اعتیاد به غذا چه علائمی دارد؟

دانشمندان می‌گویند غذاهای فوق فرآوری‌شده از جهات بسیار به مواد مخدر شباهت دارند و در صورت مصرف بی‌رویه، می‌توانند به معنای واقعی کلمه اعتیادآور باشند.

اگر موش‌ها بین شکر و مواد مخدر حق انتخاب داشته باشند، قطعاً شکر را انتخاب می‌کنند. میل موش‌ها به شکر آنقدر زیاد است که اگر به آن نرسند دچار شوک الکتریکی می‌شوند. گاهی انسان هم همینطور است. افرادی که جراحی‌های لاغری انجام می‌دهند، ممکن است گاهی اوقات در مصرف خوراکی‌های فرآوری شده مانند آرد سفید، شکر و کره آنقدر زیاده‌روی کنند که مریض بشوند.

مطالعات اخیر نشان می‌دهد که مصرف روزانه‌ی غذاهای فرآوری شده سامانه‌ی پاداش مغز را تقویت می‌کند. هوس غذاهای خوشمزه درست مانند ولع مصرف مواد مخدر، مغز را فعال می‌کند. حال، محققان می‌پرسند آیا فرآورده‌هایی مانند سیب‌زمینی سرخ‌کرده یا کلوچه می‌تواند باعث ایجاد وضعیتی شبیه به اعتیاد به مواد مخدر یا الکل شود؟ مصرف بی‌رویه‌ی غذاهای فرآوری شده ممکن است رفتارهای وسواس‌گونه را تحریک و نیاز به مصرف بیشتر را تقویت کند، اما ممکن است زیاد غذا خوردن منجر به تغییر خلق‌و‌خو بشود؟

تنوع بسیار زیاد مواد غذایی پاسخ به این قبیل پرسش‌ها را دشوار می‌کند. هیچ ماده‌ی غذایی شبه‌افیونی وجود ندارد که فرد را مستقیم به سمت اعتیاد به مواد غذایی سوق بدهد. اما محققان استدلال می‌کنند که ترکیب کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها با هم در مقادیر خیلی زیاد، باعث ایجاد «سیستم پخش» سریع مواد مغذی می‌شود که اثرات فیزیولوژیکی‌اش روی سامانه‌ی پاداش مغز احتمالاً شبیه به اثر کوکائین یا نیکوتین است.

محققان اثبات کرده‌اند که ۲۰ درصد از بزرگسالان به غذا اعتیاد دارند

در سال ۲۰۰۹ محققان برای بررسی و سنجش عملکرد این اثر مقیاس اعتیاد به مواد غذایی ییل را مطرح کردند. این مقیاس برای طبقه‌بندی مواد غذایی به عنوان اعتیادآور بر اساس الگوهای رفتاری افراد به کار می‌رود. فراپژوهشی که در سال ۲۰۲۲ انجام شد، با استفاده از این روش اثبات کرد که ۲۰ درصد از بزرگسالان به غذا اعتیاد دارند. شرکت‌کنندگان این پژوهش برای به‌ دست آوردن غذای موردعلاقه‌ی خود از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کنند و اغلب آنقدر غذا می‌خورند که بیمار می‌شدند.

افراد معتاد به غذا محرومیت از غذا را تجربه می‌کنند، نمی‌توانند برخی از غذاها را ترک کنند و با وجود پیامدهای نامطلوبی مانند اختلال در برنامه‌های روزمره و فعالیت‌های اجتماعی، به الگوی مصرف خود ادامه می‌دهند. البته تعریف اعتیاد به غذا با چاقی یکسان نیست. بسیاری از افراد با وجود اعتیاد به غذا دچار اضافه وزن نیستند. در هر صورت، اعتیاد به غذا محتمل‌ترین پیامد اختلال پرخوری است. هر دو باعث می‌شود که افراد کنترلی بر نحوه‌ی غذا خوردن خود نداشته باشند، اما تعریف اختلال سوءمصرف غذا شامل هوس، علائم محرومیت و ادامه‌ی مصرف با وجود پیامدهای منفی نیز می‌شود.

منتقدان تحقیق معتقدند که انسان نمی‌تواند به ضروریات زنده‌ماندن معتاد شود. علاوه بر این، علم نیکوتین سیگار و اتانول نوشیدنی‌های الکلی را به عنوان موادی که افراد را درگیر خود نگه می‌دارد تشخیص می‌دهد، اما هیچ معادل صریحی برای غذا وجود ندارد. محققان می‌گویند اثبات وجود مواد مغذی در غذا که مستقیماً باعث اعتیاد بشود، بسیار دشوار است.

بااین‌حال برخی از محققان استدلال می‌کنند که غذاهای فرآوری شده با غذای اجداد ما بسیار متفاوت است. غذاهایی که مقدار چربی و کربوهیدرات‌ بسیار بالایی دارند، به نسبت یکسان در طبیعت موجود نیستند. این مواد غذایی توسط دانشمندان علوم غذایی در آزمایشگاه‌ها طراحی شده‌اند تا به شکل خاصی هوس‌انگیز به نظر برسند. به عنوان مثال، مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۱ نشان داد که افراد مبتلا به اختلال پرخوری بیش از حد از غذاهای فرآوری شده استفاده می‌کنند.

منتقدان معتقدند که انسان نمی‌تواند به ضروریات زنده‌ماندن معتاد شود

دانشمندان استدلال می‌کنند که نکته‌ی مهم، مقدار و سرعت جذب یک ماده است. به عنوان مثال مردم اتانول را خالص مصرف نمی‌کنند؛ در عوض آن‌ها شراب یا آبجو می‌نوشند که ماده‌ی اعتیاد‌آور کمی دارد. به همین ترتیب، انسان از خوردن یک قاشق ساکارُز خالص لذت نمی‌برد. حتی نیکوتین هم با مواد دیگری ترکیب می‌شود و در سیگار دوز مشخصی دارد. این ماده به طور طبیعی در بادمجان و گوجه‌فرنگی نیز وجود دارد، اما کسی با خوردن سبزیجات معتاد نمی‌شود.

میان‌وعده‌های فرآوری‌شده اغلب حاوی شکر و چربی هستند؛ این ترکیب می‌تواند چنین غذاهایی را اعتیادآورتر کند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸ نشان داد که در مقایسه با غذاهای حاوی چربی یا یک نوع کربوهیدرات، غذاهایی با کالری یکسان که از ترکیب هر دو ماده ساخته شده‌اند در فعال‌سازی جسم مخطط، بخشی از سامانه‌ی پاداش مغز که باعث اعتیاد می‌شود، بسیار کارآمدتر عمل می‌کنند.

در مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳، محققان ۸۲ نفر را به‌طور تصادفی انتخاب کردند تا به مدت هشت هفته از ماست‌های پرچرب و پرقند یا ماست‌های کم‌چرب و کم‌قند تغذیه کنند. پس از آزمایش دانشمندان متوجه شدند که ترجیح گروه اول برای خوردن ماست‌های سالم کاهش یافته و الگوهای فعال‌سازی مغز آن‌ها نیز تغییر کرده است. گروهی که ماست‌های پرچرب با قند بالا خورده بودند، با نوشیدن میلک‌شیک‌های چرب و شیرین پاسخ بهتری از سامانه‌ی پاداش مغز دریافت کردند. محققان نتیجه گرفتند که غذاهای فرآوری شده باعث آزاد شدن دوپامین می‌شود و این عملکرد در مغز شبیه به اعتیاد است.

علاوه بر این، هم مواد مخدر و هم غذاهای فرآوری شده می‌توانند در سامانه‌ی پاداش مغز هوس ایجاد کنند. هنگامی که محققان تصاویر کوکائین را به معتادان و تصاویر دونات را به افراد سالم نشان دادند، منطقه‌ی یکسانی از مغز هر دو گروه فعال شد. همچنین، علائم محرومیت و شدت ولع افراد نیز با پاسخ عصبی آن‌ها هماهنگ بود. شکلات باعث سرخوشی می‌شود اما بعید است کسی با ترک شیرینی‌ دچار درد شود، با این حال افراد پس از محدود کردن یا قطع مصرف شیرینی علائمی مانند سردرد، تحریک‌پذیری، کاهش انگیزه و توانایی تمرکز، و کناره‌گیری اجتماعی را گزارش کرده‌اند.

محققان خاطرنشان می‌کنند که آثار اعتیاد به غذا با اعتیاد به مواد افیونی کاملاً یکسان نیست و باعث تجربه‌ی حس یکسانی نمی‌شود، اما برای مثال حس نشاط پس از خوردن شکلات با سیگار کشیدن یکسان است. آن‌ها بر اساس شواهد علمی استدلال می‌کنند که به دلیل اثراتی از جمله پتانسیل تحریک به مصرف اجباری، غذاهای فرآوری شده باید به عنوان اعتیادآور طبقه‌بندی شوند. طبقه‌بندی برخی از مواد غذایی به عنوان اعتیادآور می‌تواند در آینده صنایعی مانند قند را به راحتی از بازار خارج کند.