روسیه مانع دستیابی ایران به بمب اتمی نیست

ترجمه این مقاله با این توضیح که نظرات نویسنده به معنای تایید آن از سوی تابناک نیست و صرفا با هدف بازتاب دیدگاه اندیشکده‌های غربی در این زمینه است، در ادامه می‌آید.

مداخله روسیه در سوریه در سال ۲۰۱۵، مسکو را مجبور کرد تا وارد یک اقدام موازنه ظریف بین ایران و اسرائیل شود که با آنها روابط دیپلماتیک نسبتا سازنده‌ای داشت. 

مسکو ضمن هماهنگی عملیات نظامی با ایران، کانال‌های دیپلماتیک خود را با اسرائیل حفظ کرد و حتی برای محدود کردن نفوذ ایران در سوریه اقدام کرد. اما حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، همراه با پاسخ آن به حملات حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ در اسرائیل، این توازن را بر هم زد، زیرا وابستگی فزاینده مسکو به فناوری نظامی ایران، آن را به تهران نزدیک‌تر کرد.

در طی یک دهه گذشته ایران و روسیه روابط بی‌سابقه‌ای برقرار کرده‌اند که با انزوای مشترکشان از غرب و همکاری نظامی در اوکراین تقویت شده است. روسیه که زمانی معمار توافق برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران بود، به یک عامل بالقوه برای برنامه‌های هسته‌ای تهران تبدیل شده است.

با تضعیف محور مقاومت با واکنش اسرائیل به حمله ۷ اکتبر، سقوط حکومت اسد و نبرد در اوکراین که وارد سومین سال خود شده است، مسکو و تهران به یکدیگر روی آورده‌اند. اکنون حمایت نظامی ایران برای تلاش‌های جنگی روسیه حیاتی شده و توسعه هسته‌ای با کمک روسیه به سرعت در حال تبدیل شدن به قوی‌ترین اهرم فشار ایران علیه اسرائیل و غرب است. برای ایالات متحده آمریکا و اسرائیل، این رابطه جدید خطر استحکام بخشیدن به ظهور یک محور تأثیرگذار ضد غربی را دارد. اما یک کمپین «فشار حداکثری» علیه ایران ممکن است ایران هسته‌ای را به روسیه نزدیک‌تر کند.

در عوض، ایالات متحده باید در مانور دیپلماتیک ظریف خود شرکت کند: جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای بدون اینکه تهران را به آغوش مسکو بکشاند.

سوریه به عنوان یک میدان آزمایشی حیاتی برای همکاری نظامی ایران و روسیه بود. مسکو و تهران با وجود نداشتن تعهدات دفاعی رسمی یا تجربه عملیات مشترک قبلی، چارچوب‌های جامعی را برای هماهنگی نظامی و دیپلماتیک ایجاد کردند که با دخالت نظامی روسیه در سوریه در پاییز ۲۰۱۵ آغاز شد. 

عملیات‌های یکپارچه هوایی و زمینی آنها به حکومت بشار اسد اجازه داد تا به طور موقت مناطق کلیدی را بازیابی کند و عملا حکومت خود را برای یک دهه دیگر طولانی کند. این مکانیسم‌های هماهنگی آزمایش‌شده در نبرد با گسترش همکاری‌های نظامی روسیه با ایران پس از حمله به اوکراین، مفید خواهند بود.

کانال‌های همکاری موجود مانند ساختار‌های فرماندهی یکپارچه، پروتکل‌های اشتراک اطلاعات و کانال‌های تدارکاتی که در سوریه ساخته شده بودند، علیه اوکراین مورد استفاده قرار گرفتند. روسیه همچنین برای حمایت مستقیم نظامی به ویژه در زمینه فناوری هواپیما‌های بدون سرنشین و تولید مشترک دفاعی به ایران متوسل شد.

روسیه به موازات همکاری نظامی خود با ایران، روابط دیپلماتیک دقیقی با اسرائیل برقرار کرد. نتانیاهو از روابط نزدیک خود با پوتین در مبارزات انتخاباتی ۲۰۱۹ برای نشان دادن اعتبار خود به عنوان یک بازیگر زیرک در صحنه جهانی استفاده کرد. در همین حال اسرائیل برنامه‌های خود را از طریق «کمپین بین جنگ‌ها» دنبال کرد که هدف آن جلوگیری از ایجاد زیرساخت‌های نظامی دائمی توسط ایران در سوریه و ایجاد اختلال در مسیر‌های تدارکاتی ایران به حزب‌الله از طریق عملیات‌های مخفیانه و حملات هوایی بود.

قبل از آغاز جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۲، روسیه برای حفظ روابط خود با ایران و اسرائیل در حالی که منافع متضاد خود را دنبال می‌کردند، تلاش می‌کرد. از یک سو مسکو تصمیم گرفت عملیات اسرائیل علیه ایران و متحدان غیردولتی آن در سوریه را نادیده بگیرد. از سوی دیگر، برای حمایت از حکومت اسد با ایران همکاری می‌کرد و به طور مخفیانه مستقیماً حزب الله را مسلح می‌کرد. بر اساس اطلاعات اسراییل، بیش از ۷۰ درصد تسلیحات حزب‌الله که در لبنان تصرف شده، ساخت روسیه بوده و مستقیماً از طریق پایگاه دریایی روسیه در طرطوس در سوریه تامین می‌شود.

با تشدید تحریم‌ها روسیه که به طور فزاینده‌ای از طرف غرب منزوی شد، ایران را به عنوان شریکی قابل اعتماد در دو درگیری می‌دید. مسکو در حالی که نیرو‌های زمینی را از سوریه دور می‌کرد و به جنگ اوکراین می‌کشید، حضور هوایی خود را در پایگاه هوایی حمیمیم حفظ کرد، اما حمایت زمینی از دولت اسد را به نیرو‌های تحت حمایت ایران واگذار کرد. 

این انطباق‌ها در ابتدا در حفظ نفوذ روسیه در سوریه مؤثر بود. اما آنها حضور نظامی ایران در منطقه را بیشتر تقویت کردند و مقامات اسرائیلی را نگران کردند و آنها با افزایش تلاش‌ها برای محدود کردن دخالت ایران در سوریه پاسخ دادند. 

پویایی جدید در می ۲۰۲۲ آشکار شد، زمانی که نیرو‌های روسیه مستقر در سوریه برای اولین بار از موشک‌های ضد هوایی اس-۳۰۰ روسیه علیه جت‌های اسرائیلی استفاده کردند که به اهدافی در شمال غربی سوریه حمله می‌کردند. با این حال، اسرائیل تا حد زیادی در مورد جنگ اوکراین سکوت اختیار کرد تا همکاری روسیه در سوریه حفظ شود. نتانیاهو در مصاحبه‌ای در مارس ۲۰۲۳ تاکید کرد که خلبانان اسرائیلی در مجاورت بسیار نزدیک با خلبانان روسی عمل می‌کنند.

تشدید تنش فوری پس از ۷ اکتبر در ابتدا با منحرف کردن توجه و منابع غرب از اوکراین به خاورمیانه به نفع روسیه بود. اما در نهایت، مسکو از پیامد‌های شکست‌های منطقه‌ای ایران، ضرر‌های زیادی متحمل شد. پس از یک دهه کمک نظامی موفق روسیه، حکومت اسد به طور ناگهانی در دسامبر ۲۰۲۴ فروپاشید. 

برخلاف سال ۲۰۱۶، زمانی که نیرو‌های زمینی ایران و پشتیبانی هوایی روسیه موفق به عقب راندن نیرو‌های شورشی در طول محاصره حلب شدند، هیچ یک از حامیان این کشور نتوانستند این بار یک ضد حمله سریع را آغاز کنند. نیرو‌های تحت حمایت ایران در اثر حملات اسرائیل به شدت تخریب شده بودند و نیروی هوایی اسرائیل در موقعیتی قرار داشت که از تلاش‌های ایران برای رسیدن به دمشق جلوگیری کند. روسیه برای دفاع از اسد بیش از حد درگیر جنگ در اوکراین بود.

مسکو و تهران، سوریه را از دست دادند، اما با سقوط دمشق، یکدیگر را به دست آوردند

زمانی که اوکراین جنگ خود را علیه نفوذ روسیه مستقیماً در سوریه گسترش داد، مشخص شد که جنگ در اوکراین و خاورمیانه تا چه حد به هم گره خورده است. کیف حدود ۲۰ اپراتور پهپاد با تجربه و ۱۵۰ هواپیمای بدون سرنشین پیشرفته را برای حمایت از هیئت تحریر الشام به مقر شورشیان در ادلب فرستاد.

در پاسخ به این شکست‌ها، ایران به‌سرعت برنامه هسته‌ای خود را گسترش داد و روسیه دیگر نمی‌تواند تعهدات دیپلماتیک خود را در قبال دو رقیب منطقه‌ای که اکنون شریک اصلی جدیدش هستند، متعادل کند. دو کشور، سوریه را از دست دادند، اما در سقوط دمشق، یکدیگر را به دست آوردند.

ایران در حالی که شرکا و توانمندی‌های متعارفش تضعیف شده! و «استراتژی دفاعی پیشرو» آن به چالش کشیده شده است، شروع به بازنگری در گزینه هسته‌ای خود کرده است. در حال حاضر فرض بر این است که ایران یک کشور در آستانه هسته‌ای شدن است که دارای اجزای ضروری برای تسلیحات هسته‌ای از جمله فناوری غنی‌سازی اورانیوم، تخصص فنی، سیستم‌های تحویل و تأسیسات است، اما هنوز تصمیمی برای تسلیحات ندارد. 

تسلیحات کامل مستلزم فرآیندی چالش برانگیز است که خطر کشف آن توسط بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی یا آژانس‌های اطلاعاتی غربی و همچنین حملات پیشگیرانه از سوی اسرائیل یا ایالات متحده را به همراه دارد. 

مقامات ایرانی به تغییرات بالقوه در موضع هسته‌ای اشاره کرده‌اند که به طور رسمی از توسعه سلاح‌های هسته‌ای اجتناب می‌کند و برخی از شخصیت‌ها آشکارا خواستار دستیابی به تسلیحات هسته‌ای هستند. «کمال خرازی»، یکی از مقامات سابق دولت ایران هشدار داد اگر اسرائیل جرأت کند به تاسیسات هسته‌ای ایران آسیب برساند، سطح بازدارندگی ما متفاوت خواهد بود. ما تصمیمی برای تولید بمب هسته‌ای نداریم، اما اگر موجودیت ایران تهدید شود، باید دکترین هسته‌ای خود را تغییر دهیم.

آغوش روسیه پیچیدگی بیشتری به معادله هسته‌ای ایران می‌افزاید. موقعیت مسکو دستخوش تحولی شگرف شده است. روسیه که زمانی حامی تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه برنامه هسته‌ای ایران و معمار کلیدی توافق هسته‌ای ایران بود، ایران را متحد و شریکی حیاتی می‌داند که با آن می‌تواند در همسایگی خود و فراتر از آن قدرت‌نمایی کند. روسیه از توجه غرب به تهدید ایران هسته‌ای برای دامن زدن به تنش‌ها و منحرف کردن تمرکز از اوکراین استفاده می‌کند.

کمک‌های روسیه می‌تواند از ساخت سوخت تا حوزه‌های حساس‌تر مانند متالورژی و طراحی تسلیحات را شامل شود. همکاری پرتابگر فضایی مسکو با ایران ممکن است به این کشور‌ها اجازه داده باشد تا فناوری موشکی حیاتی از جمله موتور‌های موشک مایع پیشرفته را که می‌توان برای موشک‌های ICBM تغییر کاربری داد، به اشتراک بگذارند. نگران‌کننده‌ترین پتانسیل روسیه برای کمک به ایران برای بهبود طرح‌های تسلیحات هسته‌ای و توسعه کلاهک‌های کوچک مناسب برای سیستم‌های موشکی است.

در کوتاه مدت به نظر می‌رسد ایران بیشتر نگران دریافت حمایت روسیه برای بازسازی پدافند هوایی خود برای حفاظت از تاسیسات هسته‌ای خود است. اما برنامه‌های آن فراتر از احیای فوری قابلیت‌ها است. «مسعود پزشکیان»، رئیس‌جمهور ایران چند روز پیش از مراسم تحلیف «دونالد ترامپ» به مسکو سفر کرد و یک معاهده همکاری راهبردی با روسیه را نهایی کرد که همکاری‌های دوجانبه را عمیق‌تر می‌کند. این زمان تصادفی نیست – ایران به دنبال مقابله با وعده‌های دولت جدید ایالات متحده مبنی بر فشار حداکثری از طریق تحکیم روابط با روسیه است.

اسرائیل و ایالات متحده آمریکا با محاسبات پیچیده‌ای در مورد چگونگی رویارویی با ایران هسته‌ای مواجه هستند. اگرچه کمپین فشار حداکثری پیشنهادی دولت ترامپ تهران را از نظر اقتصادی محدود می‌کند، کمپین مشترک اسرائیل و آمریکا می‌تواند عزم هسته‌ای ایران را تقویت کرده و حمایت روسیه از ایران را عمیق‌تر کند. با توجه به عدم قطعیت موفقیت نظامی، یک رویکرد دیپلماتیک ترکیبی از فشار متناسب با تعامل، مسیر امیدوارکننده‌تری را ارائه می‌دهد.

این بار دولت ترامپ با پویایی چالش برانگیزتری مواجه است. معامله‌ای بهتر از برنامه جامع اقدام مشترک امکان پذیر نیست.

 برنامه هسته‌ای ایران نسبت به سال ۲۰۱۵ پیشرفته‌تر است که علیرغم موقعیت ضعیف‌تر ژئوپلیتیکی، اهرم‌های بیشتری را در مذاکرات هسته‌ای به ایران می‌دهد. مشارکت این کشور با روسیه به محافظت از آن در برابر بدترین تحریم‌ها کمک خواهد کرد و تصمیم دولت ترامپ برای خروج از برجام ممکن است به طور منطقی تهران را به این باور برساند که ایالات متحده هیچ گونه تخفیف تحریمی ارائه نخواهد کرد.

تا زمانی که جنگ در اوکراین ادامه دارد و روابط تند ایران با غرب ادامه دارد، ایجاد شکاف بین روسیه و ایران یک چالش بزرگ خواهد بود. یک ایران هسته‌ای با حمایت روسیه، رژیم‌های سنی میانه‌رو در منطقه را بی‌ثبات می‌کند، تندرو‌ها را جسور می‌کند و محور نوظهور سنی-اسرائیلی را تضعیف می‌کند، علاوه بر این که منطقه را به سمت مسابقه تسلیحات هسته‌ای سوق می‌دهد.

منبع: تابناک