جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
به گزارش صد آنلاین ، پس از فروپاشی شوروی، نظم تک‌قطبی جهان به آمریکا قدرت داد تا رفتارهای سایر کشورهای جهان را مبتنی بر میل خود تنظیم کند. در نتیجه دولت‌های مخالف آمریکا یا تحریم می‌شدند یا به آن‌ها حمله نظامی می‌شد. جهان تحت فرمان آمریکا پیش می‌رفت تا اینکه برخی از قدرت‌های نوظهور جهان با تشکیل پیمان‌های چندجانبه تلاش کردند در مقابل توسعه‌طلبی‌های آمریکا ایستادگی کنند. بریکس یکی از این پیمان‌های چندجانبه است.
بریکس حدود ۵/۴۱ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد. روسیه، چین، برزیل و هند به ترتیب اولین، سومین، پنجمین و هفتمین کشورهای بزرگ دنیا از نظر وسعت هستند و مساحت کشورهای عضو بریکس، یک‌سوم خاک جهان را تشکیل می‌دهد. همچنین بریکس ۲/۲۶ درصد از تولیدات ناخالص جهانی و ۱۷ درصد مبادلات جهانی را به خود اختصاص داده است. رشد پرشتاب اقتصادی اعضای گروه بریکس، پتانسیل بالایی را برای تاثیرگذاری بر معادلات جهانی به وجود آورده است.
در چند هفته اخیر گروه بریکس با هدف گسترش نفوذ خود از کشورهای ایران، عربستان سعودی، امارات، اتیوپی، مصر و آرژانتین به عنوان اعضای جدید گروه دعوت به عمل آمده است. این رخداد، موجب تقویت جایگاه بریکس می‌شود؛ چرا که با پیوستن کشورهای مذکور، نفوذ بریکس در سه مکان استراتژیک تنگه باب‌المندب، کانال سوئز و تنگه هرمز، افزایش خواهد یافت. کشورهای اطراف این سه مکان مهم، اعضای بریکس هستند و اکثر نفت صادراتی به جهان هم از این سه مکان عبور می‌کنند.
فراهم شدن زمینه‌ها و امکانات گسترده جهت خنثی‌سازی تحریم‌های آمریکا یکی از مهم‌ترین مزیت‌های عضویت در این گروه برای ایران است. اعمال تحریم چرخه دلار در سال ۲۰۰۸ یکی از اقدامات آمریکا برای مهار قدرت ایران بود. به علت تحریم چرخه دلار کلیه شرکت‌ها و شهروندان ایرانی، امکان انجام تراکنش دلاری را ندارند و شرکت‌های خارجی نیز به دلیل امکان آمریکا برای رهگیری تراکنش‌های دلاری، از تراکنش دلاری با شرکت‌های ایرانی واهمه داشته‌اند.
ممنوعیت استفاده از پیام‌رسان سوئیفت و رصد تراکنش‌های دلاری؛ توسط آمریکا در برهه‌هایی موجب کاهش حجم مبادلات خارجی ایران شده بود؛ اما در دو سال اخیر به دلیل انجام مراودات تجاری با ارزهای ملی، با سلب امکان ردیابی تراکنش‌ها توسط آمریکا، حجم تجارت خارجی ایران افزایش پیدا کرده است.
استفاده از ارزهای ملی و ایجاد یک ارز جدید در گروه بریکس، علاوه‌بر تسهیل تجارت میان اعضا، با کاهش سهم دلار در مراودات تجاری، موجب تضعیف ابزار فشار و تحریم آمریکا می‌شود. در حال حاضر نیز سهم دلار در ذخایر ارزی جهانی تا پایان سال ۲۰۲۲ از ۵۵ به ۴۷ درصد کاهش یافته است. افزایش تجارت با ارزهایی غیر از دلار، مهم‌ترین عامل خنثی‌سازی تحریم‌های آمریکا است که عضویت در بریکس می‌تواند حجم تجارت غیردلاری ایران را افزایش دهد.
با وجود اهمیت عضویت ایران در بریکس، برخی رسانه‌های خاص با طرح شبهاتی به دنبال انحراف افکار عمومی هستند. در این رسانه‌ها مطرح شد که عضویت در بریکس، به دلیل تحریم‌های آمریکا، منفعتی برای ایران ندارد. البته ادعاهای مذکور، غیر کارشناسی است؛ چرا که اولاً اعضای بریکس از تحریم‌ها علیه ایران آگاه هستند و در صورتیکه این تحریم‌ها را مانعی برای همکاری با ایران می‌دانستند، نباید با عضویت ایران موافقت می‌کردند.
در ثانی، در دوران همه‌گیری کرونا، این رسانه‌ها واردات واکسن را مشروط به پیوستن ایران به fatf می‌دانستند. در حالیکه با تغییر دولت و بدون پذیرش قواعد fatf واردات واکسن به کشور انجام شد.
علاوه براین، درسال ۱۴۰۱ با وجود تحریم‌ها، حجم تجارت خارجی ایران به رکورد ۱۱۲ میلیارد دلار رسید. اگر ادعای مشروط بودن همکاری کشورهای جهان با ایران به حل مشکل برجام درست باشد، پس چگونه پنج سال پس از خروج آمریکا از برجام، همکاری تجاری کشورها با ایران افزایش یافته است؟
با بررسی میزان تجارت خارجی ایران با کشورهای عضو بریکس در سال‌های اخیر، نتایج جالبی به دست می‌آید. بر اساس گزارش سرویس گمرک فدرال در سال ۲۰۲۲، حجم مبادلات تجاری بین ایران و برزیل با رکورد بی‌سابقه‌ای به بیش از ۴ میلیارد دلار رسید. همچنین تجارت ایران با چین در سال ۹۷ حدود ۵ میلیارد دلار بود که براساس اعلام گمرک چین، این مقدار درسال ۱۴۰۱ به ۱۴ میلیارد و ۷۶۰ میلیون دلار افزایش پیدا کرده است.
تجارت بین ایران و برزیل نیز در سال ۲۰۲۲، نسبت به سال قبل، رشد حدود ۳۰% را نشان می‌دهد. افزایش حجم تجارت میان ایران و کشورهای عضو بریکس در سال‌های اخیر نشان‌دهنده تأثیر نداشتن تحریم‌های آمریکا در روابط میان ایران و اعضای بریکس بوده است.
علی‌رغم تلاش رسانه‌های معاند برای تقلیل اهمیت پیوستن ایران به بریکس، رسانه‌ها و سیاست‌مداران آمریکایی، نگرانی خود را از این مسئله ابراز کرده‌اند. نشریه بلومبرگ در گزارشی نوشته است:« بریکس با دعوت از کشورهای جدید قصد دارد نفوذ خود را در جهان، افزایش دهد.» اعتراف بلومبرگ به افزایش نفوذ اعضای بریکس در حالی است که پیش از این، هنری کیسینجر سیاستمدار آمریکایی گفته بود: «آمریکا با سیاست خصمانه خود، ایران را در آغوش روسیه و چین می‌اندازد.»
علت نگرانی آمریکایی‌ها این است که بریکس با تقویت اثرگذاری در بازار بین‌المللی نفت و گاز، کاهش هزینه حمل‌ونقل در صادرات و واردات، سرعت بخشیدن به روند حذف دلار از معاملات، مشارکت سازنده در حل‌وفصل مناقشات منطقه‌ای و برقراری امکان مشارکت گسترده در ساختارهای سیاسی نظامی و امنیتی، موجبات تضعیف اقتدار جهانی آمریکا را فراهم می‌کنند.
ادعای برخی درباره لزوم تلاش برای رفع تحریم‌های آمریکا به عنوان مقدمه هر مراوده تجاری با کشورهای جهان، نه تنها یک سیاست شکست‌خورده است که در دولت‌های روحانی، امتحان پس داده است. بلکه با واقعیت‌های سیاست‌خارجی نیز همخوانی ندارد. دولت‌ها برای تأمین منافع ملی در سیاست‌خارجی، می‌توانند با استفاده از مؤلفه‌های قدرت خود، بین کشورهای قدرتمند جهان موازنه برقرار کنند.
تلاش‌های دولت سیزدهم نیز در همین راستا است. در واقع دولت سیزدهم تلاش برای احیای برجام را متوقف نکرده است و همچنان مذاکره به صورت رسمی و غیررسمی جریان دارد. پیوستن ایران به بریکس و شانگهای می‌تواند به احیای برجام کمک کند، زیرا این پیام را برای آمریکا صادر می‌کند که در صورتیکه اگر منافع ایران تأمین نشود، ایران گزینه‌های دیگری که روی میز دارد را انتخاب می‌کند.
نتیجه این رویکرد، آزادی زندانی‌ها و رفع انسداد ۲۰ میلیارد دلار از منابع ایران بوده است. خلاف این مسئله هم صادق است که اگر روسیه و چین هم طبق پیمان خود عمل نکنند، ایران معطل این کشورها نخواهد می‌ماند و منافع خود را از راه‌های دیگری پیگیری خواهد کرد.
دبیر دانشکده الهیات انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه علامه طباطبائی*
4461/ی