يکشنبه ۱۱ آذر ۱۴۰۳
بازدید:۱۷۰
بازاریابی شبکه‌ای (نتورک مارکتینگ) یکی از روش‌های تجارت است که به‌ویژه در دهه‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته است. این نوع بازاریابی با شرکت‌های هرمی و کسب و کارهای اینترنتی شباهت‌هایی دارد، اما تفاوت‌های اساسی نیز در آن‌ها وجود دارد.از جمله مهم‌ترین مسائل پیرامون این نوع فعالیت اقتصادی، حکم شرعی آن است که در این مقاله به بررسی آن می‌پردازیم.
تعریف بازاریابی شبکه‌ای
بازاریابی شبکه‌ای یا چندسطحی، نوعی از فروش کالا است که در آن کارخانه تولیدکننده، محصولات خود را بدون واسطه از طریق شبکه‌ای از بازاریاب‌ها به مصرف‌کنندگان عرضه می‌کند. در این نوع بازاریابی، بازاریاب‌ها برای جذب دیگر بازاریاب‌ها و فروش کالاها پورسانت دریافت می‌کنند.
نظر شورای نگهبان درباره بازاریابی شبکه‌ای
شورای نگهبان جمهوری اسلامی ایران در بیانیه‌ای اعلام کرد که اگر شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای مطابق با آیین‌نامه‌ای که وزارت صنعت و معدن برای آن‌ها تصویب کرده، فعالیت کنند، این فعالیت‌ها مشکلی ندارند. با این حال، تشخیص این موضوع که آیا فعالیت‌ها دقیقاً مطابق با آیین‌نامه است یا نه، بر عهده شخصی است که قصد ورود به چنین شرکتی را دارد.
نظر مراجع تقلید درباره حکم شرعی بازاریابی شبکه‌ای
-
آیت‌الله خامنه‌ای
آیت‌الله خامنه‌ای در پاسخ به پرسشی در خصوص فعالیت در شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای، بیان کردند که اگر فعالیت‌ها طبق آیین‌نامه‌ای که شورای نگهبان تایید کرده، انجام شود، اشکالی ندارد. در واقع، ایشان حکم شرعی این فعالیت را به تأسیس و نظارت قانونی شورای نگهبان و وزارت صنعت و معدن ارجاع داده‌اند.
-
آیت‌الله مکارم شیرازی
آیت‌الله مکارم شیرازی معتقدند که اگر بازاریابی بدون سیستم شبکه‌ای و زیرمجموعه‌ای انجام شود (یعنی سود فقط به بازاریاب اول برسد و نه به سرمجموعه‌ها)، اشکالی ندارد. اما اگر سود از فروش افراد زیرمجموعه برای افراد بالاتر نیز تعلق گیرد، این نوع بازاریابی را حرام می‌دانند و آن را نوعی "اکل مال به باطل" می‌خوانند.
-
آیت‌الله سیستانی
آیت‌الله سیستانی صراحتاً فعالیت در شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای را حرام دانسته‌اند و از مقلدان خود خواسته‌اند که از چنین فعالیت‌هایی خودداری کنند. ایشان همچنان این نوع فعالیت‌ها را به رغم قانونی بودن در نظر برخی نهادها، حرام می‌دانند.
-
آیت‌الله علوی گرگانی
آیت‌الله علوی گرگانی نیز به صراحت اعلام کرده‌اند که فعالیت در شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای مجاز نیست و مقلدان ایشان باید از شرکت در این فعالیت‌ها خودداری کنند. -
آیت‌الله صافی گلپایگانی
آیت‌الله صافی گلپایگانی با تأکید بر عدم اشکال در دریافت پول در ازای بازاریابی یا دلالی در سیستم‌های بدون مدل هرمی، بیان کردند که اگر سیستم فروش به صورت هرمی باشد و سود به اعضای بالاتر برسد، این نوع بازاریابی جایز نیست و باید از آن پرهیز کرد. -
آیت‌الله نوری همدانی
آیت‌الله نوری همدانی نیز فعالیت در شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای را جایز ندانسته‌اند و از مقلدان خود خواسته‌اند که از این نوع کسب و کارها دوری کنند.
تفاوت‌های بازاریابی شبکه‌ای با شرکت‌های هرمی
بازاریابی شبکه‌ای با سیستم‌های هرمی شباهت‌هایی دارد، اما تفاوت‌های مهمی نیز وجود دارد که تشخیص آن‌ها می‌تواند به شما در انتخاب صحیح کمک کند:
-
خرید اجباری:
در بسیاری از شرکت‌های هرمی، اعضا مجبور به خرید محصولات به صورت ماهانه یا دوره‌ای می‌شوند. در حالی که در بازاریابی شبکه‌ای قانونی که وزارت صنعت و معدن تصویب کرده، خرید اجباری غیرقانونی است. -
هزینه‌های اضافی:
برخی شرکت‌های هرمی از اعضا هزینه‌های اضافی برای بلیط همایش‌ها یا دوره‌های آموزشی می‌گیرند. در بازاریابی شبکه‌ای، هزینه‌های اضافی معمولاً به این صورت وجود ندارد. -
ادعاهای غیرمعقول:
شرکت‌های هرمی معمولاً ادعا می‌کنند که اعضا پس از مدت کوتاهی به درآمدهای نجومی خواهند رسید. این ادعاها اغلب غیرواقعی و فریبنده هستند. -
پروژه‌های انحصاری:
شرکت‌های هرمی معمولاً سعی دارند کالاهایی انحصاری وارد بازار کنند تا قیمت آن‌ها را بدون نظارت رقابتی تعیین کنند. در حالی که در بازاریابی شبکه‌ای، محصولات معمولاً از منابع شناخته‌شده تأمین می‌شود. -
قیمت کالا:
بسیاری از شرکت‌های هرمی، کالاهایی وارد می‌کنند که قیمت آن‌ها از قیمت بازار بالاتر است. در حالی که هدف بازاریابی شبکه‌ای کاهش قیمت از طریق حذف واسطه‌ها است.
نتیجه‌گیری
با توجه به فتاوی مراجع تقلید، شرکت در فعالیت‌های بازاریابی شبکه‌ای باید با دقت و با توجه به قوانین آن شرکت‌ها صورت گیرد. برخی از مراجع تقلید این فعالیت‌ها را حرام دانسته‌اند، در حالی که دیگر مراجع با رعایت شرایط خاصی مانند عدم وجود سیستم هرمی، فعالیت در این شرکت‌ها را مجاز می‌دانند. در هر صورت، برای جلوگیری از مشکلات شرعی، بهتر است قبل از ورود به چنین فعالیت‌هایی، با مراجع تقلید خود مشورت کرده و از قانون‌مندی شرکت‌ها اطمینان حاصل کنید.