جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
حسین فاطمی، روزنامه نگار
این روزها محافل رسانه ای از دو توافق همزمان بین عربستان و آمریکا و نیز رژیم صهیونیستی و ایالات متحده در راستای توافق عادی سازی خبر دادند. به موازات مطرح شدن توافق ریاض – واشنگتن درباره تعهد نظامی، هسته ای شدن عربستان و مهم تر از آن موضوع کشور فلسطینی در سوی دیگر اخباری دال بر این طرح شده که بایدن و نتانیاهو بر «راه‌حل دو دولت» در مسئله فلسطین به توافق رسیده اند، کما اینکه رسانه‌های صهیونیستی در گزارش‌هایی به نقل از منابع آگاه اعلام کردند که نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی و رئیس‌جمهور آمریکا، اصولی کلی برای حل مسئله فلسطین را پذیرفته و بر راه‌حل دو دولت تأکید دارند.
آن گونه که فارس به نقل از رسانه‌های صهیونیستی گزارش داده گویا توافقات اولیه بین «جو بایدن» و «بنیامین نتانیاهو» برای حفظ «گزینه راه‌حل دو کشور» به عنوان بخشی از آنچه «توافق جامع» عادی‌سازی بین ریاض و تل‌آویو نامید، حاصل شده است. در همین باره پایگاه اینترنتی شبکه «آی۲۴» به نقل از یک مقام ارشد اسرائیلی گزارش داد که رئیس‌جمهور آمریکا و نتانیاهو، در دیدار اخیرشان در نیویورک بر سر «موضوع فلسطینی در توافق عادی‌سازی با عربستان سعودی» به توافق رسیده و تاکید بر این بوده که دستیابی به توافق با ریاض به «قدرت دستیابی به توافق صلح بین اسرائیل و فلسطینی‌ها» بستگی دارد.
این شبکه صهیونیستی تاکید کرد که بایدن فهرستی از خواسته‌های خاص آمریکا در قبال فلسطینی‌ها را به نتانیاهو ارائه نکرده است، اما او «به طور ویژه اصرار داشت که اسرائیل امکان دستیابی به راه‌حل دو کشوری را حفظ کند». در گزارش‌های دیگر آمده بود که کاخ سفید به کابینه تل‌آویو تصریح کرده باید «امتیازات قابل توجهی را برای فلسطینیان بپذیرد»؛ و این به عنوان بخشی از یک توافق جامع است که شامل عادی‌سازی بین عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی نیز خواهد شد.
- ریسک به قمست سقوط یا دورن زدن در آینده؟
هر چند اخبار حکایت از توافق بایدن و بی بی برای پذیرش راه حل دو کشوری دارد، اما در این میان باید دو نکته حائز اهمیت را مدنظر قرار داد؛ نخست پیرو گزارش قبل «ایران»، دادن هر گونه امتیاز از سوی نتانیاهو به آمریکا، عربستان و فلسطینی‌ها می‌تواند به قیمت فروپاشی کابینه و ائتلاف حاکم منجر شود به خصوص که بن گویر و اسموتریج هیچ مماشات و انفعالی را در این باره نخواهند پذیرفت. در همین رابطه شبکه صهیونیستی آی۲۴، وضعیت تل‌آویو و بی بی را متضاد از بایدن و بن سلمان توصیف کرده و تاکید دارد که اگر نتانیاهو در مسیر دادن امتیاز به فلسطینی ها برای تحقق عادی سازی حرکت کند، با مخالفت شدیدی در سرزمین های اشغالی و مشخصا از سوی احزاب راستگرا در کابینه فعلی خود و حزب «لیکود» مواجه خواهد شد؛ مخالفتی که ائتلاف حکومتی را به فروپاشی تهدید کرده است.
لذا در این بین نکته دوم در قالب آلترناتیو بیشتر خودنمایی می کند که شاید از اساس رژیم صهیونیستی به سان ادوار گذشته روی کاغذ حاضر به دادن امتیازاتی بشود، اما در صحنه عمل هیچگاه امتیازی به فلسطینی‌ها نخواهد داد و به راحتی می‌تواند عربستان و آمریکا را در این رابطه دور بزند. در همین راستا اتفاقا یک مقام ارشد صهیونیستی و یک منبع دیگر آشنا با جزئیات این دیدار، به شبکه آی۲۴ گفته‌اند که نتانیاهو درباره «اصول کلی موافق بود» و خاطرنشان کرد که برای آنها، مذاکرات در مورد بخش فلسطین در توافق با عربستان تنها در ابتدای روند عادی‌سازی خواهد بود.
اما نکته محوری اینجا است که براساس گزارش شبکه صهیونیستی آی۲۴ و به گفته این منابع آگاه، هم‌اکنون سوال اصلی این است که چگونه می‌توان اصل کلی مورد توافق بین بایدن و نتانیاهو را به «اقدامات عملی در میدان» تبدیل کرد؟ شاید پاسخ احتمالی این سوال آن باشد که اصلا بنایی برای دادن امتیاز عملی به فلسطینی ها وجود ندارد و توافقات اولیه و امتیازات روی کاغذ تا زمانی جلو خواهد رفت که بی بی به آروزیش در عادی سازی روابط با سعودی ها دست پیداکند و پس از آن دیگر عملی کردن امیتازات محلی از اعراب نخواهد داشت، کما اینکه در پیمان های پیشین نیز، علیرعم وعده های متعدد در کمپ دیوید گرفته تا اسلو و ...، امتیازی به فلسطینی ها داده نشد.
- پخت و پزهای پشت پرده بن سلمان و بایدن
به موازات گزارشات رسانه های عبری پیرامون توافقات اولیه بی بی و یایدن در خصوص راه حل دو کشوری، در سوی دیگر رویترز هم خبر داد که واشنگتن در مذاکرات با سعودی ها روی پیش شرط های ریاض در خصوص پیمان نامه امنیتی و مشابه با تعهد ماده 5 ناتو و نیز هسته ای شدن عربستان به توافقاتی رسیده اند، مبنی بر اینکه دولت ایالات متحده به یک معاهده امنیتی، کمتر از یک معاهده کامل ناتو با عربستان دست پیداخواهد کرد.
البته به گفته رویترز و به نقل از یک مقام آمریکایی که مانند سایرین به دلیل حساسیت موضوع از ذکر نام خود خودداری کرد، اطلاع داده که، پارامترهای این پیمان دفاعی بین آمریکا و عربستان هنوز در حال بررسی است. این منبع یادآور شده که دستیاران بایدن می‌توانند توافقنامه‌ای را مطابق با الگوی قراردادهای دفاعی با کشورهای چون ژاپن و سایر متحدان آسیایی در نظر بگیرند، که بر اساس آن ایالات متحده متعهد به حمایت نظامی می‌شود، اما در مورد اینکه آیا در صورت حمله مستقیم، نیروهای آمریکایی در آن کشور مستقر خواهند شد یا خیر، آمریکا را متعهد به انجام اقدامی نمی کند. با این حال، این منبع گفته که برخی از قانونگذاران آمریکایی ممکن است در برابر چنین پیمانی مقاومت کنند.
الگوی دیگری که نیازی به تایید کنگره ندارد، توافقنامه امضا شده با بحرین در سیزده سپتامبر است که در آن ایالات متحده متعهد شده است که «هر گونه تجاوز خارجی را علیه منامه خنثی و با آن مقابله کند.» منبع دیگری در خلیج فارس به روزتیرز گفت که پادشاهی سعودی هم آماده پذیرش پیمانی است که با ضمانت ماده پنج ناتو مطابقت ندارد، اما خاطر نشان کرد که در صورت حمله به خاک عربستان، ایالات متحده باید متعهد شود از عربستان سعودی محافظت کند. این منبع همچنین گفت که یک معامله می تواند مشابه توافق بحرین اما با تعهدات اضافی باشد. لذا پیرو این الگو، عربستان سعودی می تواند به عنوان متحد اصلی غیر ناتو معرفی شود، اقدامی که مدت ها مورد توجه قرار گرفته بود. این وضعیت، در قبال چندین کشور عربی مانند مصر نیز صورت گرفته که در نتیجه چنینی توافقات امنیتی و دفاعی اکنون قاهره از طیف وسیعی از مزایای مانند آموزش و تجهیز لجستیکی برخوردار است.
- تعهدات عربستان در قبال فلسطینی ها
پیرو گزارشات خبری، برخی منابع این احتمال را مطرح کرده اند که ریاض در خصوص پیش شرطش برای موضوع فلسطین دست به انفعال و عقب نشنی بزند، کما اینکه بن سلمان در مصاحبه معروفش با فاکس نیوز گفت که پادشاهی به طور پیوسته به عادی سازی روابط با رژیم اسرائیل نزدیک تر می شود. او در مورد نیاز رژیم صهیونیستی به "تسهیل زندگی فلسطینی ها" صحبت کرد، اما هیچ اشاره ای به دولت فلسطین نداشت. ضمن آنکه نایف بن بندر السدیری، سفیر عربستان در فلسطین سفر چهارشنبه گذشته خود به مسجد الاقصی برای شرکت در مراسم فلسطینی‌ها در سالروز تولد پیامبر اکرم (ص) را لغو کرد که به گفته ناظران می تواند از آغاز عقب نشینی عربستان در قبال موضوع فلسطین حکایت داشته باشد.
از این رو به اذعان تحلیلگران، فلسطینی‌ها می‌توانند در جریان عادی سازی، برخی از محدودیت‌های صهیونیست ها را کاهش دهند، اما چنین اقداماتی از آرزوهای آنها برای ایجاد یک کشور خارج است. به گفته سه منبع منطقه ای آشنا با این مذاکرات، مانند سایر معاملات اعراب و رژیم صهیونیستی که در طول دهه ها منعقد شده است، عادی سازی روابط ریاض – تل آویو نیز خواسته اصلی فلسطین برای تشکیل کشور مستقل را در جایگاه دوم قرار خواهد داد تا جایی که یکی از منابع منطقه ای گفته، «عادی سازی بین صهیونیست ها و عربستان جدی است و اگر فلسطینی ها با آن مخالفت کنند، پادشاهی سعودی به مسیر خود در عادی سازی ادامه خواهد داد.»
با این وجود، دیپلمات‌ها و منابع منطقه‌ای به رویترز گفته اند که بن سلمان بر برخی تعهدات برای رژیم صهیونیستی در قبال موضوع فلسطین پافشاری می‌کند تا نشان دهد فلسطینی‌ها را رها نمی‌کند و به دنبال باز نگه داشتن درها برای راه‌حل دو کشوری است؛ تعهداتی که شامل درخواست از صهیونیست ها برای انتقال برخی از اراضی تحت کنترل این رژیم در کرانه باختری به تشکیلات خودگردان فلسطین، محدود کردن فعالیت شهرک سازی یهودیان و توقف هرگونه اقدام برای الحاق بخش هایی از کرانه باختری است. دیپلمات ها و منابع گفتند که ریاض همچنین قول کمک مالی به تشکیلات خودگردان داده است.
محمود عباس، رئیس‌جمهور فلسطین گفته است که هر معامله‌ای باید حق فلسطین برای داشتن کشوری در مرزهای 1967 از جمله بیت‌المقدس شرقی را به رسمیت بشناسد و شهرک‌سازی صهیونیست ها را متوقف کند. با این حال، همه منابع گفتند که توافق عربستان و رژیم صهیونیستی بعید است که به این مسائل حساس رسیدگی کند. به خصوص که نتانیاهو گفته است که فلسطینی‌ها نباید بر هیچ توافق عادی سازی حق وتو داشته باشند.