جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
نویسندگان: محمد نصیرزاده، دانشجوی دکتری روابط بین الملل و طاهره حسن پور، دانش آموخته کارشناسی ارشد روابط بین الملل
1- مقدمه
گروه های مسلح فلسطینی به رهبری حماس، در حرکتی به نام طوفان الاقصی در اکتبر 2023، از دیوار مرزی غزه و اسرائیل گذشتند. گذر از دیوار امنیتی بین اسرائیل و نوار غزه و حمله موشکی به‌شهرک‌های سرزمین اشغالی توسط جنبش حماس رخدادی است که برخی آن را با حادثه یازده سپتامبر 2001 مقایسه می‌کنند؛ پدیده‌ای که بی‌شباهت به یازده سپتامبر نبوده و می‌توان آن را از نظر تبعات و نتایج بعدی یازده سپتامبر خاورمیانه تعریف کرد. با وجود نتایج انکار ناپذیری که جنگ کنونی حماس و اسرائیل فارغ از تحولات میدانی بر منطقه خاورمیانه خواهد گذاشت؛ آنچه نیازمند کنکاش و واکاوی بوده مکانیسم‌های انگیزشی است که حماس را به این حرکت سوق داده و موجب شده است تا این جنبش در اقدامی بی‌سابقه از فاز پدافندی به فاز آفندی گذر کرده و به تهاجم علیه مواضع اسرائیل بپردازد.
2- انگیزه حماس: جهان روحیه بنیان
مبتنی بر نظریه فرهنگی ریچارد ندلیبو، اندیشمند معاصر روابط بین‌الملل، اگر در تبیین رفتار برخی از بازیگران از مبانی عقلانیت استفاده کنیم رفتار این بازیگران را غیر عقلانی وصف کرده و درک درستی از انگیزه رفتار آنها نحواهیم داشت. در راستای درک واقع‌بینانه از رفتار این بازیگران ندلیبو معتقد است که فارغ از عقلانیت و محاسبه سود و زیان حاصل از اقدام باید رفتار برخی از کارگزاران نظام بین‌الملل و منطقه‌ای را مبتنی بر روح و تحقق انگیزه روحیه در قالب مفهوم عزت نفس و طلب افتخار تبیین کرد. از دیدگاه ندلیبو طلب عزت نفس و تلاش برای کسب افتخار سبب می‌شود که یک بازیگر با انگیزه گرفتن انتقام تمام بی‌حرمتی‌ها به واکنش شدید در برابر تمام نادیده گرفته شدن‌ها را بپردازد.
بر مبنای نیاز به ارضای نیاز به عزت نفس یک بازیگر به شیوه‌ای رفتار می‌کند که رفتار وی عزت نفس تصور شده خود را بازیافته و در این مسیر در تقابل با نظم اجتماعی موجود قرار می‌گیرد تقابلی که در جهت کسب سرافرازی بوده و سرافرازی مهم‌تر از بقا تلقی می‌شود.
3- نظم اجتماعی، تحقیر و انتقام
بر مبنای مطالب پیش گفته شده باید رفتار حماس در تقابل با اسرائیل را در کلیدواژه‌های نظام اجتماعی، تحقیر و انتقام جست و جو کرد.
1-3 نظام اجتماعی
تحولات چند ساله منطقه خاورمیانه و تلاش اسرائیل برای ایجاد صلح با کشورهای عربی بر مبنای پیمان ابراهیم در واقع تلاشی بود برای حل مسئله فلسطین بدون حضور فلسطینی‌ها و تثبیت اسرائیل، شناسایی و مشروعیت بخشیدن به این رژیم در عرصه منطقه. بر این مبنا حماس و گروه‌های مقاومت همانند جهاد اسلامی تحولات جاری در منطقه را در جهت فراموش کردن آرمان فلسطین توسط اعراب تعریف کرده و معتقد بودند که سران کشورهای عربی واقعیت موجود را بر آرمان فلسطین ترجیح داده‌اند و گروه‌های فلسطینی از منزلت بازیگری به موضوع مذاکره اعراب و اسرائیل تبدیل شدهاند.
2-3 تحقیر
رفتار اسرائیل در قبال ساکنان فلسطینی کرانه باختری و نوار غزه در بهترین وجه خود رفتاری است از جنس ترحم، تحقیر و به‌ویژه در قبال ساکنان غزه رفتار نگهبان با اردوگاه. بر این مبنا بهتر است بر خلاف ادبیاتی که غزه را بزرگترین زندان جهان تعریف می‌کند باید بگوییم که غزه اردوگاهی است که توسط اسرائیل خلق شده. اردوگاهی که همانند آشویتس (زندانی در اردوگاه‌های نازی‌ها، برای یهودی‌ها که اغلب آنها را زنان و کودکان بودند) افراد در آن از حقوق انسانی محروم بوده‌اند و به زیست بدون زندگانی و حیات مطلق در حد اعلای زیست سیاسی تبدیل شدهاند؛ به‌گونه‌ای که هر گونه رفتار با ساکنان غزه در قالب اعدام موجه بوده و بدون عواقب خاصی برای اسرائیلی هاست. این امر سبب می‌شود که از منظر اسرائیل ساکنان غزه نه دارای حقوق بشر باشند و رفتار با آنها در جنگ نه نیازمند قواعد بشردوستانه.
3-3- انتقام
تحقیر و نادیده گرفته شدن توسط نظم اجتماعی در کنار تعریفی که فلسطینی‌ها از خود به‌عنوان حاملان آرمان فلسطین دارند سبب شده است که گروه‌های فلسطینی مقاومت همانند حماس و جهاد اسلامی جهت کسب سرافرازی فراتر از محاسبه سود و زیان به جنگ علیه اسرائیل مبادرت کرده و در این مسیر حتی بقای خود را نیز در معرض خطر قرار دهند. در حقیقت انتقام، تعریف خود به‌عنوان حاملان آرمان فلسطین و نادیده گرفته شدن آن، تحقیر و نظم نظام اجتماعی که در تضاد با تعریف هویتی این افراد از خود بوده، سبب شده است که حماس و جهاد اسلامی ولو به بهای فنای بقای خود به جنگ با اسرائیل مبادرت ورزند. بنابراین عملیاتی که با نام طوفان الاقصی توسط شبه نظامیان فلسطینی انجام شد نه تنها قوانین ثابتی که در مناقشه استعماری بین فلسطینی‌ها و صهیونیتی‌ها بود را خدشه دار کرد و درصدد نشان دادن توانایی‌های رو به رشد مقاومت فلسطین برای تحقیر ارتش صهیونیستی انجام شد.
نتیجه گیری
محیط نظام بین الملل بر اساس کنش‌های بین بازیگران و نیروهای بین المللی در حال تغییر و تحول است. منطقه خاورمیانه نسبت به دیگر مناطق جهان، سهم بیشتری از تحولات را به خود اختصاص می‌دهد. اقدام اخیر گروه حماس تکرار و شاید پیش بینی تقابل فضای متشنج فلسطینی‌ها و صهیونیستی‌ها برای تداوم مقاومت هر دو گروه در مقابل یکدیگر و درگیری دیگر گروه‌ها در این جریان برای به نمایش در آوردن توانایی‌ها و گرفتن انتقام در اثر تحقیر سالیان دراز توسط صهیونیست‌هاست که مسائل هویتی در این بین بیشترین تاثیرگذاری را دارد.
21111ش