جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
روابط آمریکا و چین، بی‌تردید مهم‌ترین موضوع در مباحث استراتژیک جهانی است. وضعیت فعلی و آینده روابط بین‌المللی به ماهیت و چگونگی مناسبات واشنگتن گره خورده است. در این زمینه بین پژوهشگران و دست‌اندرکاران روابط بین‌المللی و سیاست خارجی در سراسر جهان مباحث و گفتمان‌های متعددی در طی دو دهه گذشته در جریان بوده و هست. برخی بر این باورند که برخورد بین این قدرت حتمی است و گروهی به این برخورد باور ندارند. گروهی که معتقد به برخورد به یکی از کهن‌ترین نوشتارهای استراتژیک، یعنی نوشته توسیدید در مورد جنگ‌های آتن و اسپارت در حدود ۲۵ قرن پیش اشاره می‌کنند. توسیدید، اندیشمند استراتژیک یونانی در تحلیل جنگ‌های طولانی بین آتن و اسپارت در فاصله سال‌های ۴۳۱ تا ۴۰۴ قبل از میلاد بیان داشت که اسپارت‌ها از برآمدن آتن نگران بودند و برآمدن قدرت نوظهوری مقابل قدرت مسلط و حاکم، سرنوشت جنگ را رقم زد و از نوشته توسیدید، بعدها این گزاره استراتژیک، پردازش شد که برآمدن هر قدرت نوظهوری، به برخورد با قدرت جا افتاده و مسلط می‌انجامد. از این پدیده با عنوان دام و یا تله توسیدید یاد می‌شود.
چه نسبتی بین تله توسیدید، دام برخورد آمریکا و چین و سفر اخیر کیسینجر، از نظر تحلیلی و عملیاتی وجود دارد؟ این پرسش صرفاً آکادمیک نیست، بلکه فهم و بررسی آن به همه حوزه مناسبات بین‌المللی ارتباط دارد. برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید موضوع دام و تله برخورد آمریکا و چین را بررسی کرد، سپس به سفر کیسینجر پرداخت و سرانجام اهمیت و نقش کارگزاری و تأثیر عامل انسانی در مدیریت تنش‌ها و جلوگیری از برخوردها را مورد مداقه قرار داد.
درخصوص برخورد آمریکا و چین باید گفت تردیدی نیست که چین قدرتی در حال ظهور در عرصه مناسبات بین‌المللی است و برآمدن چین متحول ولی واقعاً تأکید بر رشد و توسعه اقتصادی به عنوان اصلی‌ترین شاقول حرکت اجتماعی، شاید عمده‌ترین دلیل باشد. از سوی دیگر، موقعیت جهانی آمریکا، مخصوصاً در اطراف منابع انسانی و سیاسی در جنگ‌های متعدد منجمله عراق و افغانستان دچار آسیب شد و مشروعیت بین‌المللی آن مورد خدشه واقعی قرار گرفت و قدرت نسبی آمریکا، با در نظر گرفتن شاخصه‌های ترکیبی و همه‌جانبه با چالش روبرو گردید.
در این میان عمدتاً در داخل محافل آکادمیک آمریکا در مورد چگونگی مناسبات آینده چین و آمریکا پژوهش‌های در خور اعتنایی منتشر شد که یکی از عمده‌ترین کارهای تحقیقاتی اثر گراهام اکسیون، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه هاروارد و از مقامات پیشین وزارت امور خارجه و وزارت دفاع آمریکا با عنوان «تقدیر شده برای جنگ: آیا آمریکا و چین می‌توانند از تله توسیدید فرار کنند؟» منتشره در سال ۲۰۱۷ بود. او در این اثر با مطالعه مواردی پیشین برآمدن قدرت‌های نوظهور و رفتار قدرت‌های جا افتاده با آنها به این نتیجه رسید که از ۱۶ موردی که در طی چند قرن، قدرت نوظهور سربلند کرده، ۱۲ مورد بر برخورد و رویارویی نظامی انجامیده است. او اخطارگرایانه، در حقیقت چالش‌های مربوط به آینده روابط آمریکا و چین را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.
جان می‌شامیر، اندیشمند و استاد روابط بین‌المللی که به مکتب رئالیسم تعلق دارد برخورد این دو قدرت را اجتناب ناپذیر می‌بیند. اما آنچه حائز اهمیت است آنکه که سرنوشت مقدری در روابط بین‌المللی بر آنچه انسان‌ها و تصمیم‌گیرندگان انجام می‌دهند وجود ندارد و در همه جا عامل انسانی است که تصمیم به برخورد نظامی می‌گیرد و یا راه حل سیاسی را برمی‌‌گزیند.
در این میان، گروهی بر این باورند که علی رغم تنش‌ها و برداشت‌های متفاوت هر پدیده روابط بین‌المللی، منجمله تنش آمریکا و چین، قابل مدیریت است و پرهیز از تله برخورد، امکان‌پذیر می‌باشد. سفر کیسینجر از این زاویه قابل توجه است.
کیسینجر که صد سالگی را پشت سر گذاشته در ۲۰ ژوئیه ۲۰۲۳ (۲۹/۴/۱۴۰۲) با شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین در همان سالنی که پیش از ۵۰ سال پیش به همراه نیکسون، رئیس جمهوری وقت آمریکا، با مائو، رهبر وقت چین ملاقات کرده بود، دیدار کرد. چینی‌ها به معنای واقعی کلمه بر فرش قرمز برای کیسینجر پهن کردند و دوستی طولانی مدت او را مورد ستایش قرار دادند. جالب است ماه به سال جاری (اردیبهشت ماه) سفیر چین در آمریکا، برای تبریک صدمین سال تولد کیسینجر، از واشنگتن به اقامتگاه او در کانکتیکت در اطراف نیویورک رفت. در این سفر هم، علاوه بر ملاقات با رهبر چین، کیسینجر با وزیر امور خارجه و وزیر دفاع چین که در کنفرانس امنیتی شاگرلی سنگاپور حاضر به دیدار با وزیر امور خارجه آمریکا نشد ملاقات کرد. نگرش و منش دیپلماتیک کیسینجر که سخت مورد پذیرش مقامات چینی است، لزوم مدیریت روابط چین و آمریکا و پرهیز از افتادن در دام برخورد نظامی است. شخص شی به تکرار تله توسیدید در روابط آمریکا و چین موضع انتقادی داشته است استقبال گرم از کیسینجر که در واقع هر چند سمت دولتی ندارد، بخشی جدا نشدنی از نظام آمریکاست نشان می‌دهد که هیات حاکمه چین، نه فقط در پی تنش و افزایش تنش با آمریکا نیست، بلکه برعکس در پی بهبودسازی رابطه‌ای است که برای چین حائز اهمیت است./اطلاعات