تفسیر غزل حافظ / سَرِ ارادتِ ما و آستان حضرتِ دوست

 برای گرفتن فال حافظ و تعبیر و تفسیر آن باید علم و سواد کافی داشت. به همین دلیل تصمیم گرفته‌ایم تا هر روز تفسیری یکی از غزل های حافظ شیرازی را برایتان بگذاریم. امروز ۲۷ شهریور غزل شماره ۵۷ می‌پردازیم:

سَرِ ارادتِ ما و آستان حضرتِ دوست / که هر چه بر سرِ ما می رود ارادتِ اوست
نظیر دوست ندیدم اگر چه از مَه و مهر / نهادم آینه ها در مقابلِ رُخِ دوست

صبا ز حالِ دلِ تنگِ ما چه شرح دهد / که چون شکنجِ ورق های غنچه تو بر توست
نه من سبوکشِ این دیرِ رند سوزم و بس / بسا سرا که در این کارخانه سنگِ سبوست

مگر تو شانه زدی زلفِ عنبرافشانش / که باد غالیه سا گشت و خاک عنبربوست
نثارِ رویِ تو هر برگِ گُل که در چمن است  / فدایِ قدِ تو هر سروبُن که بر لبِ جوست

زبانِ ناطقه در وصفِ شوق نالان است  / چه جایِ کلکِ بریده زبانِ بیهده گوست
رُخِ تو در دلم آمد مُراد خواهم یافت / چرا که حالِ نکو در قفایِ فالِ نکوست

نه این زمان دلِ حافظ در آتشِ طلب است / که داغ دارِ ازل همچو لالۀ خودروست

شرح و تفسیر غزل شماره ۵۸ دیوان حافظ شیرازی

شرح و تفسیر بیت یکم

سَرِ ارادتِ ما و آستان حضرتِ دوست / که هر چه بر سرِ ما می رود ارادتِ اوست

با کمال ارادت و صفا سر به آستان کرمش نهادیم . زیرا هر چه بر سرِ ما رود به اراده او است و ما تابع اراده او هستیم .

شرح و تفسیر بیت دوم

نظیر دوست ندیدم اگر چه از مَه و مهر / نهادم آینه ها در مقابلِ رُخِ دوست

مثل دوست یعنی جانان را ندیدم اگر چه از ماه و مهر مقابل روی دوست آینه ها قرار دادم یعنی ماه و مهر آن توانایی را ندارند که جمال بی مثال دوست در آن ها نمودار شود . زیرا روی او از ماه و خورشید اعلی و ارفع است

شرح و تفسیر بیت سوم

صبا ز حالِ دلِ تنگِ ما چه شرح دهد / که چون شکنجِ ورق های غنچه تو بر توست

حال دلتنگی ما را صبا چگونه شرح دهد که چون برگ های غنچه چین چین و تو در تو است . یعنی پرده های دلِ ما بی حد و بی پایان است . و در هر پرده اش درد و الم و سوز و گداز و محنت و حسرت فراوان وجود دارد . صبا که به اندرون دلِ ما راه ورود ندارد . فقط از رویش می وزد و می گذرد . پس چگونه می تواند این همه آلام ما را شرح دهد . [ خواجه در این بیت از اندوه ها شکایت می کند ]

شرح و تفسیر بیت چهارم

نه من سبوکشِ این دیرِ رند سوزم و بس / بسا سرا که در این کارخانه سنگِ سبوست

در این دیری که رندها را می سوزانند . باده نوش و میخواره فقط من نیستم . بلکه خیلی سرها در این کارخانه ، خاک سبو است . یعنی در دیر این دنیای کهنه ، تنها من نیستم که آلوده عشق و محبت و الفت شده ام . بلکه عابرین یعنی سلف نیز از این کارخانه با عشق و محبت رفته اند که خاکِ سرهای آن ها مملو از بوی عشق و محبت است . [ سبوکش= سبوی کوچک ، سبود دستی / دیر = کلیسا / رند سوزم = سوزندۀ رند ]

شرح و تفسیر بیت پنجم

مگر تو شانه زدی زلفِ عنبرافشانش / که باد غالیه سا گشت و خاک عنبربوست

گویا زلفِ عنبرافشان را شانه زده ای که باد غالیه سا گشت . یعنی خیلی معطر شد و خاک هم بوی عنبر می دهد . حاصل کلام : همینکه تو زلف عنبرافشان را شانه زدی . باد و خاکِ عالم تماماََ معطر گشت . باد با عطر غالیه و خاک با عطر عنبر . [ مگر = در اینجا به معنی گویا / عنبر افشان = عنبر پاشنده / غالیه = ترکیبی است خوش بو از مشک و عنبریات / غالیه سا = نرم کردن غالیه ]

شرح و تفسیر بیت ششم

نثارِ رویِ تو هر برگِ گُل که در چمن است  / فدایِ قدِ تو هر سروبُن که بر لبِ جوست

هر برگ گلی که در چمن است نثار روی تو باد . و هر سروبُنی که در کنار جوی است فدای قدِ تو باد . [ مراد از « هر سَروبُن » تعبیر از کثرت است یعنی تمام سروبن ها فدای تو باد ]

شرح و تفسیر بیت هفتم

زبانِ ناطقه در وصفِ شوق نالان است  / چه جایِ کلکِ بریده زبانِ بیهده گوست

زبان قوۀ ناطقه در بیان اشتیاق آن جانان لال است یعنی عاجز است . و آن طور که لازم است نمی تواند شرح و وصف نماید . پس چه رسد به قلم زبان بریده و بیهوده گو . حاصل کلام : قوۀ ناطقه که حی و زنده است در وصفِ شوقِ جانان گنگ و لال می باشد . پس چه رسد به قلمی که از جمادات است و به دو صفت زبان بریده و بیهوده گو هم متصف می باشد . آیا می تواند شرح اشتیاق را بطور واقع بیان کند.

شرح و تفسیر بیت هشتم

رُخِ تو در دلم آمد مُراد خواهم یافت / چرا که حالِ نکو در قفایِ فالِ نکوست

خیالِ رُخِ تو به مخیله ام آمد ، انشاءالله که به مرادم خواهم رسید . زیرا که همیشه حالِ نکو به دنبال فال نکو است . یعنی مصور شدن رُخِ تو در خاطرم مبارک فالی است که به دنبالش وصلت دست خواهد داد.

شرح و تفسیر بیت نهم

نه این زمان دلِ حافظ در آتشِ طلب است / که داغ دارِ ازل همچو لالۀ خودروست

دل حافظ نه فقط حالا در آتشِ طلب است یعنی برای وصال جانان فقط حالا نیست که در آتش عشق می سوزد . بلکه چون لالِ خودرو از ازل داغدارِ آتش بوده است . خلاصه حافظ از آن کسانی است که با دلِ سوزان آمد و با دلِ سوزان هم رفت . [ داغدار = صاحب داغ / ازل = بی آغاز و ابد / خودرو = خود به خود سبز شده و رشد نموده نه در اثر توجه و تربیت کسی ]