این زنان در معرض کیست تخمدان

به گزارش صد آنلاین ، شاید شما هم با خانم‌های متعددی رو به رو شده باشید که از اختلالات دوره ماهانه شکایت دارند و نمی‌دانند چه کاری انجام دهند و البته در این میان حتی برخی از دختران به دلیل بی اطلاعی از اهمیت موضوع آن را با مادرشان نیز در میان نمی‌گذارند تا چه برسد به مراجعه به پزشک متخصص. بعضی دیگر از خانم‌ها هم از وجود مو‌های زائد صورت ناراحتند و نمی‌دانند برای رفع این مشکل چه باید بکنند؟ برخی به پزشک مراجعه می‌کنند و برایشان تشخیص کیست تخمدان داده می‌شود که آن‌ها پیش از دیگران نگرانند، ولی باز هم درباره مشکلشان حرفی نمی‌زنند و چیزی نمی‌پرسند و...

با توجه به اهمیت این موضوع و ارتباط سلامت تخمدان‌ها با سلامت «زن» ما این مقوله را با دکتر مریم جهان افروز برهانی، جراح و متخصص بیماری‌های زنان و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی در میان گذاشتیم.

با توجه به آمار قابل توجهی که کیست‌های تخمدان بویژه در دخترخانم‌ها پیدا کرده، لطفاً توضیح دهید کیست تخمدان چیست و آیا خطرناک است؟
کیست تخمدان عبارت است از توده‌های تخمدانی معمولاً خوش خیم که اغلب از نسج تخمدان تولید می‌شود و در بسیاری از موارد از فولیکول‌های سطح تخمدان سرچشمه می‌گیرد. در واقع کیست تخمدان از توده‌های کیسه مانندی که دارای یک جدار است و مقداری مایع ساده داخل آن جمع شده، تشکیل شده است.

چه عواملی باعث بروز کیست تخمدان می‌شود؟
علل متفاوتی می‌تواند باعث بروز این کیست‌ها شود که اکثراً علت آن عدم تخمک گذاری است، چون فولیکولی که قرار است «تخمک» را ایجاد کند و معمولاً در روز چهاردهم بعد از شروع عادت ماهیانه، پارگی طبیعی پیدا کرده و تخمک را آزاد می‌کند، این اتفاق در این فرد رخ نمی‌دهد و با تجمع آب در داخل خود، تبدیل به کیست می‌شود. گاهی چند تخمک چند کیست تولید می‌کنند و این عمل تکرار شده، تعداد زیادی کیست کوچک در تخمدان‌ها ایجاد می‌شود که آن‌ها را به نام تخمدان‌های «پلی کیستیک» می‌شناسیم.
 

کیست تخمدان چند نوع است؟ آیا همه کیست‌ها خطرناکند؟
کیست‌ها انواع مختلف دارند، ولی کیست‌های تخمدان شایع که بیشتر دیده می‌شود، اکثراً کیست‌های ساده و همان کیست‌هایی است که شرح داده شد. ولی در مواردی این کیست‌ها می‌تواند بدخیم و خطرناک باشد که برای تشریح آن‌ها به بحث‌های پیچیده پزشکی نیاز می‌باشد. گاهی هم از محل فولیکول تخمدانی در مرحله دوم سیکل ماهانه که دوره «لوتیئنی» نامیده می‌شود کیست‌های لوتیئنی ساخته می‌شود که آن‌ها نیز به نام کیست «فونکسیونل» شناخته شده و خطرناک نیستند. این کیست‌ها یا خود به خود و یا بوسیله درمان‌های ساده رفع می‌شوند.

معمولاً بیمارانی که کیست تخمدان دارند، با دارو درمان می‌شوند؟
همانطور که اشاره شد، کیست‌هایی که جدار نازک و صاف دارند، ساده هستند و در داخل آن‌ها مایع صاف بدون هیچ گونه نسج اضافی ملاحظه می‌شود این‌ها کیست‌های «فونکسیونل» هستند و اکثراً خود به خود رفع می‌شوند، پس به درمان خاصی نیاز ندارد. ولی گاهی همین کیست ها، کمی بزرگتر شده و می‌توانند علایمی مثل درد در زیردل و اختلال در دوره ماهانه بیمار تولید کنند. گاهی هم لکه بینی در این بیماران دیده می‌شود که با استفاده از قرص‌های ضدبارداری به راحتی درمان می‌شوند و با یک سونوگرافی ساده هم تشخیص داده می‌شوند. در ضمن تخمدان‌های با کیست‌های متعدد (پلی کیستیک) نسبتاً خوش خیم هستند، ولی درمان آن‌ها در بیماران مختلف بر حسب شرایط بیمار نظیر وزن و اینکه ازدواج کرده یا نه و یا بچه می‌خواهد یا نمی‌خواهد کاملاً متفاوت است و به بررسی‌ها و آزمایش‌های دقیق‌تر و مراجعه‌های متعدد به پزشک نیاز دارد.

خانم دکتر چه کیست‌هایی به جراحی نیاز دارند؟
در بیماری که کیست تخمدان دارد، اگر علایم غیرعادی رخ دهد، ممکن است کار به جراحی بکشد، مثلاً کیست پاره شود و یا درد‌های شکمی و لگنی حاد و علایم خونریزی داخل شکمی پیدا شود، اکثراً کار به جراحی می‌کشد. در بعضی موارد هم ممکن است کیست دچار پیچ خوردگی شود و این پیچ خوردگی ادامه یافته منجر به تحریک پریتون و کیست دچار کم خونی شود. در این صورت نیز اگر علایم با جابجایی و استراحت تغییر نکند و درد و استفراغ ادامه پیدا کند، باید جراحی شود.

در حالتی که کیست خیلی بزرگ شود و یا آنکه پس از چند دوره درمان طبی به درمان جواب ندهد باید جراحی شود. معمولاً تخمدان‌های با کیست‌های متعدد به جراحی نیاز ندارند، ولی بیمار باید با دقت تحت نظر باشد و ممکن است سال‌ها به درمان طبی نیاز داشته باشد که بر حسب شرایط سنی، وضعیت کیست‌ها و شرایط زناشویی و وزن بیمار، درمان‌ها متفاوت خواهد بود.

کیست تخمدان معمولاً چه علایمی ایجاد می‌کند؟
علایم حاد کیست تخمدان شامل:احساس درد ناگهانی شکم، تهوع و استفراغ، تغییرات نبض، احساس ضعف که ممکن است به علت خونریزی داخلی باشد. بعضی وقت‌ها با خونریزی مختصر پریتون علایم شدت پیدا نمی‌کند و با استراحت در بیمارستان علایم بهبود پیدا کرده و احتیاج به عمل ندارد.
 

آیا این کیست‌ها قابل پیشگیری هستند؟
پیشگیری بدون استفاده از دارو برای کیست تخمدان وجود ندارد فقط تجربه نشان داده که افرادی که از قرص‌های ضد بارداری استفاده می‌کنند، کمتر دچار کیست تخمدان می‌شوند و در حاملگی و شیردهی نیز به علت مهار فعالیت تخمدان کیست‌های تخمدان کمتر مشاهده می‌شود و اگر هم وجود داشته باشد در دوره بارداری و شیردهی خود به خود پس رفت پیدا می‌کند.

معمولاً خانم‌هایی که دیر ازدواج می‌کنند و دیر حامله می‌شوند، بیشتر در معرض این کیست‌ها قرار می‌گیرند، ولی کاملاً نمی‌توانیم بگوییم که برای جلوگیری از کیست تخمدان قرص ضد بارداری بخورند، چون همه خانم‌ها کیست تخمدان پیدا نمی‌کنند بنابراین توصیه می‌کنم با مراجعه مرتب سالانه به پزشک متخصص زنان مشاوره و معاینه شوند و هرگاه درد‌های مبهم لگنی، لکه بینی و یا بی نظمی در عادت ماهانه پیدا کردند. باید با متخصص زنان مشورت کنند و به موقع سونوگرافی انجام دهند تا در صورت کیست، نوع آن مشخص شود و درمان به روش صحیح صورت گیرد. چون اکثر این کیست‌ها در صورت تشخیص بموقع با درمان دارویی رفع خواهند شد (استفاده از هورمون ها) و به ندرت کار به جراحی می‌کشد.

معمولاً دختر خانم‌هایی که کیست تخمدان دارند، از اینکه در آینده بار دار نشوند، نگران هستند، آیا کیست تخمدان مانع بارداری می‌شود؟
در تخمدان‌های پلی کیستیک با توجه به اینکه کاملاً وضع آندوکرینولوژی زن به هم می‌خورد و از تخمدان‌های کیستیک و بدون تخمک گذاری هورمون‌های مردانه ترشح می‌شود همچنین پرمویی (هیرسوتیسم) و اختلالات شدید دوره ماهانه دیده می‌شود (مثلاً هر شش ماه یا هر سه تا چهار ماه یکبار پریود می‌شوند) فرد دچار اختلال قاعدگی شدید می‌شود، در نتیجه با شرایط حاملگی دشوار روبه رو است و به کمک پزشک نیاز دارند. علاوه بر این افرادی که هنوز ازدواج نکردند، هم نباید رها شوند، چون اختلالات و تغییرات هورمونی ایجاد عوارض می‌کند و حتی می‌تواند حالتی شبیه دیابت در بیماران ایجاد کند.

در بخشی از صحبتهایتان اشاره به قرص‌های ضدبارداری در پیشگیری و درمان کیست تخمدان کردید آیا دختر خانم‌هایی که به منظور درمان کیست تخمدان از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌کنند، برای بارداری در آینده با مشکلی برخورد نخواهند کرد؟
اثر قرص‌های ضدبارداری در عقیم کردن خانم‌ها علمی نیست، مگر اینکه به مدت خیلی طولانی قرص بخورند، به طوری که اندومتر خیلی لاغر شود، ولی هیچ منبعی ننوشته است که قرص ضد بارداری کسی را برای ابد عقیم می‌کند. ممکن است بارداری را مدتی به تأخیر بیندازد، ولی عقیم و نابارور نمی‌کند. حتی بعضی خانم‌ها که قرص مصرف می‌کنند، وقتی آن را قطع می‌کنند، دچار آمنوره (قطع پریود) می‌شوند. توصیه می‌شود کسانی که قرص مصرف می‌کنند، قبل از پنج سال دوباره بازنگری کنند و با نظر پزشک معالج قرص را ادامه دهند.

کسانی که کیست تخمدان دارند و تحت درمان هستند، چه نکاتی را باید رعایت کنند؟
خانم‌هایی که کیست تخمدان دارند و دارو مصرف می‌کنند، باید از حرکات ورزشی جهشی و کششی، دوومیدانی، شنا، یوگا و نظیر آن پرهیز کنند. در واقع هر کاری که فشار به لگن بیاورد ممنوع است. پس از دوره درمان هم که پزشک تعیین می‌کند، دوباره مراجعه کنند تا از درمان کامل خود مطلع شوند و در صورت جواب ندادن درمان و بهبود نیافتن، بررسی‌های آزمایشگاهی دقیق‌تر از آن‌ها به عمل آید.

اصولاً خانم‌ها برای اطلاع از وضعیت سلامت خود هر چند وقت یکبار باید به متخصص زنان مراجعه کنند؟
تمام خانم‌ها باید سالی یکبار به متخصص زنان مراجعه کنند و تحت معاینه قرار گیرند. بخصوص پس از سن ۵۰ سالگی که مشکلات خطرناک تخمدانی (سرطانها) شایعتر است و از این سن باید هر شش ماه یکبار حتماً مورد معاینه دقیق قرار گیرند. کلاً برای رفع کیست‌ها ساده‌ترین و کم خرج‌ترین درمان همان قرص‌های ضد بارداری است، ولی بیمار نباید خودسرانه عمل کند، بلکه باید تحت نظر متخصص زنان باشد و فرم‌های مقاوم بدرمان را جدی بگیرد. ساده اندیشی هرگز در هیچ مسأله پزشکی مجاز نیست، بخصوص در مورد مسأله تخمدان که عضوی کلیدی است و سلامتی و شادابی و زایندگی زن مستقیماً با آن در ارتباط است. خانم‌ها باید حساس باشند و مثل یک نگین الماس آن را گرانقیمت بدانند. مشکلات تخمدانی از جنین داخل شکم مادر تا صد سالگی می‌تواند ظهور کند پس در هر مرحله‌ای از زندگی حتی در کودکی باید مواظب این عضو حساس باشیم که جانشین ندارد.

خانم دکتر برهانی در پایان گفتگو چنانچه نکته خاصی وجود دارد که مادران در ارتباط با دختر خانمهایشان باید به آن توجه کنند، اشاره بفرمایید.
تمام مادران عزیز اگر دختر خانمی دارند که چاق است، اختلال عادت ماهانه دارد و بخصوص موی اضافی غیرعادی در بدن دارد (هیرسوتیسم) این سه علامت را جدی بگیرند و حتماً با پزشک متخصص زنان مشورت کنند. نکته مهم دیگر اینکه به دختران خود تفهیم کنند که به خاطر سلامتی ازدواج کنند، نه به خاطر اتومبیل و آپارتمان و ویلا، چون دیر ازدواج کردن باعث کیست تخمدان، فیبروم رحم، زایمان‌های با سزارین، شیردهی ناموفق، آندومتریوز و... می‌شود. امروز علم می‌گوید: بهترین تخمک مربوط به سن زیر ۲۴ سال است یعنی بین ۲۰ تا ۲۴ سالگی.