تفسیر غزل حافظ / خوشتر ز عیش و صحبت و باغ و بهار چیست

 برای گرفتن فال حافظ و تعبیر و تفسیر آن باید علم و سواد کافی داشت. به همین دلیل تصمیم گرفته‌ایم تا هر روز تفسیری یکی از غزل های حافظ شیرازی را برایتان بگذاریم. امروز ۱۲ مهر غزل شماره ۶۵ می‌پردازیم:

خوشتر ز عیش و صحبت و باغ و بهار چیست /  ساقی کجاست گو سبب انتظار چیست
 هر وقتِ خوش که دست دهد مغتنم شمار / کس را وقوف نیست که انجامِ کار چیست

پیوندِ عمر بسته به مویی است هوش دار / غمخوارِ خویش باش غمِ روزگار چیست
 معنیّ آبِ زندگانی و روضۀ ارم  / جز طرفِ جویبار و می خوشگوار چیست

مستور و مست هر دو چو از یک قبیله اند / ما دل به عشوۀ که دهیم اختیار چیست
رازِ درونِ پرده چه داند فلک خموش / ای مدّعی نزاعِ تو با پرده دار چیست

سهو و خطایِ بنده گرش اعتبار نیست / معنی عفو و رحمتِ آمرزگار چیست
 زاهد شرابِ کوثر و حافظ پیاله خواست / تا در میانه خواستۀ کِردِگار چیست

شرح و تفسیر غزل شماره ۶۵ دیوان حافظ شیرازی

شرح و تفسیر بیت یکم

خوشتر ز عیش و صحبت و باغ و بهار چیست /  ساقی کجاست گو سبب انتظار چیست

در فصل بهار چیست بهتر از عیش و خوشی و مصاحبت در باغی ؟ ساقی کجاست ؟ بگو سبب انتظار چیست ؟ یعنی در چنین موسمی که زمان عیش و عشرت است سبب تأخیر چیست . [ خوش تر = در اینجا یعنی خوبتر / عیش = ذوق و صفا / صحبت = مصاحبت / انتظار = تحمل استبصار ]

شرح و تفسیر بیت دوم

هر وقتِ خوش که دست دهد مغتنم شمار / کس را وقوف نیست که انجامِ کار چیست

هر فرصت خوبی که دست می دهد آن را غنیمت بدان . زیرا کسی آگه نیست که آخر و عاقبت کار چیست . یعنی هر زمان و هر ساعتی که با ذوق و صفا می گذرد . آن را از جانب خدا یک نعمت بدان و مغتنم شمار یعنی به فکر فردا مباش . زیرا کسی به اینکه فردا چه خواهد شد واقف نیست و نمی داند که چه پیش می آید و چگونه خواهد گذشت . [ مغتنم = غنیمت / وقوف = علم ]

شرح و تفسیر بیت سوم

پیوندِ عمر بسته به مویی است هوش دار / غمخوارِ خویش باش غمِ روزگار چیست

پیوند و اتصال عمر به یک مو بسته است یعنی در عمر دوام و ثباتی نیست و سریع الزوال است . عقلت را جمع کن و غمخوارِ نَفسِ خود باش . غمِ روزگار و زمانه چیست . حاصل اینکه : غم ایام و روزگار و ازمنه خوردن که فلان ماه کسوف بوده و یا فلان ماه خسوف و یا در فلان سال قحط و فلان سال فراوانی خواهد شد از عقل دور است . [ پیوند = بستگی / هوش دار = عقلت را جمع کن ، در جایی که کار از روی عقل نباشد این عبارت را بکار می برند / غمخوار = کسی که غم و غصه می خورد ]

شرح و تفسیر بیت چهارم

معنیّ آبِ زندگانی و روضۀ ارم  / جز طرفِ جویبار و می خوشگوار چیست

معنی آب حیات و باغ ارم غیر از کنار چشمه و می خوشگوار چیست . طرف جویبار از روضۀ ارم و می خوشگوار از آب زندگی کنایه است . یعنی جنتی که می گویند همان جویبار و آب حیات که تعریف می کنند جز می خوشگوار نیست . [ روضه = در لغت به معنی چمن است ولی در اینجا یعنی باغ / ارم = اسم یکی از باغ های جنت است / جز = غیر / جویبار = در لغت به معنی کنار جوی است اما در این قبیل موارد به معنای مطلق چشمه است ]

_ ارم بنای بزرگی بود در صحاری عدن در جنوب شبه جزیره عربستان ، زمینی به وسعت دوازده فرسنگ در دوازده فرسنگ . به وصف مسعودی صاحب مروج الذهب دارای تخته سنگ ها از طلا و آن را شداد بن عاد که مدعی الوهیت بود ساخت و آن را به نام جد خود ارم بن نوح ، ارم نامید . اکثر مفسرین ارم ذات العماد قرآن را همین ارم شداد دانسته اند . شعرا هم به ارم یا بهشت شداد اشاره کرده اند. بعضی بهشت ارم را در اسکندریه و بعضی دیگر در محل دمشق دانسته اند . ( فرهنگ دهخدا ) .

شرح و تفسیر بیت پنجم

مستور و مست هر دو چو از یک قبیله اند / ما دل به عشوۀ که دهیم اختیار چیست

چون صالح و طالح از یک قبیله هستند یعنی از یک پدر منشعب و متفرقند . پس ما دل به شیوۀ که دهیم ، اختیار چیست . یعنی کدام را اختیار کنیم . [ مستور = اهل تقوی ، صالح / قبیله = فرزندانی که از یک پدر منشعب و متفرق باشند / عشوه = در لغت به معنی ناز و شیوه اما در اینجا یعنی فن و صنع ]

شرح و تفسیر بیت ششم

رازِ درونِ پرده چه داند فلک خموش / ای مدّعی نزاعِ تو با پرده دار چیست

راز درون پرده یعنی پشت پرده را فکل چه می داند خاموش باش ای مدعی . نزاعت با فلک برای چیست . یعنی احوال و اطوار و حوادث روزگار را به افلاک نسبت دادن و گاه شاکر و زمانی شاکی بودن تماماََ ناشی از جهل است و این که تأثیر افلاک و نجوم را در امور عالم می بینیم و آن را می پذیریم به تقدیر امر خدا است . افلاک و نجوم در این تأثیر هیچگونه اختیار و استقلال ندارند . [ راز = کار مخفی / درون = داخل و توی یک چیز / چه داند = نمی داند / مدعی = در این بیت به معنای کسی است که خود را عالِم نشان می دهد ولی کارهایش جاهلانه است / نزاع = دعوا کردن / پرده دار = در لغت به معنای نگهدار پرده است ولی در اصطلاح دربان را گویند و اِسنادِ پرده داری به فلک مجازی است . زیرا خودِ فلک پرده است و حقیقتاََ پرده دار خداست که افلاک را نگهداری و حفظ می نماید ]

شرح و تفسیر بیت هفتم

سهو و خطایِ بنده گرش اعتبار نیست / معنی عفو و رحمتِ آمرزگار چیست

غفلت و خطای بنده اگر در نزدِ خداوند معتبر نباشد . پس معنای رحمت و عفو خداوند چیست ؟ یعنی اگر جرایم و خطای عباد در حیز اعنبار نباشد . پس اِسنادِ صفات عفو و غفور و رحیم به حق تعالی چه فایده دارد در حالیکه اضافه و نسبت این صفات به خداوند ضروری است و مطابق نص ثابت شده است . پس برای گناهان بنده اعتبار بوده . حال اگر کوه کوه گناه داشته باشیم . با اعتماد به این صفاتِ خداوند امیدواریم که گناهانمان را محو و عفو نماید . [ سهو = غفلت / خطا = مقابل صواب ، انحراف ، در اینجا یعنی جرم / اعتبار = اینجا یعنی معتبر / عفو = چشم پوشی از گناه کسی و عقاب نکردن او، دریغ نداشتن رحمت / آمرزگار = غفار ]

شرح و تفسیر بیت هشتم

زاهد شرابِ کوثر و حافظ پیاله خواست / تا در میانه خواستۀ کِردِگار چیست

زاهد شراب کوثر خواست و حافظ شراب عشق و محبت را خواست . عجبا در میان خواستۀ این دو ، مطلوبِ خدا چیست ؟ یعنی آیا مطلوب زاهد ، مقبول خدا می شود یا خواستۀ عاشق .

21111/ش