چهارشنبه ۱۴ آذر ۱۴۰۳
بازدید:۱۱۹۱
حق‌الماره در فقه شیعه به معنای اجازه‌ی خوردن میوه درختان در مسیر عبور است، اما این حق شرایط خاصی دارد. در این مقاله به بررسی شرایط استفاده از این حق، دیدگاه‌های فقیهان و احکام مرتبط با آن پرداخته‌ایم.به گزارش سرویس فرهنگی صد آنلاین، حق‌الماره در فقه شیعه به معنای حقی است که به رهگذر داده می‌شود تا تحت شرایط خاصی از میوه درختان در مسیر عبور خود استفاده کند.
ممکن است شما هم مشاهده کرده باشید که برخی افراد هنگام عبور از جاده‌ها به راحتی از میوه درختان یا باغ‌ها می‌خورند و می‌گویند که این عمل بر اساس «حق‌الماره» است. اما باید دانست که استفاده از میوه‌ها تحت این عنوان شرایط خاصی دارد که در این مقاله به توضیح آن‌ها پرداخته شده است.
حق‌الماره چیست؟
حق‌الماره به معنای اجازه دادن به رهگذر برای استفاده از میوه درختان در مسیری است که از آن عبور می‌کند. این حق تحت شرایطی خاص مورد تایید قرار می‌گیرد، مانند: آگاهی نداشتن از رضایت یا عدم رضایت مالک، عدم آسیب به درخت، تصادفی بودن مسیر عبور، و عدم برداشت میوه‌ها برای بردن. برخی از فقیهان بر اساس رعایت این شرایط، حق‌الماره را جایز می‌دانند و آن را مشهور می‌شمارند، در حالی که گروهی دیگر به دلیل نگرانی از آسیب به درختان و محصولات باغ‌ها، این عمل را منع کرده یا بهتر می‌دانند که ترک شود.
شرایط استفاده از حق‌الماره:
۱. آسیب نزدن به درخت یا گیاه: خوردن میوه‌ها باید به اندازه‌ای باشد که به درخت یا گیاه آسیب نرساند. به‌عنوان مثال، اگر چند نفر از یک درخت میوه بخورند و این خوردن باعث آسیب یا تخریب درخت شود، جایز نیست.
۲. عبور تصادفی باشد: اگر فرد از ابتدا قصد خوردن میوه‌ها را داشته باشد، این کار جایز نیست. برخی فقیهان این شرط را نپذیرفته و خوردن را حتی اگر فرد قصد داشته باشد، جایز می‌دانند.
۳. صرفاً خوردن و نه برداشتن: باید فقط به اندازه نیاز خود خورده و هیچ‌گونه میوه‌ای برای بردن نبرد.
۴. عدم وجود دیوار یا حصار: اگر باغ یا زراعت دارای حصار یا دیوار باشد، بالا رفتن از آن برای دسترسی به میوه‌ها جایز نیست. اما اگر شاخه‌های درخت بیرون از دیوار باشند، خوردن میوه‌های آن جایز است.
۵. عدم ناخشنودی صاحب باغ: باید از رضایت یا عدم رضایت مالک باغ آگاه نبود، یا حداقل شک و گمان به ناخشنودی مالک نباشد.
۶. میوه چیده نشده باشد: برخی فقیهان می‌گویند که میوه‌ها نباید چیده شده باشند.
احکام حق‌الماره:
۱. دیدگاه امام خمینی (ره):
امام خمینی در کتاب «تحریرالوسیله» می‌فرماید: اگر کسی به‌طور گذرا از کنار درخت خرما یا درخت دیگری عبور کند و قصد خوردن نداشته باشد، می‌تواند به اندازه نیاز خود بخورد بدون اینکه چیزی از آن با خود ببرد و بدون اینکه به درخت یا میوه‌ها آسیب برساند. او همچنین تأکید می‌کند که در صورتی که مالک باغ از این عمل راضی نباشد، بهتر است از آن خودداری شود.
۲. دیدگاه آیت‌الله مکارم شیرازی:
آیت‌الله مکارم شیرازی نیز می‌فرماید که اگر باغ حصار نداشته باشد یا شاخه‌های درخت بیرون از حصار قرار گیرد، خوردن میوه‌های آن به مقدار نیاز جایز است. اما شرط آن این است که فرد به قصد خوردن از ابتدا عبور نکند و از افساد درخت اجتناب شود. همچنین تأکید می‌شود که در صورت یقین به عدم رضایت مالک، از خوردن میوه‌ها باید خودداری کرد.
دیدگاه‌های مختلف فقیهان:
فقیهانی چون صاحب جواهر، علامه حلی، شهید اول و شهید ثانی نیز حق‌الماره را جایز دانسته‌اند، ولی با توجه به برخی روایات منع حق‌الماره، آن را بهتر است ترک کرد. در مقابل، آیت‌الله فاضل لنکرانی این عمل را جایز نمی‌داند. برخی پژوهشگران معتقدند که با توجه به شرایط امروزی و آسیب‌هایی که حق‌الماره ممکن است به باغ‌ها و درخت‌ها وارد کند، این حکم برای زمان‌های گذشته مناسب بوده و امروزه ممکن است ناعادلانه باشد.
در مجموع، موضوع حق‌الماره در فقه شیعه با توجه به شرایط و نظرات مختلف فقیهان، مسئله‌ای پیچیده است و باید با دقت و رعایت اصول اخلاقی و شرعی به آن پرداخته شود.