3 قدم برای درمان مسمومیت

به گزارش صد آنلاین  یکی از موضوعاتی که نسل ما زیاد درباره‌اش شنیده و خوانده، بحث درباره خوب یا بدبودن صنعت است و این‌که بالاخره ساکنین شهر‌ها باید صنعتی‌شدنشان را جشن بگیرند یا آرزوی زندگی‌های زمان قدیم و سفر به روستا‌ها را بکنند، ولی هر دو گروه موافقند که صنعت و پیشرفت بدون آگاهی یعنی فاجعه.

یک نمونه آشنایش انواع مواد شیمیایی است که هر روز وارد خانه‌هایمان می‌شود و استفاده نادرست از آن‌ها خیلی وقت‌ها مسمومیت به بار می‌آورد یا دارو‌های خواب‌آور و ضد افسردگی که وقتی بیش از اندازه و بدون نسخه پزشک مصرف شوند، جانمان را به خطر می‌اندازند.

گاز بی‌رنگ و بی‌بوی منواکسیدکربن هم که داستانش خیلی آشناست، ولی با این حال هر‌سال تکرار می‌شود و مواد غذایی تاریخ‌گذشته و شیر و ماست و گوشت ناسالم هم که از دیرباز آدم‌ها را تهدید کرده‌اند.

در این گزارش به سراغ مسمومیت‌ها رفته‌ایم؛ راه‌هایی برای پیشگیری از آن‌ها گفته‌ایم و کمک‌های اولیه مربوط به مسمومیت را مرور کرده‌ایم تا در شرایط اضطراری با کمک آن جان خودتان و دیگران را نجات دهید.

حواستان به خودتان هم باشد!
مهمترین کاری که می‌شود برای یک فرد مسموم انجام داد، این است که وضعیتش را به درستی ارزیابی کرده و به‌موقع سم را از بدنش خارج کنیم. برای این کار باید بدانیم چه خطراتی یک بیمار مسموم را تهدید می‌کند و چطور باید نوع سم را تشخیص دهیم.

هرکدام از انواع سم‌ها و مسمومیت‌ها نشانه‌ها و خطرات و روش‌های درمان خاص خودش را دارد، ولی مراحل اصلی درمان برای همه آن‌ها یکسان است. به همین دلیل هم ابتدا با اقدامات کلی در مسمومیت‌ها آشنا می‌شویم و بعد هرکدام از انواع مسمومیت را جداگانه بررسی می‌کنیم.

مراحل کمک به افراد مسموم
وقتی احتمال می‌دهید کسی دچار مسمومیت شده باشد، قبل از هرکاری علایم حیاتی‌اش را بررسی کنید و یک ارزیابی کلی هم از حال عمومی او انجام دهید. بسته به این‌که علایم حیاتی طبیعی یا بحرانی باشد، این مراحل را دنبال کنید. ما اسم این سه مرحله را کنترل راه هوایی، تنفسی و گردش خون ABC می‌گذاریم.

اگر علایم حیاتی طبیعی باشد:
بیمار را تحت‌نظر داشته باشید. از او شرح حال بگیرید و معاینه فیزیکی و آزمایش‌های دیگر را انجام دهید.
سم را شناسایی کنید.

اقدامات لازم برای دفع سم از بدن مسموم را انجام دهید.
اگر علایم حیاتی بحرانی است (مانند نارسایی تنفسی، تشنج، نامنظم‌بودن ضربان قلب، اغما یا شوک):
عملیات احیا را شروع کنید.

این نکته را هم به خاطر بسپارید که تأثیر هر نوع سم بر علایم حیاتی ممکن است با بقیه سموم فرق داشته باشد. مثلا نبض تند یا کند می‌شود، فشارخون افزایش یا کاهش پیدا می‌کند، ممکن است تنفس سریع، عمیق و تحریک شود یا برعکس آهسته، سطحی و مهار شود. به هرحال کنترل علایم حیاتی می‌تواند جان مصدوم را نجات دهد.

سریع عمل کنید
قدم اول: نجات جان بیمار
همیشه قبل از هرکاری به فکر کنترل بحران‌هایی باشید که جان بیمار را تهدید می‌کند؛ مثل مهار فعالیت حیاتی مغز و بیهوشی، اختلالات شدید تنفسی مانند ایست قلبی و ایست تنفسی.

برای این کار به نکاتی که در ادامه آمده، توجه کنید:
ABC را کنترل کنید.
درصورت لزوم عملیات احیا را انجام دهید.
اگر بیمارتان بیهوش است، ولی ABC حالت طبیعی دارد، او را در وضعیت بهبودی قرار دهید.
بیمار را به مراکزدرمانی منتقل کنید.

علاوه بر اینها، باید همیشه مراقب باشید که سلامتی خودتان به‌عنوان یک امدادگر به خطر نیفتد. بنابراین این توصیه‌ها را جدی بگیرید:

دادن تنفس مصنوعی به مصدومی که اطراف دهانش به سم آغشته شده، می‌تواند امدادگر را هم مسموم کند.
اگر درمحیطی هستید که خطر مسمومیت تنفسی تهدیدتان می‌کند، ابتدا خودتان و مصدوم را از آن‌جا خارج کنید

قدم دوم: تشخیص نوع سم
اگر مصدوم هوشیار است و علایم حیاتی طبیعی دارد، او را کاملا تحت‌نظر بگیرید و سعی کنید نوع ماده سمی را تشخیص دهید. شناخت سم بهترین راه درمان مسمومیت‌هاست. مثلا اگر بفهمیم بیمار نفت خورده، نباید او را وادار به استفراغ کنیم.

نکات کلی برای شناسایی سم را در همین صفحه بخوانید تا در ادامه کارگاه هرکدام از انواع مسمومیت‌ها را جداگانه بررسی کنیم. فقط به یاد داشته باشید که باید هرچه زودتر نوع سم را تشخیص دهید؛ چون حداکثر ٢ساعت فرصت دارید تا قدم سوم را بردارید.

قدم سوم: اقدامات نهایی
با توجه به اینکه چقدر امکانات دارید و دانش و توانایی امدادی‌تان در چه حدی است، می‌توانید هر کدام از این اقدامات را انجام دهید:
١. بیمار را به مرکز درمانی برسانید. /٢. معده بیمار را از سم تخلیه کنید. / ٣. در صورت تماس با پزشک واحد مرکزی یا بخش اورژانس بیمارستان به مسموم ضد سم لازم را بدهید.

چگونه مسموم می‌شویم؟
سم به هر ماده جامد، مایع یا گازی گفته می‌شود که اگر بیش از اندازه وارد بدن شود، در عملکرد طبیعی بافت‌ها یا اعضای بدن اختلال ایجاد می‌کند. پاک‌کننده‌ها، مواد شیمیایی صنعتی و کشاورزی، سموم دفع آفات، داروها، غذا‌های آلوده، سوخت‌هایی مانند نفت، بنزین و الکل اگر بیش از اندازه و نادرست استفاده شوند، می‌توانند مسمومیت به وجود آورند.

کودکان بیشتر از بزرگسالان درخطرند و معمولا اتفاقی و به خاطر ناآگاهی مسموم می‌شوند. در بزرگسال‌ها هم بعضی وقت‌ها مسمومیت اتفاقی است؛ ولی بیشتر مسمومیت‌های حاد در اثر خودکشی اتفاق می‌افتد. مسمومیت مزمن هم معمولا در سالمندان و افرادی که سابقه نارسایی کلیوی، قلبی و کبدی دارند، دیده می‌شود.

به‌عنوان یک امدادگر خیلی مهم است که کمک‌های اولیه مربوط به مسمومیت‌ها را بلد باشید. این مهارت‌ها در محل حادثه اهمیت حیاتی دارد و به‌علاوه اطلاعاتی که در صحنه حادثه به دست می‌آورید، می‌تواند پزشک را در انتخاب روش مناسب درمان یاری دهد.

راه‌های ورود سم به بدن
سم از این سه طریق می‌تواند به بدن وارد شود:
١. دستگاه گوارش (از طریق خوردن)
٢. دستگاه تنفسی (گاز‌ها و بخارات سمی مانند گاز منواکسیدکربن)
٣. جذب پوستی

نشانه‌های کلی مسمومیت‌ها
وقتی به‌عنوان امدادگر به محل حادثه می‌روید، این موارد را بررسی کنید. هرکدام از این نشانه‌ها زنگ خطری است برای این‌که احتمال مسمومیت را هم در نظر بگیرید.
١. بچه‌ای که حالت خواب‌آلودگی با علت نامشخص دارد.
٢. افرادی که قصد خودکشی داشته‌اند.
٣. بیمارانی که به‌طور ناگهانی دچار خواب‌آلودگی و بیهوشی شده‌اند.
٤. در مورد هر فرد بیهوش یا نیمه‌هوشیار به فکر مسمومیت باشید.

مهمترین مواد مسمومیت زا
خیلی از دارو‌ها اگر یکباره و بیش از نیاز بدن مصرف شوند، مسمومیت به وجود می‌آورند و حتی می‌توانند باعث مرگ هم بشوند. به همین دلیل باید همیشه دارو‌ها را طبق دستور پزشک مصرف کنیم. مهمترین علت مسمومیت‌ها در دنیای امروز مصرف نادرست این ٦ ماده است:

١. آرام‌بخش‌ها که شایع‌ترین عامل هستند.
٢. دارو‌های ضد افسردگی

٣. مسکن‌ها مثل آسپرین و استامینوفن
٤. دارو‌های خواب‌آور و ضدتشنج
٥. سموم نباتی
٦. الکل

دقت به نشانه‌ها
با توجه به شرایط صحنه حادثه و امکاناتی که در اختیار دارید، می‌توانید از این نکات برای تعیین نوع سم استفاده کنید:
ابتدا به خود بیمار و اشیای اطرافش توجه کنید. مثلا اگر یک بطری سم گیاهی در محل حادثه دیدید، آن را همراه مصدوم به بیمارستان بفرستید تا پزشک برای تعیین نوع سم و مقدار مصرف شده از آن کمک بگیرد. معمولا با خواندن برچسب روی ظرف، اطلاعات ارزشمندی درباره نوع سم و پادزهر اختصاصی آن به دست می‌آید.

ولی یادتان باشد که برچسب همیشه نشان‌دهنده محتویات ظرف نیست و ممکن است ماده دیگری داخل آن ریخته شده باشد. به علاوه ممکن است یک گیاه، جانور یا حشره علت مسمومیت باشد. بنابراین به همه اشیای اطراف بیمار توجه کنید. خطر مسمومیت‌های تنفسی را هم همیشه در نظر داشته باشید.

از خود مسموم یا اطرافیان او این سوال‌ها را بپرسید:
چه خورده؟
چقدر خورده؟
چه زمانی خورده؟
مشکل او چیست یا چه نشانه‌ای از بیماری دارد؟

هنگام گرفتن شرح حال به این چند نکته توجه کنید:
١. مسموم سابقه خودکشی یا تهدید به خودکشی دارد؟ (همیشه خطر اقدام به خودکشی با سم وجود دارد)

/٢. سابقه کارکردن با مواد شیمیایی را دارد؟ (خطر مسموم شدن با همان مواد وجود دارد)

٣. مصدوم به بیماری خاصی دچار است یا سابقه مصرف دارو دارد؟ (ممکن است به دارو‌ها حساسیت داشته باشد یا به وسیله آن‌ها مسموم شده باشد) /٤. به بوی دهان بیمار توجه کنید. بوی مشکوک یکی از نشانه‌های مسمومیت است؛ مثل بوی بادام تلخ که علامت مسمومیت با سیانور است.

تشخیص نوع مسمومیت براساس نشانه‌ها
مسمومیت‌ها را می‌شود به ٥ دسته کلی تقسیم کرد که هر کدام نشانه‌های ویژه‌ای دارند. اگر بیمار یک یا چند تا از این علایم را داشته باشد، باید به مسموم بودن او مشکوک شویم:

١. مسمومیت گوارشی: تهوع، استفراغ، دل درد، اسهال، ترشح زیاد بزاق
٢. تنفسی: سرفه، تنگی نفس، احساس سوزش در قفسه سینه و حتی ایست تنفسی
٣. دستگاه عصبی مرکزی: اختلالات هوشیاری (از گیجی تا بیهوشی کامل)، اختلالات حسی و حرکتی، درد، توهم
٤. پوست و مخاط: حساسیت، قرمزی، تاول، سوختگی، سیانوز (کبودی رنگ پوست). سوختگی داخل و اطراف دهان هم می‌تواند جزو علایم مسمومیت پوستی باشد.
٥. مسمومیت چشمی و مردمک چشم‌ها: قرمزی، پرخونی ملتحمه چشم، اشک ریزش، گشادی مردمک (مثلا در مسمومیت با الکل) یا تنگی مردمک (در مسمومیت با مواد مخدر).