«جهاد سازندگی» ابتکار امام خمینی (ره) برای رفع محرومیت‌ها

 انقلاب اسلامی ایران ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ با پایان بخشیدن به حاکمیت سیاسی رژیم شاهنشاهی پهلوی، نظامی نوین با ایدئولوژی اسلامی ایجاد کرد. بدیهی است به موازات این تحولات باید ساختار سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، اداری و نظامی ایران نیز دگرگون می‌شد؛ امام خمینی (ره) پس از تشکیل شورای انقلاب برای اداره کشور، تشکیل مجلس شورای اسلامی، ایجاد کابینه دولت اسلامی و انتخاب ریاست جمهوری و دیگر نهادها را در برنامه خود قرار داد. این تشکیلات نیازمند حرکت‌های انقلابی بود و لزوم تغییر ساختار‌ها و سازمان‌های اداری به شدت احساس می‌شد، از سوی دیگر تأثیر انقلاب اسلامی در تشکیلات و روابط سازمانی، تزلزل ساختار نظام شاهنشاهی و به موازات آن خلق ارزش‌های نوین انقلابی را در منجر شد.

این فضا زمینه ایجاد نهاد‌هایی متناسب با کارکرد‌های ویژه را فراهم آورد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امید مردم به آینده‌ای بهتر موجب سرعت بخشیدن به تحولات اداری و سازمانی شد.  مردم نیز بلافاصله داوطلبانه برای نظام‌مند کردن کشور اعلام آمادگی کنند و نخستین نهادی که به وجود آمد کمیته انقلاب اسلامی بود. امام خمینی پس از سقوط پادگان‌ها و کلانتری‌ها که باعث شده بود سلاح‌های بسیاری به دست مردم بیفتد طی پیامی فرمان دادند مساجد زیر نظر امام جماعت حفاظت از مراکز و مؤسسات حساس را عهده‌دار شوند. ایشان پس از صدور این پیام آیت‌الله «مهدوی کنی» را مأمور تشکیل کمیته مرکزی انقلاب اسلامی کردند. دادگاه انقلاب اسلامی و دادسرای انقلاب اسلامی از نخستین نهاد‌های انقلابی بود که به فرمان امام خمینی (ره) تشکیل شد. 

همچنین برای سرپرستی اموال مصادره شده خاندان پهلوی و سران خائن رژیم سابق و استفاده از این اموال برای خدمت به محرومان «بنیاد مستضعفان» در ۹ اسفند ۱۳۵۷تأسیس شد. در ادامه روند تشکیل نهاد‌های انقلابی «کمیته امداد امام خمینی برای تأمین نیاز‌های محرومان جامعه در ۱۴ اسفند ۱۳۵۷و نیز بنیاد مسکن انقلاب اسلامی به منظور ساخت مسکن برای محرومان، در ۲۱ فروردین ۱۳۵۸ تشکیل شدند. در این شرایط مهم‌ترین نهادی که لزوم وجود آن احساس می‌شد، تشکیل نهادی نظامی متناسب با آرمان‌های انقلاب اسلامی بود. به همین منظور در ۲ اردیبهشت ۱۳۵۸، «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای دفاع از موجودیت انقلاب و ارزش‌ها و دستاورد‌های آن تشکیل شد.

با توجه به نسبت جمعیت روستانشین به شهری ضرورت رسیدگی بهبود شرایط در روستا‌ها بیشتر احساس می‌شد به موازات تشکیل نهاد‌های انقلابی جهاد سازندگی نیز در ۲۷ خرداد ۱۳۵۸ به عنوان بازوی سازندگی انقلاب برای خدمت به روستاییان و مناطق محروم و انتقال ارزش‌ها و فرهنگ انقلاب به آن مناطق تشکیل شد. 

متن زیر سیر ایجاد و رشد نهاد مقدس جهاد سازندگی است که در ادامه قسمت اول آن را  می‌خوانید.

در ابتدای راه

خاستگاه صدور فرمان تشکیل «جهاد سازندگی» را باید در مجموعه درهم تنیده‌ای از علل و عوامل سیاسی، اجتماعی شرایط فرهنگی و همچنین جایگاه‌های اقتصادی و تاریخی ایران در پیش از انقلاب اسلامی ریشه‌یابی کرد آرمان‌خواهی و اعتلای ارزش‌های اجتماعی نهفته در متن انقلاب اسلامی از جمله عدالت‌خواهی، برابری اجتماعی، استقلال و قطع وابستگی به کشور‌های دیگر عاملی شد تا چنین نهاد‌هایی پیش‌بینی و تشکیل شود امام خمینی استقلال کشور را در گروی پیشرفت در زمینه‌های فرهنگی اجتماعی سیاسی و اقتصادی می‌دانست از این رو فعالیت‌های جهاد سازندگی به صورت رسمی مدت کمی پس از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز شد. 

در واقع جهاد سازندگی پاسخ به مجموعه نیازها، مطالبه‎ها و فشار‌ها در واکنش به انباشتی از ناکامی‎های سیاست‌های غلط پیش از انقلاب بود. به همین دلیل این اولویت در سخنان بسیاری از مسئولان وقت دیده می‌شود. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این مورد بیان می‌کنند:

«اساس پی‌ریزی جهاد سازندگی مسئله فعالیت در مناطق محروم است. در ارتباط با تاریخچه جهاد سازندگی باید برگردیم به پیش از انقلاب، زیرا جهاد سازندگی یک جریان است نه یک اداره و سازمان این جریان از آن زمان آغاز شد که به مردم گفته شد گندم بکارید. روستا‌ها از دو نظر برای ما حائز اهمیت است یکی اینکه در روستا‌ها استضعاف و فقر و محرومیت زیاد بود و این در حالی است که جمهوری اسلامی برای رفع محرومیت رسالت بسیار عظیم و غیرقابل اغماض برای خود قائل است دیگری از باب اینکه خودکفایی یکی از اصول جمهوری اسلامی است و آن هم وابسته به روستا‌ها است.»

بنابر اعتقاد بعضی از افراد نزدیک به امام خمینی انجام کار‌های عمرانی در نقاط محروم هواره از دغدغه‌های ایشان بود از این رو در زمان تبعید و اقامتشان در نوفل لوشاتو ایده تشکیل نهادی برای فقرزدایی و سازندگی را داشتند. این حرکت نیازمند تشکیلاتی بود که در برنامه‌های اولیه جهاد مشاهده می‌شود.

ایشان پس از تشکیل جهاد در تیر ۱۳۵۸ در سخنانی خطاب به مردم فرمودند: «ما از محرومیت و مشکلات شما آگاهیم و درصدد ثبات در کشور و رهایی از خرابکاری‌های ضد انقلاب هستیم تا در اولین فرصت محرومیت‌زدایی از مناطق روستایی و محروم را شروع کنیم.»

اهداف تأسیس جهاد سازندگی

براساس دلایل و زمینه‌های بیان شده پیرامون ضرورت تشکیل جهاد سازندگی اهداف تأسیس جهاد را می‌توان به صورت خلاصه چنین برشمرد: ترمیم خرابی‌های رژیم گذشته به ویژه در مناطق محروم روستایی و عشایری کشور؛ سازندگی روستا‌ها برای جبران پیامد‌های اصلاحات ارضی و برآورده کردن مطالبات کشاورز‌ها در امر تولید نابودی کشاورزی و به هم ریختگی نظام موجود؛ محرومیت‌زدایی و ارائه خدمات گسترده، عمرانی فرهنگی و عقیدتی، رفاهی، بهداشتی و آموزشی به روستاییان و عشایر به دلیل تفاوت فاحش بین توسعه روستا‌ها و شهرها؛ انتقال پیام انقلاب اسلامی به دور افتاده‌ترین مناطق روستایی؛ فراهم آوردن زمینه حضور و مشارکت گسترده روستاییان در عرصه تولید و خودکفایی غذایی در کشور؛ ناتوانی دستگاه‌های سنتی موجود و لزوم بسیج امکانات و نیرو‌ها برای آبادانی کشور.

مراحل تشکیل جهاد سازندگی

از دیدگاه پایه‌گذاران جهاد سازندگی اساس فعالیت‌های این نهاد در وهله نخست از میان برداشتن نابرابری در مناطق محروم در کوتاه مدت بود. آنها در ابتدا هیچ برنامه ریزی بلندمدتی را دنبال نمی‌کردند و حتی تصور یکسانی پیرامون نحوه تشکیل این نهاد وجود نداشت. عده‌ای تصور سازمانی موقت را در ذهن داشتند در مقابل برخی بر این باور بودند که باید نهادی تأسیس شود که امور روستاییان و مناطق محروم را برای بلندمدت سازمان دهد. این پیشنهاد‌های پراکنده از سوی افرادی که در صدد فعالیت در نقاط محروم بودند، به مرور توجه گروهی از دانشجویان را جلب کرد و در جلساتی روی این موضوع بحث و تبادل نظر کردند تا مجموعه فعالیت‌های فشرده و انقلابی خارج از سیستم دولتی انجام شود.

افراد مؤثر در شکل‌گیری هسته اولیه جهاد معتقدند چرایی تشکیل این نهاد به و پیش از انقلاب یعنی شکل گیری تشکل‌ها و جنبش‌های دانشجویی مانند انجمن اسلامی در دانشگاه بر می‌گردد این انجمن از دهه ۱۳۵۰ فعال شد که در جنبش‌های دانشجویی مخالف سیاست‌های رژیم شاهنشاهی نقش بسزایی داشت یکی از راه‌های ورود دانشجویان به دنیای سیاست از طریق همین انجمن بود بیشک گردهمایی‌های دانشجویی از اساسی‌ترین زمینه‌های حضور دانشجویان در فعالیت‌های سیاسی پیش از انقلاب به حساب می‌آیند. بیشتر افراد داوطلب ورود به جهاد سازندگی پیش از فرمان امام خمینی عضو همین تشکل بودند. 

علاوه براین، در مورد آشنایی دانشجویان با نیاز‌های مناطق محروم باید به تشکیل اردو‌های عمرانی دانشجویی در سال ۱۳۵۴ به بعد اشاره کرد که اغلب این اردو‌ها در مناطق محروم تشکیل می‌شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دانشجویان روی این موضوع متمرکز شده بودند و حتی پیش از تشکیل جهاد به صورت خودجوش به مناطق دورافتاده و محروم رفته و به کار عمرانی می‌پرداختند؛ بنابراین شواهد نشان می‌دهد که ایده تشکیل چنین نهادی با رویکرد‌های مختلفی به صورت جداگانه دنبال می‌شد و دغدغه بسیاری از دانشجویان بود از این رو فرایند تشکیل هسته مرکزی جهاد سازندگی به همان جنبش‌های مذهبی دانشجویان در دانشگاه‌های معتبر برمی‌گردد.

منبع: کتاب «خاکریزهای خط مقدم؛ تاریخ مهندسی جنگ جهاد سازندگی در دوران دفاع مقدس» اثر «نصرت‌الله محمودزاده»

انتهای پیام/ 1691