يکشنبه ۰۴ آذر ۱۴۰۳
نویسنده: زهرا صدرا، کارشناس و پژوهشگر روابط بین الملل – مسائل آسیای مرکزی وقفقاز
در 14 ژوئیه 2022، اولین اجلاس I2U2 به صورت مجازی با حضور سران ایالات متحده آمریکا، امارات متحده عربی، اسرائیل و هند در بحبوحه سفر برنامه ریزی شده جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا به خاورمیانه برگزار شد. این نشست و توافق چهارجانبه در راستای "توافقنامۀ ابراهیم" که توانسته بود روابط اسرائیل و سه کشور عربی از جمله امارات، مراکش و بحرین را عادی سازی کند؛ برگزار شد. I2U2 به عنوان ابتکار اسرائیل برای تقویت روابط خود با امارات از طریق انعقاد یک توافق رسمی اعلام شده و اهداف ظاهری آن سرمایه گذاری خصوصی و فناوری برای رسیدگی به شش حوزه مهم جهانی: آب، انرژی، حمل و نقل، فضا، مراقبت های بهداشتی و امنیت غذایی اعلام شده است. اما با بررسی های بیشتر و عمیق تر می‌توان از بطن این اتحادِ به ظاهر کوتاه‌مدت، اهداف و جنبه‌های مختلف دیگری نظیر جلوگیری از نفوذ و پیشروی ایران و چین در منطقه، اثر گذاری بر روابط هند و ایران و شکل‌دهی مذاکره مجدد با ایران را دریافت.
جلوگیری از نفوذ بیشتر ایران در منطقه
کشورهای عضو i2u2در مکانی واقع شده اند که سه نقطه از جهان از جمله کانال سوئز، تنگه هرمز و باب المندب را در بر می گیرد. اهمیت اقتصادی چهارگانه غرب آسیای جدید زمانی مشخص می شود که به حجم تجارتی که از این نقاط جابه جا می شود نگاه کنیم. حدود 12 درصد تجارت جهانی از این مسیر عبور می کند و ایالات متحده نمی خواهد چین یا ایران در این منطقه تسلط داشته باشند. روابط رو به رشد پکن و تهران برای ایالات متحده نگران کننده است و به همین دلیل این کشور پس از خروج از افغانستان، برای حفظ منطقه‌ای که از نظر ژئواقتصادی برای جهان مهم است، به حضور در منطقه نیاز داشت. بنابراین با ایجاد یک اتحاد همکاری برای تجدید مشارکت با اسرائیل و امارات متحده عربی که روابط دو جانبه، آنها را به یک اتحاد تبدیل کرده است، از توافقنامه ابراهیم سرمایه گذاری کرد. هم اسرائیل و هم امارات تهدیداتی از سوی ایران و نیروهای نیابتی آن دارند. I2u2 شروعی برای تلاش‌های منطقه‌ای برای کاهش نفوذ ایران به شمار می‌رود.
I2u2 و اثرات آن بر روابط ایران و هند
کشورهای عضو I2U2 دارای منافع همگرا هستند، اما نباید منافع واگرا را نیز نادیده گرفت. هند در یک گروه‌بندی متضاد قرار گرفته است زیرا سه عضو دیگر، یک رقیب مشترک دارند، یعنی ایران. در حالی که دهلی نو روابط خوب خود را با تهران حفظ کرده و در همین راستا برای مقابله با اهمیت روزافزون بندر گوادر پاکستان که توسط چین به عنوان کریدور اقتصادی (چین و پاکستان) cpec در حال توسعه است، در بندر چابهار ایران سرمایه گذاری کرده است. علاوه بر این موارد، هند تامین‌کنندۀ نفت خود از ایران نیز است.
با چنین شرایطی، پس از عضویت در اتحادی که به نظر می رسد برای مقابله با ایران ساخته شده است، برای هند حفظ موضع «عدم تعهد استراتژیک» و داشتن روابط خوب با هر سه عضو I2U2، دشوار خواهد بود. شایان ذکر است، با توجه به تأثیر آشکار تحریم‌های شدید آمریکا علیه ایران، پس از خروج از برجام در ماه مه ۲۰۱۸، بر تجارت دوجانبه و واردات انرژی، روابط هند و ایران در سایر حوزه‌ها پیشرفت خوبی داشته است. دهلی نو و تهران منافع مشترکی در ثبات و امنیت افغانستان و همچنین دیدگاه‌های مشابهی در مورد اقدامات رژیم طالبان دارند. آنها همچنین در توسعه و بهره برداری از بندر چابهار همکاری می کنند و به کار برای بهبود اتصال به افغانستان و آسیای مرکزی ادامه می دهند. با این وجود، به ویژه با توجه به عدم شفافیت در مورد سرنوشت برجام و روابط خصمانه ایران با شرکای استراتژیک نزدیک هند مانند آمریکا، اسرائیل، امارات متحده عربی و عربستان سعودی که روابط را محدود می کند، چالش هایی وجود دارد.
با این حال می‌توان گفت I2U2 یک هدف ژئوپلیتیکی اساسی برای مهار چین و مقابله با ایران دارد. برخی از تحلیلگران آن را با گفت وگوی چهارجانبه امنیتی (QSD) یا چهارجانبه میان هند، آمریکا، ژاپن و استرالیا مقایسه کرده‌اند. این موجب شده است که این گروه به عنوان "Mini-Quad" و "Middle East Quad" نامیده شود. با این حال، بین چهار شریک توافق نظر وجود ندارد زیرا درحال حاضر شرایطی وجود دارد که دیدگاه‌های هند و آمریکا همسو هستند، اسرائیل و امارات هنوز مطمئن نیستند. از سوی دیگر، در حالی که اجماع تقریباً میان آمریکا، اسرائیل و امارات در مورد ایران وجود دارد، هند محتاط تر عمل می‌کند تا به روابط خود با ایران آسیبی وارد نشود.
گفتنی است، پیمان ابراهیم به هند در تقویت همزمان روابط خود با اسرائیل، امارات و آمریکا کمک کرد. اکنون، سرمایه‌گذاری در بخش‌های غیرنظامی، به‌ویژه شش موردی که در اجلاس سران I2U2 بیان شد، به نفع هند خواهد بود. دهلی نو و تل آویو در حال مذاکره برای انعقاد یک توافقنامه تجارت آزاد هستند که تجارت بین اعضای چهارگانه جدید را بیشتر تقویت می کند.
این یک وضعیت برد – برد برای هند است، زیرا سرمایه‌گذاری را جذب می کند که صنعتی شدن آن را بیشتر تقویت می‌کند. علاوه بر این، این گروه بندی جدید نمادی از اهمیت روزافزون هند در امور جهانی است. به دلیل اهمیت فزاینده دهلی نو برای واشنگتن، ایالات متحده معافیت تحریمی CAATSA16 را برای هند به دلیل خرید سخت افزار نظامی روسیه تصویب کرده است. هند به متحد استراتژیک ایالات متحده تبدیل شده است که واشنگتن نادیده نخواهد گرفت.
برای اسرائیل و امارات نیز مدیریت مسیر آینده روابط بین شریک اقتصادی خود یعنی چین و باقی ماندن به عنوان متحد امنیتی ایالات متحده دشوار خواهد بود. واشنگتن به چین و ایران این پیام را فرستاده که راه به جایی نمی برد و مصمم است با نفوذ آنها در منطقه مقابله کند. خاورمیانه بار دیگر در امور جهانی برجسته شده است، به ویژه پس از درگیری روسیه و اوکراین که وابستگی جهان به نفت و گاز را آشکار کرد. I2U2 عمدتاً یک مشارکت اقتصادی است، اما ایالات متحده از طریق متحدان خود از جمله هند برای مقابله با نفوذ چین، ایران و روسیه کار خواهد کرد.
با این حال، تا آنجا که به چین و ایران مربوط می شود، بین چهار شریک توافق نظر وجود ندارد. در مورد نوع و میزان ارتباط با چین، در حالی که دیدگاه های هند و آمریکا همسو هستند، اسرائیل و امارات هنوز مطمئن نیستند. از سوی دیگر، در حالی که اجماع تقریباً میان آمریکا، اسرائیل و امارات در مورد ایران وجود دارد، هند محتاط تر عمل می‌کند.
شایان ذکر است، با توجه به تأثیر آشکار تحریم‌های شدید آمریکا علیه ایران، پس از خروج از برجام در ماه مه ۲۰۱۸، بر تجارت دوجانبه و واردات انرژی، روابط هند و ایران در سایر حوزه‌ها پیشرفت خوبی داشته است. دهلی نو و تهران منافع مشترکی در ثبات و امنیت افغانستان و دیدگاه‌های مشابهی در مورد اقدامات رژیم طالبان دارند. آنها همچنین در توسعه و بهره برداری از بندر چابهار همکاری می کنند و به کار در جهت بهبود اتصال به افغانستان و آسیای مرکزی ادامه می دهند.