منافع پیمان شانگهای از عضویت ایران

نویسنده: گوورگ میرزاییان

بختیار حکیموف، نماینده ویژه رئیس جمهوری روسیه در امور سازمان همکاری شانگهای، گفت که کشورهای زیادی مایل به عضویت در سازمان همکاری شانگهای هستند و درخواست های آنها پس از تکمیل نوسازی این ساختار بین المللی بررسی می شود. گام مهمی در جهت راه اندازی مجدد سازمان شانگهای که به نظر می رسد، سایر کشورها را به فکر پیوستن به این سازمان تشویق می کند، در چهارم ژوئیه در نشست سران سازمان همکاری شانگهای برداشته شد. ایران به روسیه، چین، هند، پاکستان، تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان و قزاقستان اضافه شده است.

جمهوری اسلامی ایران اکنون، به صورت تمام عیار در این سازمان شرکت خواهد کرد. رهبر روسیه خاطرنشان کرد که شرکای ایرانی به سرعت به سازمان همکاری شانگهای پیوستند، کمتر از دو سال از قصد اعلام شده تا تکمیل تمام مراحل لازم گذشته است. ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران گفت: «عضویت کامل در این سازمان مهم، شرایط را برای امنیت جمعی، فرصت های توسعه اقتصادی پایدار و تضمین حاکمیت بیش از پیش فراهم می کند.»

گسترش باشگاه های بین المللی همیشه چیز خوبی نیست. اگر کشوری به سازمانی بپیوندد که آمادگی اقدام جمعی را نداشته باشد، کار سازمان را فلج می کند. اگر کشورهایی به سازمان بپیوندند که اهداف آن را نداشته باشند، سازمان نه تنها فلج می شود، بلکه از هم می پاشد، این همان اتفاقی است که برای اتحادیه اروپا می افتد که پس از ورود اروپای شرقی هنوز قادر به بهبودی نیست.

کارشناسان می گویند که ایران در سازمان همکاری شانگهای چنین نیست. به نظر آنها، تکمیل مجدد سازمان شانگهای نه فقط برای تهران، بلکه برای کشورهای شریک نیز مفید است و این سازمان را به سطح جدید و بسیار سودمندی برای روسیه خواهد رساند.

در حقیقت، منافع ایران بسیار ساده است. نخست، امنیت. سازمان همکاری شانگهای در ابتدا، با تمرکز بر تضمین امنیت جمعی در منطقه آسیای مرکزی (آسیای مرکزی و افغانستان) ایجاد شد. ایران نیز به این امنیت علاقه مند است و نه فقط از لحاظ تامین، بلکه مشارکت در روند شکل گیری قواعد بازی.

با توجه به مشکلات افغانستان، روابط دشوار با تاجیکستان و مرز بالقوه بی ثبات با پاکستان، جمهوری اسلامی می خواهد، یک بازیگر باشد، نه تماشاگر در هیئت شطرنج آسیای میانه. برای بازی کردن، شرکت در سازمان همکاری شانگهای، ساختاری کلیدی برای تضمین امنیت منطقه ضروری است.

دلیل دوم وضعیت است. عضویت در سازمان برای تهران کاملا معتبر است. فئودور لوکیانوف، سردبیر مجله روسیه در امور جهانی، گفت: «این نشان می دهد که این کشور، با وجود تمام تلاش های مخالفانش، منزوی نشده است. افزون بر آن، این در مورد به دست آوردن ابزار برای ساختن فضای اطراف خود است.»

ایرانی ها برای مدت طولانی در انزوای بین المللی و در محاصره کشورهای متخاصم (آذربایجان)، شرکای کشورهای متخاصم (پاکستان که متحد عربستان سعودی است) یا کشورهایی که از حضور ایران خسته شده بودند (بعضی ها در عراق) بودند. اکنون، ایرانی ها در حال تبدیل شدن به عضو کامل سازمانی هستند که امنیت منطقه وسیع آسیای مرکزی را تضمین می کند و در آینده (در صورت گسترش بیشتر سازمان همکاری شانگهای) می تواند، امنیت خاورمیانه را نیز تامین کند.

سوم، ایرانی ها روی منافع اقتصادی حساب می کنند. عباس جمعه، دانشمند علوم سیاسی در خاورمیانه، چنین توضیح می دهد: «ایران فرصت های بیشتری برای اقتصاد آسیب دیده از تحریم ها به دست می آورد». از طریق مشارکت در سازمان همکاری شانگهای، ایرانی ها قصد دارند، در پروژه های زیرساختی مختلفی که پکن در جهت اوراسیا ترویج می کند، مشارکت فعال تری داشته باشند. محسن بختیار، سفیر جمهوری اسلامی ایران در چین، گفت: «ایران با مشارکت فعال در طرح های سازمان همکاری شانگهای می تواند، از مزیت جغرافیایی خود برای تبدیل شدن به قطب ترانزیت حیاتی و تسهیل تجارت شرق و غرب استفاده کند».

افزون بر آن، ایرانی ها فرصت مشارکت در خلاصی اقتصاد جهانی از سلطه دلار را دارند. هژمونی جهان غرب به هژمونی دلار کمک می کند. رئیسی گفت: «برای ایجاد نظم اقتصادی جدید باید این ابزار هژمونی در عمل جهانی حذف شود و از ارزهای ملی در تسویه حساب بین کشورها استفاده شود».

در حقیقت، شرکت کنندگان در اجلاس سازمان همکاری شانگهای درباره دلارزدایی از تجارت جهانی نیز صحبت کردند. به ویژه، پوتین که گفت 80 درصد از کل معاملات تجاری میان روسیه و چین به روبل و یوان است و همچنین، شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین که از همه کشورهای عضو خواست تا حجم مبادلات تجاری را با ارزهای ملی افزایش دهند. و این فقط در مورد تغییر نظم تجارت نیست، بلکه در مورد بازنویسی قوانین روابط اقتصادی جهانی است. جمعه می گوید: «تهران معتقد است، نظم جدید اقتصادی در جهان توسط سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای تنظیم خواهد شد. بنابراین، شرکت در سازمان همکاری شانگهای ضروری است».

کشورهای عضو سازمان نیز به نوبه خود، از جمله، ایران در سازمان همکاری شانگهای از یکی از قوانین اساسی روابط بین الملل پیروی می کنند. یعنی، مهم ترین بازیگر منطقه ای را از ساختارهای امنیتی منطقه حذف نکنیم. در غیر این صورت، موازنه واقعی قدرت که با ساختار مصنوعی امنیت در تضاد قرار می گیرد، دیر یا زود آن را در هم می شکند.

اکنون پس از شمول، ایران با سازمان شانگهای مخالفت نخواهد کرد، بلکه تمام امکانات خود را برای رسیدن به اهداف مشترک معطوف خواهد کرد. البته، عضویت کامل ایران در سازمان همکاری های شانگهای باعث تقویت این سازمان و کمک ملموس به امنیت جمعی خواهد شد. عباس جمعه توضیح می دهد که توانایی های ایران از بسیاری از اعضای سازمان فراتر است. در این مورد، اهداف مشترک، مبارزه با تروریسم، ایجاد روابط دو جانبه میان کشورهای عضو و البته، تشکیل نظم نوین جهانی است.

این تشکیل یک نظم جدید بود و نه، ایجاد یک نظم جایگزین یا ذخیره که برخی از کشورهای عضو سازمان همکاری های شانگهای روی آن حساب می کردند. ورود ایران به این سازمان تا حدودی، به نمادی از تحول جهان بینی اعضای آن تبدیل شده است. گذر از تلاش برای جلوگیری از درگیری آشکار با غرب به درک ناگزیر بودن این درگیری.

ایران مدت هاست که در اتاق انتظار سازمان همکاری شانگهای بوده است. مسکو همیشه، طرفدار حضور کامل در این تیم بوده است، اما کسانی هم بودند که به روند ورود به این تیم شک داشتند. اول از همه، چین. پکن نمی خواست، سازمان همکاری های شانگهای را به یک سازمان ضد ناتو تبدیل کند و ورود ایران به طور خودکار، به سازمان همکاری های شانگهای رنگی ضدغربی می بخشد. این واقعیت که ایران به آن پیوست، نشان می دهد که پکن تصمیم گرفته است، فعالانه، در برابر هژمونی غرب مقاومت کند. در اینجا، ایران از همه، ساده تر به نظر می رسد، در زمینه مبارزه با دلار، شکل گیری یک سیستم اقتصادی جایگزین برای غرب و موارد مشابه. در حقیقت، ایران فعالانه، در حال ادغام در نظم جدید اوراسیاست که توسط چین و روسیه در حال شکل گیری است.

یوگنی ساتانوفسکی، کارشناس علوم سیاسی، گفت: «بر اساس نام، واضح است که سازمان همکاری هاس شانگهای، ساختاری است که در درجه اول، با منافع استراتژیک بلند مدت چین و برنامه های آن، مانند یک کمربند، یک جاده مطابقت دارد. آن دسته از کشورهایی که از مشارکت در این گونه پروژه ها سود می برند، به سازمان می پیوندند. اعضای سازمان همکاری های شانگهای این فرصت را دارند که بدون نگاه کردن به امریکا، اتحادیه اروپا و ساختارهای طرفدار غرب مانند G7 تجارت بیشتری داشته باشند. از این نظر، سازمان همکاری های شانگهای برای کشورهایی که با غرب مشکل دارند،، بهترین کار را انجام می دهد.»

با توجه به این تحول در سازمان همکاری های شانگهای، ایران آخرین خرید آن نخواهد بود. اقتدار و نفوذ انجمن ما همچنان در حال تقویت است. علاقه به فعالیت های آن از سوی سایر کشورها و ساختارهای بین المللی در حال افزایش است. بسیاری از آنها در تلاش برای برقراری گفت وگوی برابر با سازمان همکاری شانگهای هستند و امکان پیوستن به آن را بررسی می کنند. آنها به ما اعتماد دارند، می خواهند با ما دوست باشند و با ما همکاری کنند.

در ردیف اول، بلاروس است که تفاهم نامه ای را امضا کرد. گنجاندن آن در سازمان، سازمان همکاری های شانگهای را به بازیگری تبدیل خواهد کرد که از منافع خود در برابر تجاوزات غرب نه فقط در آسیای مرکزی و خاورمیانه، بلکه در اروپا نیز دفاع می کند.

منبع: رگنیوم (روسیه)