احکام ازدواج موقت از نگاه مراجع تقلید معاصر شیعه

به گزارش صد آنلاین، ازدواج موقت یا مُتعَه نوعی ازدواج است که زن با قرائت صیغه ای، خود را برای زمانی معین و محدود به ازدواج مرد در می آورد. آیه۲۴ سوره نساء درباره ازدواج موقت نازل شده است. مسلمانان در مشروع بودن متعه در دوره پیامبر (ص) اتفاق نظر دارند؛ ولی در اینکه این حکم شرعی بعد از پیامبر نیز باقی است یا نه، اختلاف دارند.فقهای امامیه به مشروع بودن ازدواج موقت پس از پیامبر (ص) معتقدند. این نوع ازدواج، در قانون مدنی ایران به رسمیت شناخته شده است. ازدواج موقت در ایران به نام صیغه معروف است.

مفهوم شناسی

متعه یا ازدواج موقت بدین معناست که زن، شخصا یا به وسیله وکیل خویش، خود را برای مدتی معلوم با مهریه تعیین شده به ازدواج مردی درآورد که در ازدواج با او مانع شرعی نداشته باشد. مانع شرعی عبارت است از مواردی که از نظر شرعی، ازدواج ممنوع است مانند: 

•     خویشاوندی نَسبی 
      خویشاوندی سببی
      خویشاوندی شیری (رضاعی)
      عده
      شوهر داشتن

مهمترین تفاوت احکام ازدواج موقت و دائم در مدت دار بودن ازدواج موقت و لزوم بیان مدت آن در صیغه عقد است.

در ادامه به بررسی احکام ازدواج موقت از نگاه مراجع تقلید شیعه خواهیم پرداخت؛ در این بررسی سعی شده است نظرات مختلف در کنار هم آورده شود تا بتوان نگاهی جامع به احکام این مسئله پیدا کرد.

نکته: ابتدا حکم مسئله طبق فتوای امام خمینی (ره) بیان می شود و هر جا که مرجعی نظری متفاوت یا توضیحی خاص داشته باشد، آن مسئله به صورت پاورقی بیان خواهد شد.

ارکان ازدواج موقت

ازدواج موقت یکی از دو قسم ازدواج و عملی مستحب ازدواج است که چهار رکن و جزء اساسی دارد.

این ارکان عبارتند از:

•     صیغه
      زوجین
      مهر
      تعیین مدت

احکام ازدواج موقت؛ صیغه

(مسأله ۲۳۶۳) در زناشویی (چه دائم و چه غیر دائم) باید صیغه خوانده شود و تنها راضی بودن زن و مرد (مورد ۱) کافی نیست (مورد ۲) و صیغه عقد را یا خود زن و مرد می‌خوانند، یا دیگری را وکیل می‌کنند که ازطرف آنان بخوانند (مورد ۳).

مورد ۱- سیستانی: و همچنین نوشتن بنابراحتیاط واجب…
مورد ۲- زنجانی: تنها راضی بودن زن و مرد، یا معاطات (یعنی بدون گفتن لفظ) و کتابت کافی نیست، مگر درباره شخص لال که اگر می‌تواند بنویسد، با نوشته و اگر نمی‌تواند، با اشاره، انشاء عقد ازدواج می‌نماید و احتیاط مستحب آن است که اگر بتواند، کسی را که قادر به خواندن عقد است وکیل کند…
مورد ۳- زنجانی: یا ولیّ کسی صیغه عقد را برای او می‌خواند یا دیگری را وکیل می‌کند.

احکام ازدواج موقت؛ وکالت
(مسأله ۲۳۶۴) وکیل لازم نیست مرد باشد، زن هم می‌تواند برای خواندن صیغه عقد از طرف دیگر وکیل شود (مورد ۱).

مورد ۱-

•     زنجانی: بلکه بچّه ممیّز نیز می‌تواند برای خواندن صیغه وکیل شود.
      مکارم: مسأله- وکالت مرد از طرف زن، یا زن از طرف مرد، برای خواندن صیغه مانعی ندارد.

(مسأله ۲۳۶۵) زن و مرد تا یقین نکنند (مورد ۱) که وکیل آن‌ها صیغه را خوانده است (مورد ۲)، نمی‌توانند به یکدیگر نگاه محرمانه نمایند (مورد ۳) و گمان به این که وکیل صیغه را خوانده است کفایت نمی‌کند (مورد ۴) ولی اگر وکیل بگوید صیغه را خوانده ام کافی است (مورد ۵).

این مسأله دررساله آیت الله بهجت نیست.

مورد ۱- سیستانی: تا اطمینان نکنند…

مورد ۲- مظاهری: به یکدیگر حلال نمی‌شوند و همین که وکیل بگوید صیغه را خوانده ام کافی است.

مورد ۳-

•     مکارم: ولی اگر وکیلی مورد اعتماد باشد و بگوید خوانده ام کافی است.
      فاضل: نمی‌توانند با یکدیگر رفتار محرمانه نمایند…
      وحید: زن و مرد تا یقین یا اطمینان پیدا نکنند که وکیل آن‌ها صیغه را خوانده است نمى‌توانند ترتیب آثار و احکام نکاح را بدهند…
      سبحانی: نمی‌توانند به یکدیگر حلال شوند…

مورد ۴-

•     سیستانی: بلکه اگر وکیل بگوید صیغه را خوانده‌ام ولی اطمینان به گفته او نباشد، احتیاط واجب آن است که بر آن ترتیب اثر ندهند.
      وحید: و اگر وکیل بگوید صیغه را خوانده در صورتى که ثقه باشد و ظن به خلاف گفته او نباشد، یا از قول او اطمینان حاصل شود کافیست، و در غیر دو صورت ذکر شده اکتفا به اخبار او محلّ اشکال است.

مورد ۵-

•     سبحانی: ولى اگر وکیل بگوید صیغه را خوانده‌ام و مورد اعتماد باشد کافى است.
      زنجانی: زن و مرد تا اطمینان نکنند که وکیل آن‌ها صیغه را خوانده است یا به دلیل معتبری همچون گفتار دو شاهد عادل ثابت نشده باشد که صیغه خوانده شده نمی‌توانند به احکام زناشویی عمل کنند، مثلاً به یکدیگر نگاه محرمانه نمایند و گمان به اینکه وکیل صیغه را خوانده است کفایت نمی‌کند، و اگر وکیل بگوید صیغه را خوانده‌ام بنابر احتیاط واجب تا از گفته وی به خواندن صیغه اطمینان نشود گفته وکیل کفایت نمی‌کند و اگر اطمینان شخصی یا نوعی حاصل شود که وکیل عقد را خوانده و شک داشته باشیم که درست خوانده یا خیر، عقد خوانده شده، شرعاً صحیح به شمار می‌آید.
• (مسأله ۲۳۶۶) اگر زنی کسی را وکیل کند که مثلاً ده روزه او را به عقد مردی در آورد و ابتدای ده روز را معین نکند (مورد ۱) در صورتی که از گفته زن معلوم شود که به وکیل اختیار کامل داده (مورد ۲) آن وکیل می‌تواند هر وقت که بخواهد او را ده روز به عقد آن مرد در آورد، و اگر معلوم باشد که زن، روز یا ساعت معیّنی را قصد کرده، باید صیغه را مطابق قصد او بخواند.

این مساله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

مورد ۱- مکارم، سبحانی: باید آغاز آن را از روز و ساعتی که عقد می‌کند قرار دهد. [پایان مسأله] زنجانی: آن وکیل در صورت امکان نباید بیش از مقداری که معمول است خواندن عقد را به تأخیر بیندازد، مگر قرینه‌ای در کار باشد که در این صورت می‌تواند هر مقداری که قرینه دلالت می‌کند خواندن عقد را به تأخیر بیندازد، در هر حال بنابر احتیاط واجب باید ابتدای ده روز را همان زمان عقد قرار دهد.

مورد ۲- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی، اراکی، خوئی، تبریزی، سیستانی، وحید و صافی نیست]

(مسأله ۲۴۲۸) اگر زنی مردی را وکیل کند که به مدت و مبلغ معیّن او را برای خود صیغه نماید، چنانچه مرد او را به عقد دائم خود درآورد یا به غیر ازمدّت یا مبغلی که معیّن شده او را صیغه کند (مورد ۱) وقتی آن زن فهمید اگر بگوید راضی هستم (مورد ۲) عقد صحیح و گرنه باطل است.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت و مکارم نیست.

مورد ۱- اراکی: آن عقد فضولی است (فضولی در فقه به معنای بی جهت در امور دیگران مداخله کردن است.) و وقتی آن زن فهمید می‌تواند به آن عقد رضایت دهد و چنانچه اجازه دهد، عقد نافذ و صحیح است.

مورد ۲-

•     خوئی، تبریزی، سیستانی: اگر اجازه نماید…
      زنجانی: وقتی آن زن فهمید، اگر پیش از آن که عقد انجام شده را رد کند، رضایت خود را به آن ابراز کند…
      مظاهری: اگر زنی به دیگری وکالت دهد که او را با مهر معینی به عقد شخص دیگری در بیاورد  اگر وکیل  مهر را کمتر یا زیادتر کند این عقد فضولی است و منوط به اجازه  زن است اگر قبول کرد  عقد صحیح است و الا باطل است.

احکام ازدواج موقت؛ وکالت همزمان یک نفر برای زن و مرد

(مسأله ۲۳۶۷) یک نفر می‌تواند برای خواندن صیغه عقد دائم یا غیر دائم از طرف دو نفر (مورد ۱) وکیل شود (مورد ۲) و نیز انسان (مورد ۳) می‌تواند از طرف زن وکیل شود و او را برای خود به طور دائم یا غیردائم عقد کند (مورد ۴)، ولی احتیاط مستحب آن است که عقد را دو نفر بخوانند (مورد ۵).

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

مورد ۱- گلپایگانی، صافی، نوری: از طرف زن و مرد…
مورد ۲- مظاهری: و نیز مرد مى‏‌تواند از طرف زن یا زن از طرف مرد وکیل شود و او را براى خود به طور دائم یا غیر دائم عقد کند.
مورد ۳- گلپایگانی، صافی، نوری: نیز مرد…
مورد ۴- گلپایگانی، صافی، نوری: و همچنین زن می‌تواند از طرف مرد وکیل شود که خود را به عقد او درآورد…
مورد ۵- وحید: خصوصاً در صورتى که وکیل شود که براى خود عقد کند.

احکام ازدواج موقت؛ مستحبات وکالت
مكارم: احتیاط مستحب آن است که یک نفر از سوی دو همسر صیغه عقد نخواند، یعنی دو طرف عقد دو نفر باشند و نیز احتیاط مستحب این است که انسان نمی‌تواند از طرف زن وکیل شود تا او را برای خود به طور دائم و یا موقّت عقد کند.

زنجانی: یک نفر می‌تواند برای خواندن صیغه عقد دائم یا موقّت از طرف دو نفر وکیل شود، هر چند احتیاط مستحب آن است که عقد را دو نفر بخوانند، ولی عقد شوهر به وکالت از طرف زن و عقد زن به وکالت از طرف شوهر به احتیاط واجب صحیح نیست، خواه وکالت در ایجاب باشد یا در قبول، حتّی اگر عقد را دو نفر بخوانند؛ مثل اینکه مرد وکیل زن باشد و زن وکیل مرد باشد، یا شخص دیگری را برای خود وکیل نماید.

احکام ازدواج موقت؛ دستور خواندن عقد موقت

(مسأله ۲۳۶۹) اگر خود زن و مرد بخواهند صیغه عقد غیر دائم را بخوانند، بعد از آن که مدت و مهر را معین کردند، چنانچه زن بگوید: «زوّجتک نفسی فی المدّة المعلومة علی المهر المعلوم (مورد ۱)» (من خودم را به همسری تو در مدّت معیّن با مهر معیّن در آوردم) بعد بدون فاصله (مورد ۲) مرد بگوید: «قبلتُ» صحیح است (مورد ۳). و اگر دیگری را وکیل کنند و اوّل وکیل زن به وکیل مرد بگوید: «متّعت (مورد ۴) موکّلتی موکّلک (مورد ۵) فی المدّة المعلومة علی المهر المعلوم» پس بدون فاصله (مورد ۶) وکیل مرد بگوید: «قبلت لموکّلی هکذا» (مورد ۷) صحیح می‌باشد.

مورد ۱-

•     مکارم: مرد نیز بگوید: «قبلتُ» (قبول کردم) یا اینکه وکیل زن بگوید: «متّعتُ موکّلتی موکّلکَ فی المدّة المعلومة علی المهر المعلوم» (موکله خودم را به ازدواج موکّل تو در مدّت معیّن با مهر معیّن درآوردم)، وکیل مرد نیز بگوید: «قبلتُ لموکّلی هکذا) (قبول کردم برای موکّل خودم همین طور)
      وحید: و بعد بدون این که موالات عرفاً به هم بخورد مرد بگوید: «قَبِلْتُ هکَذا» صحیح است.
      مظاهری: یعنى خود را به همسرى تو درآوردم براى مدّت معین، با مهریه معین بعد مرد بگوید: «قَبِلْتُ» صحیح است، و اگر دیگرى را وکیل کنند و وکیل زن به وکیل مرد بگوید: «زَوَّجْتُ مَوَکِّلَتى مُوَکِّلَکَ فِى الْمُدَّةِ الْمَعْلُومَةِ عَلَى الْمَهْرِ الْمَعْلُومِ». (یعنى وکیل خودم را به ازدواج وکیل تو درآوردم در مدّت معین، با مهریه معین) و وکیل مرد بگوید: قَبِلْتُ لِمُوَکِّلى هکَذا». صحیح مى‏ باشد.

مورد ۲- سیستانی: بدون فاصله قابل توجّهی…

مورد ۳- زنجانی: بدون فاصله قابل توجّهی مرد بگوید: «قبلتُ التّزویج فی المدّة المعلومة علی المهر المعلوم» یا «قبلتُ التّزویج هکذا» یا «قبلتُ التّزویج» یا «قبلتُ» صحیح است…

مورد ۴- خوئی، سیستانی: زوّجتُ…

مورد ۵- [کلمه «موکّلَکَ» در رساله آیت الله تبریزی نیست]

مورد ۶- سیستانی: بدون فاصله قابل توجّهی…

مورد ۷-

•     زنجانی: یا به شکل‌های دیگر که اشاره شد…
      خوئی، سیستانی: «قبلتُ التّزویج لموکّلی هکذا…»

    سبحانی: اگر خود زن و مرد بخواهند صیغه عقد موقت را بخوانند، بعد از آن که مدت و مهر را معین کردند، چنانچه زن بگوید: «زَوَّجْتُکَ نَفْسِى الى الاجل المعلوم عَلَى المَهْرِ المَعْلُومِ»، بعد بدون فاصله مرد بگوید: «قَبِلْتُ التزویجَ الى الاجلِ المعلومِ على المهرِ المعلومِ»، صحیح است؛ و اگر دیگرى را وکیل کنند و اول وکیل زن به وکیل مرد بگوید: «مَتَّعْتُ مُوَکِّلَتِى مُوَکّلَکَ الى الاجل المعلوم عَلَى المَهْرِ المَعْلُومِ»، پس بدون فاصله وکیل مرد بگوید: «قَبِلْتُ ذلک لِمُوَکِّلِى» صحیح مى باشد.

احکام ازدواج موقت؛ زوجین، مهر و تعیین مدت

(مسأله ۲۴۲۱) صیغه کردن زن اگر چه برای لذت بردن هم نباشد صحیح است (مورد ۱).

مورد ۱-

•     سیستانی: ولی نمی‌شود زن شرط کند که مرد از او هیچ لذت جنسی نبرد.
      مکارم: در ازدواج موقت باید مقدار وقت و مقدار مهر تعیین شده باشد و بدون آن باطل است. ازدواج موقت هرچند برای لذت بردن هم نباشد بلکه به قصد محرم شدن نزدیکان آن دختر باشد جایز است مشروط بر این که دختری را که به ازدواج موقت در می‌آورند در حدّی باشد که قابل لذت جنسی باشد، مثلاً اگر کوچک است باید وقت را به اندازه زیاد کنند که دوران آمادگی دختر را شامل شود، هرچند بعد از عقد مدت را ببخشند.
      زنجانی: ازدواج موقت هر چند برای لذت بردن هم نباشد، صحیح است. همسر موقت را «متعه» یا «صیغه» نیز می‌گویند.
      سبحانی: صیغه کردن زن در صورتى که قصد زناشوئى داشته باشد صحیح است اگرچه براى لذت بردن هم نباشد.
      مظاهری: ازدواج موقت اگرچه براى لذت بردن هم نباشد مثلاً به قصد محرم شدن با نزدیکان آن دختر باشد صحیح است.
•  
•  
• 
  احکام ازدواج موقت؛ نزدیکی
• (مسأله ۲۴۲۲) شوهر بیش از چهار ماه نباید نزدیکی با متعه خود را ترک کند (مورد ۱).
  این مسأله در رساله آیات عظام:
• بهجت و مظاهری نیست.
• مورد ۱-
•     فاضل: مگر با رضایت وی؛ و بنابر احتیاط این حکم، در مسافر در سفر غیر ضروری هم ثابت است.
      سبحانی: مگر اینکه زن در سن بالایی باشد.
      گلپایگانی، فاضل: واجب است که شوهر بیش از چهار ماه نزدیکی با متعه خود را اگر جوان باشد ترک نکند و بنابر احتیاط بیش از این مدت نزدیکی با متعه پیر خود را نیز ترک نکند.
      خوئی، اراکی، تبریزی، سیستانی، مکارم: مسأله- احتیاط واجب آن است که شوهر بیش از چهار ماه با متعه خود (سیستانی: اگر جوان باشد) نزدیکی را ترک نکند.
      وحید: احتیاط واجب آن است که شوهر بیش از چهارماه نزدیکى با متعه خودرا ترک نکند مگر با رضایت او.
      زنجانی: احتیاط مستحب آن است که شوهر بی رضایت زن بیش از چهار ماه نزدیکی با همسر موقت خود را ترک نکند.