جمعه ۱۵ تير ۱۴۰۳
نویسنده: پرستو بهرامی راد
نخستین مناظره دور دوم انتخابات ریاست جمهوری 1403 با درگیری لفظی دو نامزد به پایان رسید. در این مناظره که بخش زیادی از آن به مباحث سیاست خارجی پرداخته شد، سعید جلیلی از فروش 2 میلیون بشکه نفت صحبت کرد و پزشکیان از او خواست که رقم فروش را به طور دقیق اشاره کند.
پیش از این نیز در دور اول مناظره‌ها که 6 کاندیدا حضور داشتند، به این موضوع اشاره شد که ایران با وجود تحریم‌ها نفت می‌فروشد. اما این داستان فروش نفت در تحریم و پولی که ایران بابت فروش نفت دریافت می‌کند، مفصل‌تر از چند جمله‌ای است که در یک مناظره چند ساعته مطرح شود.
بعد از خروج ترامپ از برجام و تحریم‌های دمینویی که انجام داد، تقریباً ایران در فروش نفت با مشکل جدی روبه رو شد. این مشکل به جایی رسید که دولت حسن روحانی، رئیس جمهوری دولت دوازدهم با مشکلات جدی اقتصادی روبه‌رو شد.
همه چیز به سختی ادامه داشت تا اینکه در انتخابات 2020 جو بایدن که کاندید دموکرات‌ها شد، از بازگشت به معاهده‌ها و قراردادهای بین‌المللی که ترامپ از آنها خارج شده بود، صحبت کرد. برجام یکی از مواردی بود که بایدن در خصوص بازگشت به آن اشاره مستقیم داشت.
بعد از جا گرفتن بایدن در اتاق بیضی کاخ سفید، مذاکرات برای احیای برجام آغاز شد. عباس عراقچی به عنوان مذاکره کننده ارشد ایران برای مذاکرات انتخاب شد و به نظر می رسید که همه چیز به مرحله امضا رسیده بود. اما طبق سخنرانی حسن روحانی در هیئت دولت کسانی جلوی به نتیجه رسیدن مذاکرات را گرفته بودند. زیرا دولت دوازدهم رو به اتمام بود و برخی معتقد بودند که دولت بعد که احتمالاً اصولگرا است باید مذاکرات را به نتیجه برساند.
دولت سیزدهم بر سرکار آمد و علی باقری کنی به عنوان مذاکره کننده ارشد ایران انتخاب شد تا برجام را احیا کند. نخست، چندین ماه مذاکرات به تعویق افتاد تا گروه مذاکره کننده ایرانی آمادگی لازم را پیدا کند. بعد از آن در چند ماه اول، تیم جدید مذاکره کننده ایران با طرح موضوعات جدید در مذاکرات تقریباً شرایط را پیچیده‌تر کردند.
بعد از مدتی که از دولت سیزدهم گذشت به نظر می رسید که دولت هم به این نتیجه رسیده است که بدون احیای برجام نمی‌تواند اقتصاد کشور را بهبود ببخشد. از این رو ادبیات جدیدی به سیاست خارجی دولت رییسی که نگاه به همسایگان و شرق بود، اضافه شد. دولت سیزدهم بارها از ادامه مذاکرات و توافق صحبت کرد، تا جایی که به نظر می‌رسید توافقی در راه است.
اما با شروع جنگ اوکراین ورق‌ها برگشت و مذاکرات توقف یافت. در این بین اخبار فروش پهپادهای ایرانی به روسیه شرایط را بحرانی‌تر کرد. تا جایی که ایران به دلیل کمک به روسیه در جنگ اوکراین متهم شد. البته مقامات ایرانی بارها این موضوع را تکذیب کردند.
با این حال بعد از بحران‌های سیاسی و اقتصادی جهانی که جنگ اوکراین آن را رقم زده بود و همچنین هر چه به انتخابات ریاست جمهوری 2024 آمریکا نزدیک‌تر شدیم، روند برخورد آمریکا با ایران تغییرات کمی پیدا کرد.
در این بین قطر و عمان وارد میدان شدند و سعی کردند با میانجی‌گری مذاکرات ایران و آمریکا را به جایی برسانند. این مذاکرات بالاخره بعد از دو سال و نیم که از دولت رئیسی می گذشت به یک توافق امنیتی پشت درهای بسته رسید که طبق آن تبادل زندانیان دو کشور و آزادسازی‌های پول‌های بلوکه شده ایران رقم خورد شد.
اما برسیم به موضوع فروش 2میلیون بشکه نفت دولت سیزدهم که جریان جلیلی از آن به عنوان یک دستاورد در دوران تحریم یاد می‌کنند. طبق روند مذاکراتی که در بالا اشاره شد بایدن از نخست با شعار بازگشت به برجام در انتخابات آمریکا وارد کاخ سفید شد و در این سال‌ها مذاکره با ایران را ادامه داده است، زیرا در مناظرات انتخاباتی 2024 دموکرات‌ها باید بابت این موضوع پاسخگو باشند. از این رو به قول محمدجواد ظریف بایدن هر چه به انتخابات 2024 نزدیک‌تر شد پیچ فروش نفت ایران را شل‌تر کرد تا بتواند ایران را از هر گونه ایجاد تنش در منطقه دور کند و همچنین پای میز مذاکره نگه دارد.
البته باید به این نکته هم حتماً اشاره شود که همین فروش نفت نیز توسط دلال‌های دور زننده تحریم صورت گرفته است. از این رو آمار مشخصی از میزان پول‌های دریافت شده و میزان تهاتر کالا بابت فروش نفت وجود ندارد. طبق شنیده‌های این نویسنده از منابع آگاه مقدار بیشتر فروش نفت در ازای تهاتر کالا بوده است.
در نهایت باید گفت اگر امروز ایران نفت می‌فروشد و در زمان ترامپ نمی‌توانست، به دلیل رویکرد دولت سیزدهم نیست. این فروش نفت که در اصل بیشتر مواقع در ازای تهاتر کالا رخ داده، ثمره نگاه سیاست خارجی دولت بایدن است که به دنبال تنش بیشتر در منطقه خاورمیانه نبوده و نیست.
همان طور که دونالد ترامپ در نخستین مناظره انتخاباتی ریاست جمهوری آمریکا در شبکه سی‌ان‌ان اشاره کرد، اگر او رئیس جمهوری بعدی آمریکا شود پیچ فروش نفت ایران را سفت و شرایط را برای ما سخت‌تر خواهد کرد. در حقیقت باید از جلیلی و همفکرانش پرسید که چرا در 3 سال گذشته با اینکه بارها از سوی طرف غربی اعلام شده متن توافق روی میز است، نتوانستند احیای برجام را رقم بزنند؟ همچنین اگر ترامپ رئیس جمهوری دوباره آمریکا شود چگونه می‌خواهند پیچ سفت شده از سمت او را این بار شل کنند و دوباره با افتخار از فروش نفت در دوران تحریم بگویند؟