جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
نویسنده: مهرآسا محبی، دکتری حقوق بین الملل، کارشناس حقوق بین الملل بشردوستانه
حسب قوانین بین المللی به ویژه کنوانسیون چهار گانه ژنو 1949 بیمارستان ها و مراکز درمانی در مخاصمات مسلحانه بین المللی باید از هرگونه حمله در امان بوده و مصون بمانند. در خصوص جنایت وحشتناکی که در بیمارستان المعمدانی غره صورت پذیرفت دبیرکل سازمان ملل متحد کشته شدن صدها غیر نظامی در این حمله را وحشتناک دانسته و آن را محکوم کرد و قرار بر این شد که شورای امنیت سازمان ملل متحد برای بررسی ابعاد این حمله نشست اضطراری برگزار کند. دولت روسیه نیز این کشتار را جنایتی فجیع، غیرانسانی و بهت‌آور خواند.
طرح موضوع:
اسرائیل در ۱۷ اکتبر ۲۰۲۳م به مجروحان و آوارگان فلسطینی که در بیمارستان المعمدانی یا الاهلی العربی غزه پناه گرفته بودند، حمله هوایی کرد. در این حمله بیش از ۵۰۰ غیرنظامی کشته شدند. به گفته سخنگوی وزارت بهداشت فلسطین در غزه، بیشتر این قربانیان زنان و کودکان بودند. رسانه‌ها، از این کشتار به نسل‌کشی، هلوکاست واقعی و جنایت جنگی تعبیر می‌کنند.
لازم به ذکر است در بمباران بیمارستان المعمدانی غزه، اسرائیل¬در این حمله از بمب MK-84 آمریکایی استفاده کرده که این امر خود سبب ایجاد مسئولیت برای اسرائیل خواهد بودکه بر همین اساس مقامات اسرائیلی و آمریکایی ادعا کرده‌اند که انفجار بیمارستان بر اثر عملیات ناموفق موشکی جنبش جهاد اسلامی فلسطین بوده است. حال با عنایت به موارد مذکور باید بررسی کنیم که برای کمک رسانی به مردم آسیب دیده غزه، نیروهای امداد رسان با چالش هایی روبه رو خواهند بود که که از جمله چالش های پیشرو ایشان عبارتند از:
چالش های مرتبط با دسترسی امدادرسانان به گروه های هدف
چالش بسیار مهمی که بر سر راه امدادرسانی فلسطین وجود داشته، جلوگیری از ورود یا تردد کاروان های امدادرسان است. برای نمونه دایره طرح اقدام بشردوستانه ملل متحد برای سال2023 در فلسطین گزارش می کند رفت و آمد و نقل و انتقال پرسنل بین المللی و ملی در داخل غزه کماکان به یک سلسله از موانع مخدوش سبب می شود که تاخیر در پاسگاه های بازرسی بین راه و تصمیم گیری های مکرر سربازان اسرائیل مبنی بر عدم صدور اجازه عبور کارمندان و امدادگران از جمله این موانع است.
چالش بسیار مهم دیگر در برابر کمک های بشردوستانه سازمان های غیردولتی، ناتوانی ایشان در کمک رسانی در مواردی است که از سلاح های کشتار جمعی استفاده شود مانند استفاده اسرائیل از بمب MK-84 آمریکایی که از جمله موارد مربوط به سلاح کشتار جمعی و در زمره جنایات جنگی می تواند تلقی شود. از آن جایی که مصونیت بیمارستان ها، درمانگاه ها، آمبولانس ها و مراکز امدادرسانی از جمله مقرراتی است که در کنوانسیون های چهارگانه ژنو 1949 بر آن تاکید شده و حقوق بین الملل عرفی نیز بر آن صحه گذارده (ماده 20 و 19) اما گونه شناسی تنش های موجود در خاورمیانه، به طور خاص در اسرائیل و فلسطین اشغالی موید این حقیقت است که طرف اسرائیلی به بهانه های مختلف مرتکب نقض مصونیت این گونه اماکن و آمبولانس ها شده است به عنوان مثال استفاده از بمب MK-84 آمریکایی در بیمارستان المعمدانی غزه نمونه ای از این دست است.
یکی دیگر از چالش های پیشرو امدادرسانان، مسئله حمله به نیروهای کمک رسان است که این امر یکی از اصلی ترین چالش های کمک های بشردوستانه است. نیروهای کمک رسان به لحاظ شکل ظاهری، نوع پوشش و نوع ابزار و ماشین های مورد استفاده به راحتی قابل شناسایی هستند و علی رغم وجود قواعد متعدد بین المللی راجع به مصونیت این گونه افراد و محل استقرار ایشان یا اتومبیل ها و آمبولانس حامل آنها، گزارش های حاکی از آن است که این افراد علی رغم مصونیتشان مورد حمله قرار گرفته اند، این امر موید این واقعیت است که در حال حاضر صرف اعلان مصونیت موجب حفظ امنیت این افراد و اماکن مربوط به آنها نشده است. همان طور که در مواد 18 و 19 کنوانسیون چهارگانه ژنو به آن اشاره شده که نمونه بارز آن حمله به نیروهای امدادرسان در بیمارستان المعمدانی است که علی رغم پوشش و داشتن لوگوی امدادرسانی مورد آسیب و جراحت قرار گرفتند.
در قضیه بیمارستان الشفا در غزه قطع ارتباط میان بیمارستان¬ها با نیروهای امدادرسان از روش‌های نادرستی بود که اسرائیل برای ایجاد خلل در مسیر امدادرسانی استفاده کرد.
نتیجه گیری:
با عنایت به اینکه بر اساس کنوانسیون چهارگانه ژنو، بیماران و مجروحان، کادر پزشکی، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی سیار در زمان جنگ محافظت می‌شوند. آنها تحت هیچ شرایطی نمی‌توانند مورد حمله قرار گیرند و هدف قراردادن آنها به عنوان جنایت جنگی تلقی می‌شود. علاوه بر این، از نظامیان یا شبه‌نظامیان مجروح که در بیمارستان ها و مراکز درمانی تحت درمان هستند و همچنین کارکنان پزشکی که برای دفاع از جان خود و بیمارانشان مسلح هستند (تا زمانی که در نبرد شرکت نکرده اند و به نفع یکی از طرف های مخاصمه مسلحانه عمل نکنند) (طبق ماده 22 کنوانسیون اول ژنو 1949) محافظت می‌شوند. با عنایت به موارد فوق الذکر اقدام اسرائیل نقض صریح آن است می توان در زمره جنایات جنگی تلقی کرد و بر این اساس به نظر می رسد بتوان سران حاکمیتی اسرائیل را به عنوان جنایات علیه بشریت (مصداقی از نسل کشی) به پای میز محاکمه در دیوان بین المللی کیفری کشاند که این امر بی شک سهل و آسان نخواهد بود و تشریک مساعی دولت ها در این امر اقدامی ضروری تلقی خواهد شد.