زکات چیست؟ / تعریف، جایگاه و آثار آن در اسلام

به گزارش سرویس فرهنگی صدآنلاین، این فریضه، علاوه بر پاکیزگی روحی، به رشد اقتصادی جامعه اسلامی نیز کمک می‌کند و از نظر اخلاقی به افراد یادآوری می‌کند که مال و ثروت تنها برای خود انسان نیست، بلکه باید در راستای کمک به دیگران و رفع نیازهای جامعه مصرف شود.

معنای لغوی زکات

کلمه زکات در زبان عربی به دو معنی اصلی آمده است:

1. رشد و نمو: یعنی مال با پرداخت زکات، برکت پیدا می‌کند و رشد می‌کند.
2. پاکی: پرداخت زکات به معنای پاک کردن مال از آلودگی‌ها و برکت دادن به آن است.

این دو معنا به وضوح نشان می‌دهند که پرداخت زکات هم در سطح مادی و هم در سطح معنوی باعث ارتقاء و پاکیزگی فرد و جامعه می‌شود.

زکات در قرآن

در قرآن، مفهوم زکات گاهی به صورت گسترده و گاهی به طور خاص به کار رفته است. در برخی آیات، زکات به معنای انفاق مالی یا صدقه آمده است که از آن برای پاکسازی و رشد مال و فقر زدایی استفاده می‌شود. در آیات دیگر، زکات همراه با نماز ذکر شده که نشان دهنده اهمیت این دو عمل عبادی در کنار هم است. آیه‌ای مشهور در قرآن می‌فرماید:

«إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّٰهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَ هُمْ رَاكِعُونَ» (مائده، 55)

این آیه اشاره به اهمیت پرداخت زکات در کنار اقامه نماز دارد.

زکات واجب و مستحب

در فقه اسلامی، زکات به دو دسته واجب و مستحب تقسیم می‌شود. زکات واجب بر مال و اموال خاصی مانند طلا، نقره، گوسفند، گاو و ... تعلق می‌گیرد و طبق شروط خاصی باید پرداخت شود. میزان زکات واجب معمولاً ۲.۵ درصد از دارایی‌هاست. زکات مستحب به آن دسته از انفاق‌های مالی گفته می‌شود که در قرآن و روایات توصیه شده‌اند، اما واجب نیستند.

کسانی که باید زکات پرداخت کنند

زکات تنها بر ثروتمندان واجب است، کسانی که از حد نصاب (میزان خاصی از دارایی) عبور کرده باشند. به عبارت دیگر، هر کسی که در طی یک سال از مقدار معینی دارایی برخوردار باشد، باید زکات آن را بپردازد.

آثار و فوائد زکات

زکات نه تنها به عنوان یک فریضه دینی، بلکه از منظر اجتماعی و اقتصادی نیز آثار زیادی دارد:

1. پاکی مال و روح: پرداخت زکات باعث تزکیه و پاک شدن مال از آلودگی‌ها می‌شود. در روایات آمده است که زکات باعث رشد مال و افزایش برکت در زندگی انسان می‌شود.

2. تقویت روابط اجتماعی: زکات موجب رفع فقر و کاهش اختلافات طبقاتی در جامعه می‌شود. با توزیع ثروت، افراد نیازمند از کمک‌های مالی بهره‌مند می‌شوند.

3. ایجاد همبستگی اجتماعی: زکات به نوعی همبستگی اجتماعی را تقویت می‌کند، زیرا افراد ثروتمند به کمک فقرا می‌شتابند و در نتیجه، بر مشکلات اقتصادی جامعه غلبه می‌شود.

4. پاسخگویی به نیازهای جامعه: از طریق زکات، نیازهای اساسی فقرا تأمین می‌شود و این به تقویت عدالت اجتماعی کمک می‌کند.

زکات و خمس: تفاوت‌ها و شباهت‌ها

زکات و خمس دو فریضه مالی مهم در اسلام هستند که به نفع فقرا و نیازمندان مصرف می‌شوند، اما تفاوت‌هایی در شرایط و میزان پرداخت دارند:

• زکات به صورت ۲.۵ درصد از دارایی‌ها باید پرداخت شود، اما خمس معادل ۲۰ درصد از درآمد مازاد انسان است.
• زکات بیشتر بر دارایی‌های مشخص مانند طلا، نقره و کالاهای تجاری تعلق می‌گیرد، اما خمس از درآمد شخصی بعد از کسر هزینه‌های زندگی پرداخت می‌شود.

نتیجه‌گیری

زکات نه تنها یک فریضه دینی است، بلکه ابزار مهمی برای برقراری عدالت اجتماعی و اقتصادی در جامعه اسلامی است. با پرداخت زکات، انسان از خودخواهی و حرص به سوی تقوا و پاکیزگی حرکت می‌کند، در حالی که جامعه از آثار مثبتی مانند کاهش فقر و برکات مادی و معنوی بهره‌مند می‌شود.