی ما محکوم به شکست است. ما در این ۱۷ سال فرصت های مغتنم و بزرگی را در تعمیق روابط با ترکیه از دست دادیم. به هر حال از زمان آقای احمدی‌نژاد تمرکز ما روی مسئله مبارزه با آمریکا قرار گرفت و بعد از آن در دولت روحانی مسئله برجام مطرح بود. در یک سالی هم که از عمر دولت سیزدهم می گذرد، محتوای درخور و قابل توجهی در حوزه سیاست خارجی به ویژه ارتقای روابط با ترکیه را مشاهده نکردیم./شرق
