باکو، دوست یا دشمن؟!

اسحاق هرتزوگ، رئیس‌جمهوری اسرائیل، صبح دیروز (سه‌شنبه) برای دیدار با الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان، وارد خاک این کشور شد. هرتزوگ‌ پیش از ترک قدس اشغالی، در فروگاه بن‌گوریون با اشاره به اینکه جمهوری آذربایجان «کشوری دوست و دارای حوزه‌های بسیاری برای همکاری است»، ادعاهایی را نیز علیه نقش ایران در منطقه مطرح کرد. رئیس‌جمهوری اسرائیل از الهام علی‌اف برای دعوت او به آذربایجان تشکر و خاطرنشان کرد: «ما فرصت‌ها و چالش‌های جدید مشترکی با باکو داریم».

در ادامه رسانه‌های دولتی جمهوری آذربایجان ظهر دیروز (به وقت تهران) در خبری فوری به گزارش این سفر پرداختند. برنامه‌ریزی سفر اسحاق هرتزوگ به جمهوری آذربایجان در سطح امنیتی بالایی انجام شده بود؛ زیرا نگرانی‌هایی از بابت نارضایتی ایران از این دیدار وجود داشت. طبق اخبار واصله، نیروهای آذربایجان و شین‌بت، آژانس امنیتی اسرائیل، تمام مناطق باکو را برای این دیدار بستند. هزاران سرباز و افسر پلیس وظیفه گشت‌زنی در پایتخت را داشتند. همچنین در اقدامی نامعمول، کل هیئت از اتصال تلفن‌های همراه خود به اینترنت همراه یا جداشدن از گروه در طول بازدید منع شدند.

قبل از رفتن به کاخ ریاست‌جمهوری در خارج از باکو برای مراسم استقبال رسمی، هرتزوگ در فرودگاه توسط گارد افتخاری جمهوری آذربایجان و بچه‌مدرسه‌ای‌های محلی چاباد مورد استقبال قرار گرفت. موشه آربل، وزیر بهداشت و امور داخلی اسرائیل نیز قصد دارد هرتزوگ را در سفر به آذربایجان همراهی کند. او قصد دارد با همتایان خود در باکو دیدار کرده تا درباره همکاری بیشتر در زمینه آموزش پزشکان، آمادگی اضطراری و سلامت دیجیتال گفت‌وگو کند. در ادامه خبرگزاری رسمی «آذرتاج» و دیگر رسانه‌های جمهوری آذربایجان از قبیل خبرگزاری «ترند نیوز» با انتشار دو عکس از دیدار اسحاق هرتزوگ با الهام علی‌اف گزارش دادند. در‌همین‌حال اسحاق هرتزوگ هم با انتشار توییتی به زبان آذری از الهام علی‌اف بابت استقبال گرم تشکر کرد.

آن‌طورکه خبرگزاری آذرتاج از جریان این دیدار گزارش داده است، الهام علی‌اف، مسائل دوجانبه و منطقه‌ای را محور دیدار با هرتزوگ برشمرد و از همکاری تل‌آویو و باکو در زمینه‌های مختلف تجارت، انرژی و امنیتی سخن گفت و مناسبات دو طرف را دارای پتانسیل زیادی برای کار در آینده دانست. رئیس‌جمهوری آذربایجان مذاکرات با هرتزوگ را بسیار خوبی توصیف کرد که در چارچوب دیدار هیئت‌های دو طرف باکو و تل‌آویو، طیف وسیعی از موضوعات مورد بحث قرار خواهد گرفت. به نوشته آذرتاج، در جریان این سفر دو تفاهم‌نامه همکاری بین رژیم صهیونیستی و جمهوری آذربایجان در زمینه بهداشت و علوم پزشکی امضا شد. در همین حال، خبرگزاری ریپورت دیدار با مقامات جمهوری آذربایجان و شرکت در مراسم موسوم به هفتاد‌و‌پنجمین سالگرد تأسیس رژیم جعلی اسرائیل را از‌جمله برنامه‌های سفر دو‌روزه هرتزوگ به باکو اعلام کرده است.

برنامه جدی تل‌آویو برای باکو

در ماه مارس امسال و برای اولین‌ بار، جمهوری آذربایجان سفارت خود در اسرائیل را افتتاح کرد. از این‌رو سفر هرتزوگ به باکو در ادامه گرم‌شدن روابط دو طرف پس از افتتاح سفارت جمهوری آذربایجان در تل‌آویو با سفر جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان، به فلسطین اشغالی انجام شده است؛ به‌خصوص آنکه هرتزوگ برای نخستین بار به‌طور رسمی از جمهوری آذربایجان دیدار می‌کند. از این منظر برخی معتقدند که اسرائیل به دنبال سوءاستفاده از موقعیت ژئوپلیتیک جمهوری آذربایجان و منطقه قره‌باغ در کنار مرزهای ایران است.

بنابراین تداوم تحرکات دیپلماتیک تل‌آویو در روزها و هفته‌های اخیر را باید جدی تلقی کرد. از این‌رو محسن پیرنیا در گفت‌وگو با «شرق» اعتقاد دارد تهدید اسرائیل در مرزهای شمالی و به‌خصوص در قره‌باغ را باید جدی در نظر گرفت؛ چون از دید این تحلیلگر، اسرئیل در سال‌های اخیر همکاری‌های نظامی، سیاسی و اقتصادی نزدیکی با جمهوری آذربایجان برقرار کرده‌ است، به‌طوری‌که بر اساس اعلام مؤسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم، در فاصله سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰، بیش از ۱۷ درصد صادرات نظامی اسرائیل به مقصد جمهوری آذربایجان بوده و همچنین حدود ۴۰ درصد نفت وارداتی اسرائیل نیز از جمهوری آذربایجان تأمین شده است. لذا پیرنیا درباره پیامدهای منفی تداوم حضور اسرائیل در آذربایجان و چنین همکاری‌هایی بین باکو با تل‌آویو بر صلح، امنیت و ثبات منطقه این هشدار را می‌دهد و اذعان دارد نمی‌توان چشم روی این تحرکات بست.

این تحلیلگر حوزه قفقاز مشخصا به مناسبات نظامی و دفاعی اسرائیل و جمهوری آذربایجان در جنگ پاییز ۲۰۲۰ اشاره دارد که در سایه آن، تل‌آویو پهپادهایی را در اختیار باکو قرار داد که در جنگ سال ۲۰۲۰ با ارمنستان مورد استفاده قرار گرفت. در نتیجه پیرنیا جنگ 44‌روزه قره‌باغ را نقطه عطف نفوذ اسرائیل در جمهوری آذربایجان می‌داند که روز‌به‌روز در حال افزایش است. خاصه آنکه این کارشناس متذکر می‌شود که ایران و آذربایجان ۶۷۰ کیلومتر مرز مشترک دارند و از مدت‌ها پیش این گمانه‌زنی وجود داشت که اسرائیل از همسایه شمالی ایران برای عملیات‌های مخفیانه مانند ترور، خرابکاری هسته‌ای و جاسوسی استفاده می‌کند. پیرنیا به مواضع مداوم و تکراری باکو درخصوص بی‌طرفی جمهوری آذربایجان در تنش تهران‌-‌تل‌آویو و عدم استفاده از جغرافیا و خاک این کشور (جمهوری آذربایجان) و منطقه قره‌باغ علیه امنیت و منافع ملی ایران هم ورود می‌کند و آن را صرفا یک لفاظی سیاسی می‌داند.

در همین راستا پنجشنبه هفته گذشته فریز رزاییف، معاون وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان، در مصاحبه با روزنامه اسرائیلی معاریو عنوان کرد که باکو از دخالت در نزاع دیگر کشورها خودداری می‌کند. او تأکید کرد به اسرائیل اجازه نمی‌دهیم از خاک ما برای حمله به ایران استفاده کند. فریز رزاییف افزود: «جمهوری آذربایجان از بی‌طرفی و خودداری از دخالت در نزاع دیگر کشورها محفاظت می‌کند». معاون وزیر خارجه آذربایجان ادامه داد: «ما تلاش می‌کنیم با ایران بر اساس احترام متقابل روابط داشته باشیم. سرنوشت ما زندگی در کنار یکدیگر است». این مقام ارشد جمهوری آذربایجان توضیح داد که باکو به سیاست خارجی‌اش افتخار می‌کند؛ چرا‌که آذربایجان به‌عنوان یک کشور سکولار، به‌شدت با دخالت افراط‌گرایی دینی در روابط بین‌المللی مخالف است. رازاییف همچنین گفت باکو در بازسازی روابط میان اسرائیل و ترکیه مشارکت داشت.

وی افزود: «اسرائیل و ترکیه، هر یک به تنهایی دوست قدیمی آذربایجان هستند. هنگامی که اختلاف میان دو دوست ایجاد شد، هر‌آنچه توانستیم برای کمک به ایجاد زبان مشترک و دستیابی به تفاهم انجام دادیم؛ تفاهمی که از ثبات و همکاری منطقه‌ای حمایت کند». معاون وزیر خارجه آذربایجان هفته گذشته در سفری رسمی وارد تل‌آویو شد. هدف اعلامی این سفر، شرکت در کنگره هرتسلیا بود. این کنگره با محوریت مسئله ایران و با حضور چهره‌های برجسته سیاسی - امنیتی از‌جمله فرمانده ارتش و رئیس شورای امنیت ملی اسرائیل برگزار شد. هرتسی هلیفی، فرمانده ارتش اسرائیل، در این نشست گفت که «اسرائیل قدرت حمله به ایران را دارد». او همچنین هشدار داد «اتفاقاتی منفی در افق آینده دیده می‌شود که می‌تواند منجر به مهار نظامی ایران شود».

با توجه به همین دوگانگی‌ها در مواضع و رفتار عملی مقامات آذربایجان بود که سال گذشته حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، اسرائیل را متهم کرد «حضور خود در چندین منطقه آذربایجان و قره‌باغ را تثبیت کرده است». در مقابل باکو این اتهامات را رد کرد. بلافاصله پس از آن، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یک رزمایش نظامی در امتداد مرز مشترک در رود ارس با عنوان رزمایش «اقتدار» برگزار کرد که با واکنش باکو مواجه شد؛ کما‌اینکه الهام علی‌اف نیز با عکس‌گرفتن از پهپادهای کامیکازه اسرائیلی هاروپ که در کشورش تولید می‌شد، به تهران پاسخ داد.

در این بین، پیرنیا در بخش پایانی تحلیل خود به «شرق»، حمله سال گذشته به سفارت جمهوری آذربایجان و به تبع آن ایجاد تنش جدی در روابط تهران - باکو را یک فضای مناسب برای جولان اسرائیل می‌بیند. از این‌رو او تأکید دارد که باید هر‌‌چه سریع‌تر نسبت به بهبود و ترمیم روابط با آذربایجان وارد عمل شد، وگرنه از دید این تحلیلگر در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت عواقب ناخوشایندی از حضور اسرائیل در کنار مرزهای ایران برای امنیت ملی رقم می‌خورد./شرق