شنبه ۲۴ آبان ۱۴۰۴
مالک مصدق، روزنامه نگار- هفت کشور بزرگ صنعتی جهان موسوم به جی ۷ در بیانیه مشترکی خواستار «گفت‌وگوی مستقیم» ایران و آمریکا شد. به گزارش تارنمای اینترنتی وزارت امور خارجه آمریکا، گروه هفت در پایان نشست خود در کانادا بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن بدون اشاره به خروج یکجانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و عدم اجرای تعهدات اروپا، از ایران خواسته شده تعهدات خود را طبق قطع‌نامه‌های شورای امنیت و معاهده NPT به‌طور کامل اجرا کند. در این بیانیه ادعا شده که ایران باید همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را از سر بگیرد و اجازه دسترسی و بازرسی از تمام تأسیسات و مواد هسته‌ای را فراهم کند. جی۷ همچنین از تهران خواست با حمایت تروئیکای اروپایی وارد گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا شود.
این بیانیه بر اجرای «قانونی اسنپ‌بک» تأکید کرده و از تمامی اعضای سازمان ملل خواسته پس از فعال‌سازی این سازوکار، به تعهدات خود پایبند بمانند. علاوه بر موضوع هسته‌ای، گروه هفت بار دیگر ادعاهایی درباره همکاری نظامی ایران و کره شمالی با روسیه در جنگ اوکراین مطرح و این اقدام را محکوم کرده است. همچنین نقش چین در ارسال تجهیزات دو منظوره به روسیه مورد انتقاد قرار گرفته و آن را عاملی تأثیرگذار در ادامه جنگ دانسته‌اند. این بیانیه عملاً مجموعه‌ای از مواضع سیاسی و فشارهای دیپلماتیک غرب علیه ایران، روسیه و چین را بازتاب می‌دهد.
در مقابل اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به بیانیه گروه هفت، مواضع این کشورها را تکرار ادعاهای غیرمسئولانه و حمایت از اقدام «غیرقانونی و ناموجه» تروئیکای اروپا و آمریکا در سوءاستفاده از سازوکار حل‌اختلاف برجام و تلاش برای بازگرداندن قطع‌نامه‌های لغو‌شده شورای امنیت دانست. او تأکید کرد این مواضع نه‌تنها اقدام متخلفانه غرب را توجیه نمی‌کند، بلکه بر ماهیت سیاسی و غیرحقوقی آن می‌افزاید. بقائی با اشاره به حملات نظامی آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران، درخواست گروه هفت برای همکاری ایران با آژانس بدون اشاره به این «جنایت مشترک» را مزورانه و مداخله‌جویانه خواند. وی یادآور شد که آمریکا با خروج یکجانبه از برجام و اروپا با تبعیت از واشنگتن، مسئول اصلی وضعیت فعلی بوده و مرتکب نقض فاحش تعهدات برجامی شده‌اند.
او موضع گروه هفت درباره فلسطین را نیز غیرمسئولانه و خلاف تعهدات بین‌المللی آنها دانست و گفت که حمایت بی‌قیدوشرط این کشورها از رژیم صهیونیستی و چشم‌پوشی از نسل‌کشی فلسطینیان، ادعاهای حقوق بشری آنها را بی‌اعتبار کرده است. بقائی همچنین ادعاهای تکراری جی۷ درباره نقش ایران در جنگ اوکراین را رد کرده و بر موضع اصولی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر مخالفت با جنگ و ضرورت حل‌وفصل اختلافات از طریق مذاکره تأکید کرد. او گفت ایران در منازعه اوکراین هیچ دخالتی ندارد و کشورهای غربی باید به‌جای مقصر جلوه‌دادن دیگران، سیاست‌های نادرست خود در حوزه صلح و امنیت جهانی را اصلاح کنند.
ضمنا وزیران امور خارجه آلمان، فرانسه و انگلیس، یوهان وادفول، ژان نوئل بارو و ایوت کوپر در حاشیه نشست گروه هفت مواضع قبلی خود را درباره ایران تکرار کردند. وزیر امور خارجه آلمان تأکید کرد که «شفافیت واقعی در مورد برنامه هسته‌ای ایران همچنان بر عهده تهران است» و ایران باید همکاری کامل با آژانس و ارائه اطلاعات لازم را تضمین کند. این دیدارها و رایزنی‌ها بخشی از روند دیپلماتیک گسترده پیش از نشست شورای حکام برای مدیریت پرونده هسته‌ای ایران محسوب می‌شوند. در مقابل سه‌شنبه ۲۰ آبان، نمایندگان دائم ایران، چین و روسیه با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، و تیم همراه او دیدار و درباره نشست آتی شورای حکام تبادل نظر کردند. این دیدار در ادامه رایزنی‌های مستمر سه کشور در وین برگزار شد، جایی که سفرای آنها پیش از این نیز درباره مواضع خود در نشست این هفته شورای حکام گفت‌وگو کرده بودند.
سیاسی کاری در آستانه نشست شورای حکام
موضع گیری های ایران و غرب در حالی ادامه دارد که هفته گذشته شاهد انتشار گزارش جدید آژانس پیرامون پرونده فعالیت های هسته‌ای بودیم و این هفته نیز قرار است که نشیت فصلی شورای حکام برگزار شود. در این بین گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران و توضیحات لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال، بر نگرانی‌های فنی و نظارتی آژانس تأکید دارد. نورمن با انتشار جزئیات جدیدی از گزارش تازه گروسی می‌گوید که ایران تنها کشور غیرهسته‌ای عضو NPT است که چنین حجم بالایی از اورانیوم بسیار غنی‌شده (HEU) را تولید و انباشته کرده و این مواد در ایران باقی مانده‌اند؛ در حالی که آژانس قادر به راستی‌آزمایی دقیق آن نیست. این مسئله، علاوه بر نگرانی‌های فنی، موضوعی مرتبط با پایبندی ایران به توافقنامه پادمان NPT محسوب می‌شود.
در گزارش آمده است که رافائل گروسی بارها به‌طور شفاف به ایران اعلام کرده اجرای کامل فعالیت‌های نظارتی طبق توافقنامه پادمان NPT ضروری و غیرقابل تعویق است و این تعهدات تحت هیچ شرایطی نمی‌توانند متوقف یا تعلیق شوند. گزارش بخش‌هایی از همکاری و عدم همکاری ایران در دوره‌های مختلف را نیز تشریح می‌کند. به گفته نورمن، تا ۲۲ مه ۲۰۲۵ ایران برای بازرسان آژانس ویزای بلندمدت صادر کرده و امکان فعالیت و دسترسی مناسب در سایت‌های هسته‌ای به‌جز مکان‌هایی که تحت حملات نظامی قرار گرفتند، فراهم بود. اما پس از این تاریخ ایران از صدور ویزاهای یک‌ساله چندبار ورود خودداری کرد، هرچند همچنان فضای کاری قابل‌قبولی فراهم می‌کرد.
یکی از محورهای حساس گزارش، اعلام ایران درباره ایجاد «کارخانه غنی‌سازی سوخت اصفهان» (IFEP) در ۱۲ ژوئن است. آژانس بلافاصله خواستار دسترسی فوری برای بررسی اطلاعات طراحی و انجام راستی‌آزمایی شد. ایران نیز موافقت کرد، اما این فعالیت‌ها به دلیل آغاز حملات نظامی علیه زیرساخت‌های هسته‌ای کشور لغو شد. به همین دلیل، آژانس اکنون از موقعیت دقیق IFEP، میزان فعالیت آن، وضعیت مواد هسته‌ای احتمالی در آن و اینکه آیا این تأسیسات در جریان حملات آسیب دیده‌اند یا خیر، اطلاعی ندارد. خبرنگار وال استریت ژورنال نتیجه می‌گیرد که این مجموعه عوامل، از انباشت HEUگرفته تا محدودیت‌های دسترسی، اعلام تأسیسات جدید و اختلال ناشی از حملات همگی در مجموع گزارش آژانس را به یکی از حساس‌ترین ارزیابی‌ها درباره برنامه هسته‌ای ایران تبدیل کرده است.
تبیین تهران
البته در رویدیگر تحولات، اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری ۱۹ آبان در پاسخ به سؤالی درباره اظهارات گروسی عنوان داشت که «هفته گذشته بازرسان آژانس از چند مرکز هسته‌ای ایران بازدید کردند از جمله راکتور تحقیقاتی تهران و در رابطه با سایر تأسیسات هسته‌ای هم رویه و مقررات مربوطه روشن است. براساس قانون مصوب مجلس موظیفم درباره هرگونه درخواست آژانس برای بازرسی از تأسیاست هسته‌ای را بعد از هماهنگی با شورای عالی امنیت ملی تصمیم بگیریم.»
وی افزود که «ما به دلیل اقدام تجاوزکارانه رژیم صهیونیستی و آمریکا با شرایط خاصی مواجهیم و این را آژانس باید درک کند. این شرایط عادی نیست و ما قبل از تجاوز نظامی اخیر به صورت متعارف با آژانس همکاری داشتیم و بعد از توافق قاهره برای همکاری در شرایط جدید به تفاهم دست یافتیم. » بقائی ادامه داد، «طرفی که باید سرزنش شود طرف اروپایی است که با سوءاستفاده از سازوکار برجام سعی کردند تحریم‌ها را برگردانند و کل فرایندی که صورت گرفت را تخریب کردند.»
سخنگوی وزارت امور خارجه همچنین در پاسخ به سؤالی درباره اظهارات مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیرامون ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران و توانایی ایران برای تولید تسلیحات هسته‌ای در آینده نزدیک و اینکه عنوان کرده که گفت‌وگوها بین ایران و آژانس درباره بازرسی‌های آژانس در جریان است، بیان کرد که، «شخص مدیرکل نه تنها در گزارشات، بلکه در مصاحبه‌هایش تصریح کرده که برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است و هیچ دلیل و مدرکی که برنامه ایران از مسیر صلح‌آمیز منحرف شده باشد وجود ندارد.» لذا بقایی افزود، «چیزی که همیشه از آژانس و شخص مدیرکل مطالبه کردیم براساس مسئولیت‌ها و صلاحیت‌های فنی خود درباره موضوع هسته‌ای ایران اعلام نظر کند و از گمانه زنی‌ها پرهیز کند و همچنان این مطالبه را از آژانس و شخص مدیرکل داریم.»
در مجموع جمهوری اسلامی ایران تأکید کرده که مبنای همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، قانون مصوب مجلس شورای اسلامی است و تهران همچنان به عنوان عضو NPT و متعهد به توافقنامه پادمان فعالیت می‌کند. ایران توضیح داده که اجرای تعهدات پادمانی با رعایت مصوبه مجلس که شورای عالی امنیت ملی را متولی این موضوع معرفی کرده، انجام می‌شود و تمام تعاملات با آژانس بر اساس این چارچوب صورت می‌گیرد. به این ترتیب، ایران همکاری‌های نظارتی و بازرسی را با آژانس ادامه می‌دهد، اما هرگونه اقدام خارج از این چارچوب قانونی را نمی‌پذیرد.
احتمال فعال شدن پرونده ایران در شورای امنیت
نکته حائز اهمیت برای نشست شورای حکام آن است که بر اساس ادعاهای لورنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال، سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان در صورت عدم همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ممکن است پرونده این کشور را حداکثر تا نوامبر به شورای امنیت ارجاع دهند. وی افزود که ایران نمی‌تواند تصور کند مسئله از بین رفته و این گروه تا ۱۲ ماه فرصت دارد قطع‌نامه عدم پایبندی ژوئن را به شورای امنیت منتقل کند.
گفته می‌شود که هدف تروئیکا از این اقدام، استفاده از اهرم فشار برای وادار کردن ایران به پذیرش مسئولیت و ازسرگیری همکاری با آژانس است. فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط اروپا، برخلاف برخی تحلیل‌ها، اهرم فشارسه عضو اروپایی برجام را از بین نبرده و تهدید به ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت همچنان یک ابزار مهم برای فشار بر تهران محسوب می‌شود. در خصوص احتمال وتوی روسیه و چین در شورای امنیت هم باید گفت که این دو کشور نمی‌توانند جلوی اقدامات شورای حکام آژانس را بگیرند؛ در صورتی که اکثریت اعضا از گزارش تخلف ایران حمایت کنند، پرونده به شورای امنیت ارسال خواهد شد.
شاید به همین دلیل است که سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، در واکنش به احتمال ارجاع قطع‌نامه شورای حکام آژانس علیه ایران به شورای امنیت، تأکید کرد که به‌صورت رویه‌ای امکان ارجاع مستقیم هر قطع‌نامه به شورای امنیت وجود ندارد و معمولاً تنها در وضعیت‌های مشخص پرونده برای بررسی بیشتر ارجاع می‌شود. وی هشدار داد که تلاش برای بازگرداندن پرونده ایران به شورای امنیت، صرفاً تنش و اختلاف بیشتر و احتمال آشفتگی را افزایش می‌دهد و احتمالاً هدف طرف‌های غربی این است که شکست شورا را بهانه اقدام یکجانبه و تحریمی خود کنند. ریابکوف این وضعیت را نمونه‌ای از تضعیف ساختارهای بین‌المللی و منشور سازمان ملل دانست، نهادی که مسئول صلح و امنیت بین‌المللی است اما به‌جای اتحاد، به منبع اختلاف و تفرقه تبدیل شده است.
او همچنین تأکید کرد که آینده پرونده ایران به تصمیمات پایتخت‌های مهم بستگی دارد و روسیه با اطمینان کامل از مسئولیت‌پذیری و رویکرد تعاملی ایران حمایت می‌کند. ریابکوف گفت که ایران در گفت‌وگو و جست‌وجوی راه‌حل‌های دیپلماتیک هیچگاه درِ مذاکره را نمی‌بندد و آماده تعامل با نهادهای بین‌المللی است. روسیه امیدوار است که مسیر تعامل و همکاری فنی و دیپلماتیک بر تلاش‌های تحریمی و فشار یکجانبه غلبه کند و از هر گونه اقدام مستقیم به شورای امنیت برای پرونده ایران جلوگیری شود./شرق