تفسیر غزل حافظ / بی مهرِ رُخت روزِ مرا نور نمانده ست

 برای گرفتن فال حافظ و تعبیر و تفسیر آن باید علم و سواد کافی داشت. به همین دلیل تصمیم گرفته‌ایم تا هر روز تفسیری یکی از غزل های حافظ شیرازی را برایتان بگذاریم. امروز ۲۴ مردادماه غزل شماره ۳۸ می‌پردازیم:

بی مهرِ رُخت روزِ مرا نور نمانده ست / وز عُمر مرا جز شبِ دِیجور نمانده ست
هنگامِ وداعِ تو ز بس گریه که کردم / دور از رُخِ تو چشمِ مرا نور نمانده ست

می رفت خیالِ تو ز چشمِ من و می گفت / هیهات از این گوشه که معمور نمانده ست
وصلِ تو اجل را ز سرم دور همی داشت / از دولتِ هجرِ تو کنون دور نمانده ست

نزدیک شد آن دَم که رقیبِ تو بگوید / دور از رُخت این خستۀ رنجور نمانده ست
صبر است مرا چارۀ هجران تو لیکن / چون صبر توان کرد که مقدور نمانده ست

در هجرِ تو گر چشمِ مرا آب روان است / گو خون جگر ریز که معذور نمانده ست
حافظ ز غم از گریه نپرداخت به خنده / ماتم زده را داعیه سُور نمانده ست

شرح و تفسیر غزل شماره ۳۸ دیوان حافظ شیرازی

شرح و تفسیر بیت یکم

بی مهرِ رُخت روزِ مرا نور نمانده ست / وز عُمر مرا جز شبِ دِیجور نمانده ست

بدون خورشیدِ رُخت ، روز من دیگر روشنایی و نور ندارد . یعنی روزم چون شب تار است و از عمرم هم جز شبِ تاریک چیزی برایم باقی نمانده است . یعنی در فراقِ جانان ، عالَم در نظرم تیره و تار است. [ مهر = در این بیت به معنای خورشید است / دیجور = تاریک ]

شرح و تفسیر بیت دوم

هنگامِ وداعِ تو ز بس گریه که کردم / دور از رُخِ تو چشمِ مرا نور نمانده ست

هنگامی که وداع می کردی از بس گریه کردم . از کثرت گریه ، دور از رُخِ تو چشمم بی نور شده است . یعنی خداوند رُخِ تو را از بی شدن محافظت کند . چشم من که از بسیاریِ گریه کم نور شده است. [ هنگام = وقت / وداع = تودیع / دور از رِخِ تو = این عبارت را در مقام دعا گویند ، دور از دوستان ]

شرح و تفسیر بیت سوم

می رفت خیالِ تو ز چشمِ من و می گفت / هیهات از این گوشه که معمور نمانده ست

خیالت که داشت از چشمم می رفت می گفت : حیف از گوشۀ چون این که خراب شده است . یعنی سلامت و رونق خود را از دست داده است . حاصل کلام اینکه : چشمم از بسیاری گریه و این سیل اشک خراب شد و خیالت نتوانست در جای غیرِ آباد قرار بگیرد . پس کوچ کرد و رفت و در خالی که می رفت ، می گفت : افسوس که گوشۀ لطیفی چون این خراب شده است . [ معمور نمانده است = خراب شده است ]

شرح و تفسیر بیت چهارم

وصلِ تو اجل را ز سرم دور همی داشت / از دولتِ هجرِ تو کنون دور نمانده ست

وصل تو مرگ را از من دور کرده بود اما از دولت فراقت حالا دیگر اجل از من دور نیست . یعنی مرگم نزدیک شده . حاصل اینکه : من زندۀ وصلِ تو بودم حالا که دیگر وصلت برایم میسر نیست و من مبتلا به هجرانت گشته ام پس مرگ برایم لازم است . [ اجل = مدّتِ هر چیز / دور نمانده است = نزدیک است ]

شرح و تفسیر بیت پنجم

نزدیک شد آن دَم که رقیبِ تو بگوید / دور از رُخت این خستۀ رنجور نمانده ست

وقت آن است که رقیب گوید: دور از تو آن خستۀ رنجور دیگر زنده نیست یعنی مرده است . [ نزدیک = در این بیت به معنای یقین است / دَم = وقت / دور از دَرت = این عبارت هم در مقام دعا آمده ]

شرح و تفسیر بیت ششم

صبر است مرا چارۀ هجران تو لیکن / چون صبر توان کرد که مقدور نمانده ست

چارۀ هجران تو برایم صبر است . یعنی در هجران تو به جز صبر چاره ای ندارم . اما چگونه می توانم صبر کنم که مقدور نمانده است . حاصل کلام : چارۀ هجران صبر می باشد اما برای صبر کردن مجالی نمانده است.

شرح و تفسیر بیت هفتم

در هجرِ تو گر چشمِ مرا آب روان است / گو خون جگر ریز که معذور نمانده ست

در فراق تو اگر آب چشم من یعنی اشکِ چشمم تمام شود . به طریق خطاب عام می گوید : بگو خون جگر بریز که جای عذر نمانده است . یعنی برای ریختن خونِ جگر هیچ گونه جای عذری باقی نمانده است و باید ریخت.

شرح و تفسیر بیت هشتم

حافظ ز غم از گریه نپرداخت به خنده / ماتم زده را داعیه سُور نمانده ست

حافظ ، از غم و غصه و گریه ، مقید خنده نشد . زیرا کسی که عزادار باشد . برای او جای شادی و سرور نمی ماند . یعنی برای حافظ ، باعثِ سرور نمانده است .  یعنی حافظ از کثرت غم و غصه در حکم ماتم زده ای است که هیچگونه شادی و سرور برای او مفهوم ندارد . [ نپرداخت = مقید نشد / ماتم زده = عزادار / داعیه = باعث / سور = جشن ، در اینجا یعنی شادی ]