دوشنبه ۲۰ اسفند ۱۴۰۳
بازدید:۳۰۳
صد آنلاین | سریال «معاویه» که با هزینه‌ای گزاف تولید شده است، حالا با موجی از انتقادات درباره صحّت تاریخی و شیوه روایت‌گری مواجه شده است؛ اثری که بحث‌های بسیاری برانگیخته و جایگاه آن در تاریخ محل پرسش است.به گزارش صد آنلاین، جنجال‌های سریال «معاویه» تا حد زیادی قابل پیش‌بینی بود، زیرا این شخصیت جایگاه متناقضی در تاریخ اسلام دارد. اما آنچه بسیاری انتظارش را نداشتند، و وب‌سایت اردنی «سوالیف» در سرمقاله‌اش به آن پرداخته است، بحث‌های فنی‌ای است که به‌دلیل ضعف‌ها و کم‌دقتی‌ها مطرح شده‌اند — اشتباهاتی که برای اثری با هزینه ۱۰۰ میلیون دلاری غیرقابل بخشش به نظر می‌رسد.
این سریال که تصویربرداری و تولید آن به پایان رسیده بود، قرار بود در ماه رمضان گذشته پخش شود؛ اتفاقی که در آن زمان حاصل نشد. «معاویه» به قلم روزنامه‌نگار مصری خالد صلاح نوشته شده و کارگردانی آن را طارق العریان و احمد مدحت بر عهده داشته‌اند — البته نام هیچ کدام در تیتراژ سریال درج نشده است. بازیگرانی همچون لجین اسماعیل، ایمن زیدان، سامر المصری، یزن خلیل، میسون أبو أسعد و فادی صبحی نیز در این سریال ایفای نقش کرده‌اند.
این اثر از ابتدای پخش برای طیف گسترده‌ای از مخاطبان محل ایراد و ابهام بود. از کاربران شبکه‌های اجتماعی که انتقاداتشان از همان سکانس اولیه، با نقدهای تند به سریال آغاز شد، تا علمای الازهر مصر و هیئت رسانه و ارتباطات عراق.
صحنه آغازین این سریال که تولد معاویه بن ابی‌سفیان را به تصویر می‌کشد، بیش از حد کلیشه‌ای به نظر رسید و باعث شده بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی پیش‌بینی کنند که داستان با مرگ او در سکانس پایانی به پایان خواهد رسید. در نتیجه، این روایت که در تولید بسیار جاه‌طلبانه عمل کرده، فاقد بلندپروازی‌های خلاقانه از کار درآمده است.
علاوه بر این، «معاویه» با انتقاد و لغو پخش در برخی کشورهای مسلمان روبرو شد. هیئت رسانه و ارتباطات عراق در بیانیه‌ای اعلام کرد که پخش سریال «معاویه» ممنوع شده است. در این بیانیه تأکید شده که نمایش آثار تاریخی بحث‌برانگیز می‌تواند زمینه‌ساز تنش‌های فرقه‌ای شود.
علاوه بر نگرانی‌های مطرح‌شده در عراق، این سریال در مصر نیز با انتقادات مواجه شده است، زیرا برخی معتقدند که نمایش چهره‌های برجسته صدر اسلام اقدامی پذیرفتنی نیست. اما همه این مسائل یک طرف و اشتباهات تاریخی متعددی که در این سریال دیده می‌شود و با منابع معتبر در تضاد است، در طرفی دیگر قرار می‌گیرد که کار را برای شبکه سعودی ام‌بی‌سی که متحمل هزینه‌ای مثال‌زدنی برای ساخت این اثر شده است، بیش از پیش سخت می‌کند.
سریال «معاویه» مستقیماً روایت‌گر زندگی او نیست، بلکه تصویری است که سازندگان آن خواسته‌اند از حیات او ارائه دهند. در نتیجه، نویسندگان سریال آزادانه در بازنویسی تاریخ عمل کرده‌اند و حوادث و شخصیت‌ها را به گونه‌ای پردازش کرده‌اند که با مستندات تاریخی سازگاری ندارد.
گذشته از اشتباهات تاریخی، جهش‌های زمانی که در سریال رخ داده، یک جُرم هنری به شمار می‌رود، زیرا بسیاری از وقایع مهم زندگی معاویه حذف شده‌اند. به عنوان مثال، از نبردهای بدر و احد، تنها گذری سطحی صورت گرفته است.
حتی طراحی صحنه‌ها، لباس‌ها، نورپردازی و جزئیات فرهنگی، با فضای آن دوران هماهنگی ندارد. این اثر حتی در ظواهر هم ناموفق عمل کرده است. تغییر ظاهر ابوبکر به طرز عجیبی صورت گرفته است؛ بازیگری که نقش او را ایفا کرده، هیکلی درشت و قوی دارد، در حالی که منابع تاریخی او را لاغر اندام توصیف کرده‌اند.
این تغییرات به پوشش زنان نیز کشیده شده است. زنان آن دوره در سریال، لباس‌هایی به تن دارند که هیچ‌گونه سنخیتی با پوشش زنان مسلمان صدر اسلام ندارد؛ به‌ویژه، لباس‌هایی که برای مادر معاویه طراحی شده به کلی غیرواقعی است.
عجیب‌تر اینکه سال تولد معاویه در سریال به اشتباه ذکر شده است. او در سریال، ۱۳ سال قبل از هجرت متولد شده، در حالی که بسیاری از منابع، این تاریخ را ۱۵ سال قبل از هجرت می‌دانند. علاوه بر این، این مجوعه تلویزیونی، اسلام آوردن معاویه را پیش از فتح مکه به تصویر می‌کشد و حتی صحنه‌ای را نشان می‌دهد که او در حال وضو گرفتن است، در حالی که سپاه اسلام وارد مکه می‌شود. اما طبق روایت‌های معتبر، او پس از فتح مکه یا در زمان عمرة القضاء (عمره‌ای که پیامبر (ص) در ذی القعده سال هفتم هجرت — دقیقاً یک سال بعد از آنکه مشرکان ایشان را از ورود به «مسجد الحرام» بازداشتند — به اتفاق یارانشان انجام دادند) اسلام آورد.
حتی اشتباهات جزئی‌تر مانند استفاده از شمشیرهای دمشقی که در آن دوران هنوز به شهرت نرسیده بودند، نشان می‌دهد که سازندگان اثر، کمترین زحمتی برای مشورت با تاریخ‌پژوهان به خود نداده‌اند.
از همان قسمت نخست، تجملات تولیدی در صحنه‌ها مشهود است. طراحی دکورهای باشکوه، برخی را متقاعد کرد که این «قدرتمندترین سریال اسلامی» در تاریخ درام عربی است، اما به‌قول معروف در نهایت این «کوه، موش زایید».
در واقع دورانی که معاویه در آن زیست، با سبک زندگی ساده و سختی‌های صحرایی و بیابانی گره خورده بود. مردان معمولاً رداهایی نخی یا پشمی به رنگ‌های طبیعی مثل بژ یا قهوه‌ای روشن به تن داشتند و زنان، پوشش‌هایی بلند و ساده همراه با سربند و روبند می‌پوشیدند.
اما شخصیت‌های سریال، لباس‌هایی تجملاتی با پارچه‌های درخشان و گلدوزی‌های پرزرق و برق به تن دارند که بیشتر به دوره‌های اسلامی بعدی (مثل عباسیان) یا حتی سبک‌های مدرن نزدیک است. به عنوان نمونه، اگر هند لباسی ابریشمی بپوشد یا ابوسفیان عبایی رنگارنگ همراه با زیورآلات فلزی براق داشته باشد، این کاملاً نادرست خواهد بود، زیرا در آن دوران، تجارت جهانی هنوز چنین پارچه‌های مجللی را در دسترس قرار نداده بود. انتقادات تماشاگران در شبکه‌های اجتماعی نیز پس از پخش چند قسمت، به اوج رسید؛ بینندگان، دیالوگ‌های سریال را سرد و شخصیت‌ها را بی‌روح توصیف کردند.
اسماعیل که نقش معاویه را ایفا می‌کند، تلاش می‌کند شخصیتی پیچیده را به نمایش بگذارد؛ اما دیالوگ‌ها که باید عمیق و پرشور باشند، کم‌رمق و بی‌جان به نظر می‌رسند. شخصیت‌پردازی‌ها سطحی و فاقد تأثیرگذاری‌اند — گویی نویسنده برای درک عمیق معاویه به عنوان یک سیاست‌مدار و فرمانده، تلاشی نکرده است.
در نهایت سریال بدون در نظر گرفتن حساسیت‌های تاریخی، با ریتمی کُند و کم‌تنش جلو می‌رود. حتی سکانس‌های نبرد تاریخی نیز فاقد هیجان و احساسات مورد انتظارند و «معاویه» به اثری پرحاشیه بدل شده است که هرچند تجملاتی و پرهزینه بوده، اما نه‌تنها در جلب اعتماد مخاطبان موفق عمل نکرده است، بلکه کارگردان این اثر هم آن را گردن نگرفت.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، نام کارگردان سریال «معاویه» در تیتراژ آن ذکر نشده است، درحالی‌که پنج نویسنده به طور همزمان در تیتراژ حضور دارند. به گفته منابع خبری، العریان، کارگردان مصری که قسمت‌های ابتدایی سریال را کارگردانی کرده بود، به دلیل اختلافات با مدیران تولید شبکه ام‌بی‌سی از پروژه کنار گذاشته شد. همچنین گزارش‌ها حاکی از آن است که این کارگردان خواستار حذف نامش از پروژه شده است.
پس از العریان، مدحت، فیلم‌ساز مصری، مسئولیت کارگردانی «معاویه» را بر عهده گرفت. اما جنجال جدیدی که اخیراً مطرح شده، مربوط به حذف نام او از تیتراژ به‌عنوان کارگردان است، به‌طوری که در تیتراژ از مدحت به‌عنوان مشاور هنری یاد شده است. در مورد فیلم‌نامه نیز، با اینکه صلاح در رسانه‌ها به‌عنوان نویسنده اصلی سریال مطرح شده، منابع مطلع تأیید می‌کنند که متن اولیه او دستخوش تغییرات اساسی شده است و گروهی از نویسندگان سوری برای بازنویسی در جریان تصویربرداری در تونس به کار گماشته شدند.