تفسیر غزل حافظ/ آن شب قدری که گویند اهلِ خلوت امشب است

برای گرفتن فال حافظ و تعبیر و تفسیر آن باید علم و سواد کافی داشت. به همین دلیل تصمیم گرفته‌ایم تا هر روز تفسیری یکی از غزل های حافظ شیرازی را برایتان بگذاریم. امروز ۱۵ مردادماه غزل شماره ۳۱ می‌پردازیم:

آن شب قدری که گویند اهلِ خلوت امشب است / یا رب این تاثیر دولت در کدامین کوکب است
 تا به گیسوی تو دست ناسزایان کم رسد / هر دلی از حلقه ای در ذکر یارب یارب است

کشته چاه زنخدان توام کز هر طرف / صد هزارش گردن جان زیر طوق غبغب است
 شهسوار من که مه آیینه دار روی اوست / تاج خورشید بلندش خاک نعل مرکب است

عکس خوی بر عارضش بین کآفتاب گرم رو / در هوای آن عرق تا هست هر روزش تب است
من نخواهم کرد ترک لعل یار و جام می / زاهدان معذور داریدم که اینم مذهب است

اندر آن ساعت که بر پشتِ صبا بندد زین / با سلیمان چون برانم من که مورم مرکب است
آن که ناوک بر دل من زیر چشمی می زند / قوت جان حافظش در خنده زیر لب است

آب حیوانش ز منقار بلاغت می چکد / زاغ کلک من بنامیزد چه عالی مشرب است

شرح و تفسیر غزل شماره ۳۱ دیوان حافظ شیرازی

شرح و تفسیر بیت یکم

آن شب قدری که گویند اهلِ خلوت امشب است / یا رب این تاثیر دولت در کدامین کوکب است

آن شبِ قدری که اهلِ خلوت از آن تعریف می کنند . همین امشب است . عجبا ، این تاثیر دولت منسوب به کدام کوکب است . [ کوکب = ستاره ]

_ کانه شبی به خواجه ، وصلت جانان دست داده است که از تاثیر طالع خود تعجب کرده و می فرماید : یارب یان سعادت عظمی از تاثیر کدام ستاره است که این دولت را هرگز از طالعم امیدوتر نبودم .

شرح و تفسیر بیت دوم

تا به گیسوی تو دست ناسزایان کم رسد / هر دلی از حلقه ای در ذکر یارب یارب است

برای اینکه دست نالایقان به گیسویت نرسد . هر دل و یا هر دلی در حلقه ای در ذکر یارب است . یعنی برای اینکه دست اغیار به گیسویت نرسد تمام دل های واقع در حلقه های گیسویت یارب یارب گفته و دست تضرع و نیاز به درگاه خداوند بلند می کنند . [ ناسزایان = جمع ناسزا به معنی نالایق . حلقه = به اجتماع دایره ای انسان و غیر انسان گویند ]

شرح و تفسیر بیت سوم

کشته چاه زنخدان توام کز هر طرف / صد هزارش گردن جان زیر طوق غبغب است

کشته و هلاک چاهِ زنخدان تو هستم . که از هر جانب گردن صد هزار جان در زیر چنبر غبغب او است . یعنی غبغب به جانان به قدری حُسن و لطاقت داده که هر بیننده اسیر و مبتلای آن می شود . [ زنخدان = زقن و چانه را گویند . طوق = چنبر . غبغب = گوشت زیر چانه که تقریباََ به شکل توپ ، گرد است و مراد از طوق غبغب ، کروی بودن غبغب است ]

شرح و تفسیر بیت چهارم

شهسوار من که مه آیینه دار روی اوست / تاج خورشید بلندش خاک نعل مرکب است

شهسوار من که من آیینه دار او است . یعنی ملازم خدمتش است . تاج خورشید بلند ، خاک نعل اسب او است . یا خاک نعل اسب او ، تاج خورشید بلند است . یعنی مقام و مرتبۀ جانان به قدری بلند است و عالی که خدمتکارش ماه است و کنیزش خورشید .

شرح و تفسیر بیت پنجم

عکس خوی بر عارضش بین کآفتاب گرم رو / در هوای آن عرق تا هست هر روزش تب است

بر روی پاک جانان عکس عرق را ببین . که خورشید تندرو از آرزوی این عرق هر روز تب می کند . یعنی از کمال لطافت و صفای روی جانان ، عکس عرقی که هنوز در منبعش بوده و از مسامات صورت بیرون نیامده است. در ظاهر بشره ببین که آفتاب گرم به هوای تماشای آن و در آرزوی دیدنش هر روز چون محکوم می لرزد . [ خوی = عرق . گرم رو = تندرو ]

شرح و تفسیر بیت ششم

من نخواهم کرد ترک لعل یار و جام می / زاهدان معذور داریدم که اینم مذهب است

من کسی نیستم که لب یار و جام می را ترک کنم . ای زاهدان معذورم بدارید که این است مذهب من . یعنی عمرم اینطور گذشته و به کار معتاد شده ام و ترک عادت بسیار مشکل است . [ لعل یار = مراد لب یار است ]

شرح و تفسیر بیت هفتم

اندر آن ساعت که بر پشتِ صبا بندد زین / با سلیمان چون برانم من که مورم مرکب است

در میان آن سوارانی که بادِ صبا را زین کرده و سوار می شوند . مگر من می توانم با حضرت سلیمان هم عنان باشم که مرکبِ من مورچه است . یعنی صاحبان حُسن و جمال که حتی قادرند با زیبایی خود چیز غیر موجود را موجود کنند . مگر من می توانم میان آنان با جانان هم عنان باشم که در دست سرمایه ای به قدر مورچه هم ندارم .

شرح و تفسیر بیت هشتم

آن که ناوک بر دل من زیر چشمی می زند / قوت جان حافظش در خنده زیر لب است

آن جانان که به دلم زیر چشمی یعنی نهانی تیر غزه می زند . غذای روح حافظ در تبسم روح است . یعنی نهانی نظر انداختن و تبسمش به روحِ حافظ حیات می بخشد . [ ناوک = تیر . زیر چشمی = نهانی. قوت جان = غذای روح . خنده زیر لب = تبسم ]

شرح و تفسیر بیت نهم

آب حیوانش ز منقار بلاغت می چکد / زاغ کلک من بنامیزد چه عالی مشرب است

بارک الله به زاغِ قلمِ من چه مشرب عالی است که از منقار بلاغتش آب حیات می چکد . غرض شاعر ، توصیف بلاغت خویش است و اسناد آن به قلم ، مجازی است . [ آب حیوان = آب حیات . منقار = دماغ پرندگان را گویند . کلک = قلم . بنامیزد = کلمه تحسین است به معنای بارک الله ]