داروهای شگفت‌انگیز یا خطرناک؟ این داروها چگونه بر حافظه اثر می‌گذارند!

 به گزارش صد آنلاین ،حافظه دو نوع است: حافظه بلندمدت و حافظه کوتاه‌مدت. حافظه کوتاه‌مدت که به آن حافظه فعال نیز می‌گویند به اطلاعاتی گفته می‌شود که در عرض ۳۰ ثانیه اتفاق می‌افتند، مثلاً در فهرست خریدتان چیزی می‌خواستید اضافه کنید و حالا یادتان نمی‌آید. اما حافظه بلندمدت شامل هر اطلاعاتی فراتر از این بازه زمانی می‌شود، چه یک خاطره از دوران کودکی و چه فراموش‌کردن چیزی بعد از ۳۰ ثانیه.

دارو‌هایی که بر حافظه کوتاه‌مدت اثر می‌گذارند می‌توانند در توانایی فرد برای تمرکزکردن و پردازش اطلاعات اختلال ایجاد کنند. این دارو‌ها بر پیام‌رسان‌های مغز اثر می‌گذارند و پردازش حافظه کوتاه‌مدت را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. با توقف مصرف این داروها، حافظه کوتاه‌مدت فرد به وضعیت طبیعی خود برخواهد گشت.

دارو‌هایی که بر حافظه بلندمدت اثر می‌گذارند، در فرارسان‌های عصبی مغز اختلال ایجاد می‌کنند. این مواد شیمیایی به تفکر، حرکت‌کردن، تنفس و عملکرد‌های بدن کمک می‌کنند و وقتی آن‌طوری که باید کار نمی‌کنند، مشکلاتی رخ می‌دهد از جمله مشکلاتی در تفکر و حافظه.

بزرگ‌ترین نگرانی که در مورد مصرف این دارو‌ها و اختلالی که در فعالیت فرارسان‌های عصبی ایجاد می‌کنند زمانی است که چند نوع از این دارو‌ها هم‌زمان مصرف می‌شوند، با دوز بالا مصرف می‌شوند و برای طولانی‌مدت مصرف می‌شوند.

دارو‌های ضداضطراب (بنزودیازپین‌ها)

بنزودیازپین‌ها برای درمان انواع اختلالات اضطرابی، بی‌قراری، تشنج و دلیریوم و گرفتگی‌های عضلانی به کار می‌روند. این دارو‌ها خاصیت آرامش‌بخشی دارند و به همین دلیل گاهی برای درمان بی‌خوابی و اضطراب ناشی از افسردگی نیز به کار می‌روند.

بنزودیازپین‌ها فعالیت قسمت‌های مهمی از مغز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند از جمله قسمت‌های مربوط به انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه‌مدت به حافظه بلندمدت.

آلپرازولام، کلونازپام، دیازپام، لورازپام، میدازولام و تریازولام چند نمونه از این دارو‌ها هستند.

جایگزین: بنزودیازپین‌ها باید در افراد مسن فقط در موارد خاص و برای مدت کوتاه تجویز شوند، چون دفع این دارو‌ها در بدن آنها کندتر است و باعث تجمع و افزایش خطراتی مانند فراموشی، هذیان، افتادن، شکستگی و تصادف می‌شود. این دارو‌ها همچنین اعتیادآور هستند. برای درمان اضطراب یا بی‌خوابی، می‌توان از درمان‌های جایگزین مانند دارو‌های دیگر یا روش‌های غیردارویی مثل CBT-I استفاده کرد. اگر داروی بنزودیازپین مصرف می‌کنید، قبل از قطع یا کاهش دوز حتماً با پزشک مشورت کنید. قطع ناگهانی ممکن است عوارض جدی به دنبال داشته باشد.

دارو‌های ضدتشنج

دارو‌های ضدتشنج برای درمان تشنج تجویز می‌شوند و برای درد عصب، اختلال دوقطبی، اختلالات خلقی و مانیا نیز کاربرد دارند.

دارو‌های ضدتشنج می‌توانند با کاهش جریان سیگنال‌ها در داخل دستگاه عصبی مرکزی، تشنج را محدود کنند. این دارو‌ها عملکرد مغز را کُند می‌کنند و در نتیجه افت حافظه و تمرکز و خواب‌آلودگی از عوارض جانبی آنهاست.

کاربامازپین، گاباپنتین، لاموتریژین، لوتیراستام، پرگابالین، سدیم والپروات، پریمیدون و زونیساماید نمونه‌هایی از این دارو‌ها هستند.

جایگزین: اگر هنگام مصرف این دارو‌ها دچار مشکل در حافظه یا تمرکز شدید، با پزشک درباره تغییر دارو (در همان گروه یا گروه دیگر) مشورت کنید. ممکن است مشکلاتی مانند اضطراب یا بی‌خوابی عامل اصلی باشند، نه خود دارو. همچنین اگر تشنج‌ها کنترل نشده باشند، خودشان می‌توانند به حافظه آسیب بزنند.

ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای

این دسته از دارو‌های ضدافسردگی امروزه نسبت به گذشته کمتر تجویز می‌شوند؛ اما برخی از افراد همچنان از آنها برای اختلالات اضطرابی، اختلالات وسواس و درد‌های مربوط به عصب استفاده می‌کنند.

ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای، بر فعالیت سروتونین، نورپی نفرین و دیگر پیام‌رسان‌های شیمیایی مغز اثر می‌گذارند که می‌تواند یک سری عوارض جانبی داشته باشد از جمله افت حافظه.

آمی‌تریپتیلین، کلومیپرامین، دسیپرامین، ایمی‌پرامین، نورتریپتیلین و تریمیپرامین نمونه‌هایی از این دارو‌ها هستند.

جایگزین: دارو‌های ضدافسردگی جدیدتر مانند فلوکستین (Prozac) و سرترالین (Zoloft) از نوع SSRI هستند و برخلاف دارو‌های سه‌حلقه‌ای، اثرات منفی بر حافظه و شناخت ندارند. همچنین می‌توانید با پزشک خود درباره روش‌های غیردارویی مشورت کنید که ممکن است به همان اندازه یا حتی بهتر از دارو مؤثر باشند.

مسکن‌های مخدر

این دارو‌ها گاهی برای تسکین درد‌های متوسط تا شدید ناشی از جراحی یا آسیب به کار می‌روند. در برخی موارد مسکن‌های مخدر برای درد‌های مزمن نیز به کار می‌روند.

این دارو‌ها بر جریان سیگنال‌های درد در دستگاه عصبی مرکزی اثر می‌گذارند و واکنش هیجانی فرد نسبت به درد را مهار می‌کنند. هر دوی این عملکرد‌ها از طریق پیام‌رسان‌های شیمیایی انجام می‌شوند که در خیلی از جنبه‌های ادراک و شناخت نیز دخیل‌اند؛ بنابراین استفاده از این دارو‌ها می‌تواند در حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت اختلال ایجاد نماید، خصوصاً وقتی برای مدتی طولانی مصرف می‌شود.

فنتانیل، هیدروکودون، هیدرومورفون و اکسی‌کودن نمونه‌هایی از این دارو‌ها هستند که اشکال مختلفی دارند، از جمله قرص، محلول تزریقی و شیاف.

جایگزین: در افراد زیر ۵۰ سال، دارو‌های ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن معمولاً گزینه اول برای تسکین درد هستند. اما در سالمندان، این دارو‌ها خطر خونریزی گوارشی بالاتری دارند، به‌ویژه با افزایش دوز و مدت مصرف. استامینوفن (Tylenol) هم می‌تواند گزینه‌ای باشد، ولی باید درباره عوارض و تداخلات دارویی با پزشک مشورت کرد.

دارو‌هایی که بر حافظه کوتاه‌مدت اثر می‌گذارند می‌توانند در توانایی فرد برای تمرکزکردن و پردازش اطلاعات اختلال ایجاد کنند. این دارو‌ها بر پیام‌رسان‌های مغز اثر می‌گذارند و پردازش حافظه کوتاه‌مدت را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. با توقف مصرف این داروها، حافظه کوتاه‌مدت فرد به وضعیت طبیعی خود برخواهد گشت

خواب‌آور‌ها

این دارو‌ها که دارو‌های Z نامیده می‌شوند برای درمان بی‌خوابی و دیگر مشکلات خواب به کار می‌روند. خواب‌آور‌ها برای اضطراب خفیف نیز ممکن است تجویز شوند.

خواب‌آور‌ها هر چند از نظر مولکولی متمایز از بنزودیازپین‌ها هستند؛ اما تقریباً همان عوارض جانبی را برای مغز دارند. این دارو‌ها می‌توانند باعث آمنزی (ازدست‌دادن حافظه) شده و گاهی موجب رفتار‌های خطرناک یا عجیب شوند.

اس زوپیکلون، زالپلون و زولپیدم نمونه‌هایی از این دارو‌ها هستند.

جایگزین: برای درمان بی‌خوابی و اضطراب، گزینه‌های دارویی و غیردارویی مختلفی وجود دارد. مثلاً ملاتونین می‌تواند به تنظیم خواب کمک کند و درمان شناختی-رفتاری (CBT-I) بهترین روش درمان بی‌خوابی است.

قبل از کاهش یا قطع دارو‌های خواب، حتماً با پزشک مشورت کنید، چون قطع ناگهانی می‌تواند عوارض جدی داشته باشد.

دارو‌های بی‌اختیاری ادرار (آنتی‌کولینرژیک‌ها)

این دارو‌ها برای تسکین علائم مثانه بیش‌فعال تجویز می‌شوند و بی‌اختیاری ادرار را کاهش می‌دهند.

بیمارانی که دارو‌های بی‌اختیاری ادرار مصرف می‌کنند ممکن است دچار مشکلاتی در حافظه بلندمدت خود شوند. این دارو‌ها می‌توانند ریسک زوال عقل را بالا ببرند و این افزایش ریسک حتی بعد از قطع مصرف دارو نیز می‌تواند ادامه داشته باشد.

دارو‌های بی‌اختیاری ادرار، فعالیت استیل‌کولین را که یک فرارسان عصبی است مهار می‌کنند. این دارو‌ها در مثانه مانع انقباضات غیرارادی عضلاتی می‌شوند که جریان ادرار را کنترل می‌کنند. در مغز نیز این دارو‌ها فعالیت مراکز حافظه و یادگیری را محدود می‌نمایند. اگر این دارو‌ها بیشتر از یک دوره زمانی کوتاه یا همراه با دیگر دارو‌های آنتی‌کولینرژیک مصرف شوند، به‌احتمال بیشتری در حافظه اختلال ایجاد می‌کنند.

داریفناسین، اکسی‌بوتینین، سولیفناسین، تولترودین و تروسپیوم نمونه‌هایی از این دارو‌ها می‌باشند. داروی اکسی‌بوتینین برای خانم‌ها بدون تجویز نیز فروخته می‌شود.

جایگزین: نخست باید مطمئن شوید که تشخیص بی‌اختیاری ادرار به‌درستی انجام شده است؛ چون ممکن است علائم به علت‌هایی مانند عفونت مثانه یا عوارض دارو‌هایی مثل دارو‌های فشارخون یا شل‌کننده‌های عضلانی باشد. پس از رد این موارد، تغییرات ساده‌ای در سبک زندگی می‌تواند کمک‌کننده باشد، مانند کاهش مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار، نوشیدن کمتر مایعات قبل از خواب و انجام تمرینات تقویت عضلات لگن. برخی اورولوژیست‌ها از تزریق بوتاکس برای آرام‌سازی عضلات مثانه استفاده می‌کنند. همچنین محصولات محافظتی جدید (مثل پوشک بزرگسالان) بسیار پیشرفته‌تر شده‌اند و گزینه‌های مناسبی برای این افراد فراهم می‌کنند.

آنتی‌هیستامین‌ها

آنتی‌هیستامین‌ها برای تسکین یا پیشگیری از علائم آلرژی به کار می‌روند. بعضی از آنتی‌هیستامین‌ها برای پیشگیری از ماشین‌گرفتگی، تهوع و استفراغ و سرگیجه و همچنین درمان اضطراب و بی‌خوابی نیز استفاده می‌شوند.

این دارو‌ها چه تجویزی و چه غیرتجویزی، فعالیت استیل‌کولین را مهار می‌کنند که یک پیام‌رسان شیمیایی مسئول در طیفی از عملکرد‌ها در بدن است. آنتی‌هیستامین‌ها در مغز می‌توانند فعالیت مراکز حافظه و یادگیری را مختل کنند.

بروم فنیرامین، کلرفنیرامین، کلماستین، دیفن‌هیدرامین، پرومتازین و هیدروکسی زین نمونه‌هایی از این دارو‌ها هستند.

جایگزین: آنتی‌هیستامین‌های نسل جدید مانند لوراتادین (Claritin) و ستیریزین (Zyrtec) در افراد سالمند بهتر تحمل می‌شوند و برخلاف آنتی‌هیستامین‌های قدیمی خطراتی برای حافظه و عملکرد شناختی ندارند.

کورتیکواستروئید‌ها

این دارو‌های ضدالتهاب که برای درمان آرتریت روماتوئید، لوپوس و دیگر عوارض به کار می‌روند می‌توانند در دوز‌های بالا باعث افت حافظه شوند. ضمناً این دارو‌ها می‌توانند باعث افسردگی شوند.

دارو‌های سوزش معده

برخی مطالعات دریافته‌اند ارتباطی بین دارو‌های رایج برای درمان ریفلاکس و زخم معده و افزایش ریسک زوال عقل وجود دارد. اگر از مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI) بدون نسخه استفاده می‌کنید، این دارو‌ها را به میزان کم و برای مدت کوتاه مصرف کنید. برای دارو‌های بدون نسخه، معمولاً توصیه این است که بیش از دو هفته پشت سر هم استفاده نشوند.

مهارکننده‌های بتا

هر چند شواهدی وجود ندارد که نشان دهد مهارکننده‌های بتا که برای نارسایی قلبی، آنژین، اختلالات ریتم قلب و گاهی فشارخون بالا به کار می‌روند منجر به زوال عقل می‌شوند؛ اما در برخی افراد ممکن است احساس خستگی و مه مغزی ایجاد کنند. اگر این علائم را دارید مصرف دارو را قطع نکنید و در موردش با پزشکتان مشورت نمایید. /تبیان