جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
در فرهنگ شرقی معمولا افرادی که به سفر می‌روند همراه با خود سوغاتی نیز می‌آورند؛ موضوعی که این روزها در قواعد بین‌المللی نیز صدق می‌کند. البته جنس سوغاتی‌های عالم دیپلماسی کمی متفاوت است. در عالم سیاست معمولا سیاستمداران سوغاتی می‌آورند اما سوغاتی‌هایی از جنس‌های متفاوت، مثلا «ادعا» و ...
سوم مهرماه بود که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه نخجوان را برای سفری یک روزه انتخاب کرد تا با الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان در زمینه تحولات منطقه‌ای رایزنی کند. بعد از بازگشت از این سفر هم همان سوغاتی معروف را با خود آورد و مدعی شد: « اگر دولت ارمنستان با عبور کریدور از خاکش موافقت نکند، ایران از این ایده که کریدور از قلمرو این کشور عبور کند، استقبال می‌کند.»
صحبت هایی که تعجب ها را برانگیخت، زیرا ایران بارها و بارها اعلام کرده که تغییر نقشه منطقه آن هم از طریق زور و فشار نظامی را بر نمی‌تابد و این موضع صریح و مشروع را هم به اطلاع همسایگان رسانده است. در زمینه صحبت های او اما در رسانه‌های کشورمان صحبت های زیادی مطرح شد؛ برای مثال کیهان نوشت که «اظهارات اردوغان برای فریب طرف ارمنی است و حال آن‌که از موضع قاطع ایران در این زمینه مطلع شده است.»
واقعیت این است که ایران آمادگی خود را برای زدن پلی بر رود ارس جهت تردد آذربایجان و رسیدن به نخجوان به طرف آذربایجانی اعلام کرده است. در حالی که تحلیلگران معتقدند جمهوری آذربایجان با تحریک ترکیه و اسرائیل به دنبال تصرف استان سیونیک ارمنستان و اتصال مستقیم به نخجوان است. در صورتی که این اتفاق بیفتد ژئوپلیتیک منطقه به کلی تغییر خواهد کرد و منافع ملی ایران به خطر خواهد افتاد؛ لذا جمهوری اسلامی ایران با هر نوع تغییر ژئوپلیتیکی مخالفت رسمی کرده است.
علی حیدری، کارشناس مسائل منطقه و قفقاز نیز در این باره گفت: در این زمینه دو تحلیل وجود دارد؛ ابتدا اینکه اردوغان به خوبی می‌داند که سیاست خود را در این منطقه بدون هماهنگی با ایران نمی‌تواند پیش ببرد لذا ناچار شده است که مانند سوریه که در قالب روند آستانه مجبور به همکاری با ایران شد اینجا هم مجبور به همکاری با ایران و روسیه درموضوع قفقاز شود؛ موضوع دوم هم این است که گفته می‌شود اردوغان در حال تلاش برای ترساندن ارمنستان است که به ارمنستان بگوید اگر این اتفاق بیفتد تو برای صد سال از گردونه کریدوری خارج خواهی شد و همین امر هم باعث خواهد شد پاشینیان نگران شود. اما شاید بد نباشد به ابتدای داستان دالان تورانی نگاهی بیاندازیم.
زنگزور یک منطقه در قره باغ است و قره باغ منطقه ای بین شرق ارمنستان و جنوب غربی آذربایجان است که روزگاری جز خاک ایران بوده است اما در سال ۱۸۱۳ و در طی انعقاد عهدنامه گلستان به شوروی واگذار شد؛ اما بعد از فروپاشی شوروی، ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر مالکیت این منطقه با هم وارد جنگ شدند؛ در جنگ اولی که رخ داد ارمنستان بیشتر این منطقه را تحت اختیار گرفت اما بعد از ۲۶ سال و در جنگ دوم قره باغ که ۴۴ روز زمان برد این جمهوری آذربایجان بود که موفق شد پیروز میدان نبرد باشد و تا امروز نیز کنترل قره باغ بر عهده جمهوری آذربایجان است.
علی حیدری، کارشناس مسائل قفقاز در این باره گفته است: بعد از جنگ ۲۰۲۰ قره باغ ترکیه و جمهوری آذربایجان دو هدف مشترک در منطقه قفقاز جنوبی دنبال می‌کردند؛ یکی بحث قره باغ بود که تکلیف حقوقی و سیاسی این منطقه را مشخص کنند یعنی الحاق آن به خاک جمهوری آذربایجان. موضوع دوم ایجاد کریدوری به نام دالان تورانی بود که برای ترکیه اهمیت بسیاری داشت؛ زیرا به طور سنتی حداقل در صد سال گذشته ترکیه به دنبال این بوده است که از این مسیر به آنچه کشورهای جهان ترک می‌نامد، متصل شود.
به گفته سایر کارشناسان در صورت افتتاح این کریدور حجم تجارت ترکیه نه تنها با جمهوری آذربایجان بلکه با تمام کشورهای غرب آسیا افزایش خواهد داشت؛ احتمالا به همین دلیل نیز اردوغان حاضر است به هر قیمتی که شده این کریدور را راه اندازی کند.
«برهان حشمتی» کارشناس مسائل قفقاز درباره ادعای اردوغان بعد از سفر به نخجوان گفت: ایران همیشه راه‌های ارتباطی از طریق ارمنستان و یا جمهوری آذربایجان داشته و بدون هیچ هزینه‌ای که تبعات سیاسی یا امنیتی داشته باشد، رفت و آمد انجام می‌گرفته است. بنابراین سیگنال مثبت از سوی ایران همیشه وجود داشته و اردوغان نباید تلاش کند از این مسئله به‌عنوان حیله در راستای مطامع کلان و اهداف غرب برای ایجاد دالان تورانی استفاده کند. با این‌کار ایران در منگنه ژئوپلیتیکی قرار می‌گیرد، حتی این موضوع در ناتو هم بررسی شده و نماینده انگلیس از آن تمجید کرده است، در واقع آن‌ها به دنبال ناتوریزه کردن منطقه از طریق جمهوری آذربایجان و ترکیه با حمایت رژیم صهیونیستی هستند.
«سید محمدرضا دماوندی» کارشناس مسائل قفقاز نیز در این زمینه گفته است: ادعای اردوغان برای ایجاد صلح و ثبات در منطقه صرفا یک بازی سیاسی است و می‌خواهد ایران را تخریب کند. در واقع این‌ها حرکت‌های ایذائی است که اردوغان انجام می‌دهد، همان‌طور که می‌دانیم ایران به تمام مناطق از طریق جمهوری آذربایجان و نخجوان دسترسی دارد و نیازی به ایجاد این کریدور ندارد.
علیرغم آنچه اردوغان ادعا کرده است ایران اگر پیامی داشته باشد این پیام را واضح و صریح اعلام می‌کند و نیازی به ارائه سیگنال و رمزگشایی از سوی سایر کشورها ندارد ، زیرا اصل برای ایران یک جمله است؛ منافع ملی مردم ایران که بارها اعلام کرده بر سر آن با هیچ یک از طرف ها تعارف ندارد.
چنانچه سخنگوی دستگاه دیپلماسی در واکنش به ادعای اردوغان درباره دالان تورانی گفت: مخالف تغییرات مرز‌های بین‌المللی و ایجاد تغییرات ژئوپلتیکی در منطقه هستیم. با توسعه راه‌های مواصلاتی و شبکه‌های حمل و نقل به نحوی که منافع کشورهای منطقه را تامین و باعث توسعه و رفاه مردم منطقه شود، موافقیم. تأکید کردیم با تغییرات ژئوپلتیکی مخالفیم. از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و ارمنستان حمایت می‌کنیم. در خصوص بازگشت قره‌باغ به جمهوری آذربایجان موضع ما روشن بود و از بازگشت این سرزمین‌ها به عنوان سرزمین‌های اشغالی به دولت آذربایجان حمایت کردیم.
وی همچنین اعلام کرد: مسائلی که در منطقه وجود دارد در چارچوب‌های منطقه‌ای قابل حل و فصل است. از گفتگو‌های منطقه‌ای به خصوص در چارچوب قالب ۳+۳ و مشورت و تبادل نظر و همکاری کشورها در این چارچوب حمایت می‌کنیم و همواره اعلام کردیم آمادگی کمک و مشارکت در چارچوب نشست‌های ۳+۳ را داریم.