راز و احکام چهار ذکر طلایی در نماز/ تسبیحات اربعه چه می‌گوید و چه اثری دارد؟

با استناد به احکام نماز، تسبیحات اربعه ذکری است که در رکعت سوم و چهارم نمازهای یومیه خوانده می‌شود و از نظر معنایی به بنیادی‌ترین اصول توحیدی اشاره دارد. در روایات معصومین نیز فضایل فراوانی برای این ذکر نقل شده است. امام صادق(ع) در توضیح جایگاه این چهار ذکر فرموده‌اند که کعبه، بیت‌المعمور و عرش چهارگوش‌اند، زیرا دین اسلام بر چهار واژه استوار است: «سبحان‌الله، الحمدلله، لا اله الا الله و الله اکبر».

در این مطلب به متن تسبیحات اربعه، معنای آن، احکام شرعی، تعداد تکرار، موارد استفاده و حکمت نامگذاری آن پرداخته می‌شود.

متن تسبیحات اربعه با معنی

ذکرهای تسبیحات اربعه عبارتند از:

• سبحان الله: پاک و منزه است خدا

• الحمد لله: ستایش مخصوص خداست

• لا إلهَ إلاّ الله: معبودی جز خدا نیست

• الله اکبر: خدا بزرگ‌تر است

علت نامگذاری تسبیحات اربعه

این چهار ذکر هرچند تنها «سبحان‌الله» تسبیح به معنای خاص است، اما مجموعه آن‌ها را تسبیحات اربعه می‌نامند. برخی اندیشمندان معتقدند این تقسیم‌بندی چهارگانه به مراتب مختلف توحید اشاره دارد:

• «الحمدلله» → توحید افعالی

• «لا اله الا الله» → توحید اسماء و صفات

• «الله اکبر» → توحید ذاتی

• «سبحان‌الله» → تنزیه خدا از هر نقص

تعداد تسبیحات اربعه در نماز

در رکعت سوم و چهارم نمازهای یومیه، تسبیحات اربعه به جای حمد و سوره خوانده می‌شود.

• برخی مراجع: ۳ بار خواندن واجب یا لازم است.

• برخی دیگر: یک بار خواندن کافی است.

همچنین:

• می‌توان در یکی از رکعت‌ها حمد خواند و در رکعت دیگر تسبیحات؛ ولی بهتر است در هر دو رکعت تسبیحات گفته شود.

• اگر حمد خوانده شود، «بسم‌الله» باید آهسته گفته شود.

• در تنگی وقت نماز، یک بار گفتن کافی است.

• مرد و زن باید این ذکر را آهسته بخوانند.

• بعد از تسبیحات گفتن ذکر استغفار مستحب است.

موارد دیگر قرائت تسبیحات اربعه

این ذکر تنها مخصوص نمازهای یومیه نیست و در موارد زیر نیز گفته می‌شود:

• نماز جعفر طیار

• نمازهای مشترک شب‌های ماه رمضان

• برخی اعمال ماه ذی‌الحجه

• تعقیبات بعد از نماز

خواص و فضایل تسبیحات اربعه

در احادیث، آثار فراوانی برای این ذکر بیان شده است. در عین‌الحیات از پیامبر(ص) نقل شده است که هنگام ساخت کعبه، خداوند این چهار ذکر را به حضرت ابراهیم تعلیم داد. پیامبر در بیان ثواب آنها فرمود:

• با گفتن سبحان‌الله تمام موجودات تحت عرش با انسان تسبیح می‌گویند و ده برابر آن پاداش داده می‌شود.

• با الحمدلله نعمت‌های دنیا و آخرت به بنده عطا می‌شود.

• پاداش لا اله الا الله بهشت است.

امام صادق(ع) نیز این چهار ذکر را «سیدُالتسابیح» نامیده‌اند و فرموده‌اند:
گفتن ۳۰ بار تسبیحات اربعه بعد از نماز، انسان را از بلاهایی چون غرق‌شدن، سوختن، سقوط، جان‌باختن تلخ و هر حادثه ناگوار حفظ می‌کند.
همچنین در روایتی دیگر تأکید شده که اگر کسی ۴۰ بار این اذکار را پس از نماز واجب بگوید، هر دعایی از خدا بخواهد برآورده می‌شود.