حکم شرعی بازاریابی شبکه ای از دیدگاه مراجع تقلید

به گزارش صد آنلاین، حکم شرعی بازاریابی شبکه ای (نتورک مارکتینگ) چیست؟ بازاریابی شبکه‌ای فعالیتی است که معمولا با بازاریابی اینترنتی و شرکت‌های هرمی اشتباه گرفته می‌شود. باید گفت که بازاریابی شبکه‌ای تا حدودی با این دو عرصه فعالیت اقتصادی متفاوت است و طبعا حکم شرعی به خصوصی دارد. ما در این مقاله می‌کوشیم تا حکم شرعی بازاریابی شبکه ای را از نظر مراجع تقلید بررسی کنیم.

بازاریابی شبکه ای دقیقا چیست؟
“بازاریابی شبکه‌ای” یا “چندسطحی” به نوعی از فروش کالا گفته می‌شود که سیاست متفاوتی دارد. در این نوع از بازاریابی، کارخانه تولیدکننده محصول، کالا‌های خود را بدون واسطه و دلال مستقیما از طریق گروهی از بازاریابان به دست مشتریان خود می‌رساند. در بازاریابی شبکه‌ای، سرپرست‌ها در تلاشند تا بازاریاب‌های بیشتری را جذب شرکت کنند. سیستم شاخه‌ای بازاریابی شبکه‌ای، یکی از شباهت‌های این نوع فروش با فروش شرکت‌های هرمی است. البته باید گفت که این نوع از فروش تفاوت‌های بسیاری نیز با شرکت‌های هرمی و سیستم‌های فروش اینترنتی دارد.

نکته: فعالیت شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای مطابق با آیین‌نامه‌ای از وزارت صنعت و معدن قانونی شده است. این یعنی فعالیت این شرکت، به تایید مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان نرسیده است؛ هرچند در سال‌های اخیر، سخنگوی شورای نگهبان، نظر این شورا را در خصوص شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای اعلام کرد.

نظر شورای نگهبان درباره بازاریابی شبکه ای

نظر شورای نگهبان درباره بازاریابی شبکه‌ای به شرح زیر است:

«چنانکه از بیانیه این شورا درباره بازاریابی شبکه‌ای استنباط می‌شود، درصورتی‌که شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای فعالیت‌های خود را دقیقا مطابق با آیین‌نامه مصوب وزارت صنعت و معدن انجام دهند، فعالیت در این شرکت‌ها اشکالی ندارد. البته فراموش نکنید که تشخیص عمل کردن مطابق با آیین‌نامه به عهده شخصی است که قصد فعالیت در چنین شرکت‌هایی را دارد.»

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، در تاریخ ۳۰ آذر ۱۳۹۵، پاسخ درباره فعالیت در شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای داد. سوال به شرح زیر است:

همانطور که مطلع هستید، آیین‌نامه‌ای از وزارت صنایع، برای فعالیت شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای تصویب شده است؛ خواهشمندم نظر فقهی آیت الله خامنه‌ای را در مورد این آیین نامه و فعالیت طبق آن اعلام کنید.

پاسخ: اگر آیین‌نامه گفته شده، از نظر شورای نگهبان تایید شود، فعالیت اقتصادی مطابق با آن اشکالی ندارد.

با توجه به این پرسش و پاسخ، آیت الله خامنه‌ای حرام یا حلال بودن این نوع فعالیت را به نظر شورای نگهبان ارجاع داده‌اند.
۲. آیت الله مکارم شیرازی

آیت الله مکارم شیرازی معتقد هستند که اگر بازاریابی بدون سیستم شبکه‌ای و زیرمجموعه‌ای انجام شود، اشکالی ندارد؛ یعنی اگر سود حاصل فقط به بازاریاب اول برسد و سرمجموعه‌ها پورسانتی بابت فروش زیرمجموعه‌ها دریافت نکنند، بازاریابی بی‌اشکال است. ایشان همچنین بیان می‌کنند با توجه به اینکه این شکل از بازاریابی (یعنی رسیدن سود به سرمجموعه‌ها) این روز‌ها فراگیر شده است، شرکت کردن در آن‌ها حرام است و نوعی “اکل مال به باطل” محسوب می‌شود.
۳. نظر آیت الله سیستانی

آیت الله سیستانی معتقدند که اینگونه از بازاریابی حرام است و مقلدان ایشان باید از وارد شدن به چنین فعالیت‌هایی جدا خودداری کنند. همچنین باید گفت که براساس پرسخ و پاسخی که با دفتر پاسخ‌گویی سوالات شرعی ایشان انجام شده، با در نظر گرفتن اینکه وزارت صنعت و معدن و شورای نگهبان قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران این نوع فعالیت را مطابق با آیین‌نامه‌ای بدون اشکال دانسته‌اند، آیت الله سیستانی همچنان این فعالیت را حرام می‌دانند.
۴. نظر آیت الله علوی گرگانی

برخلاف شایعاتی که درباره نظر آیت الله علوی در خصوص فعالیت در بازاریابی شبکه‌ای منتشر شده است، ایشان معتقدند که فعالیت در چنین شرکت‌هایی مجاز نیست و مقلدان ایشان باید از چنین فعالیت‌هایی خودداری کنند.
۵. نظر آیت الله صافی گلپایگانی

آیت الله صافی گلپایگانی دریافت پول در ازای بازاریابی یا دلالی را بدون اشکالی می‌دانند، در نتیجه هرگونه فعالیتی که به این شکل انجام شود، از نظر ایشان بدون اشکال است. البته ایشان تصریح کرده‌اند که درصورتی‌که این بازاریابی شکل هرمی به خود بگیرد، یعنی از فعالیت نفر دهم، ۹ نفر قبلی سود ببرند، از نظر فقهی جایز نیست و باید آن را ترک کرد چراکه از مصادیق خوردن مال حرام محسوب می‌شود.

۶. نظر آیت الله نوری همدانی

ایشان معتقدند که کسب درآمد از طریق بازاریابی شبکه‌ای جایز نیست.
تفاوت‌های بازاریابی شبکه ای سالم با فعالیت شرکت‌های هرمی

در این قسمت از مقاله، قصد داریم تعدادی از مولفه‌هایی را بررسی کنیم که شرکت‌های هرمی را از بازاریابی شبکه‌ای جدا می‌کند. نکاتی که بیان می‌شود، به شما کمک می‌کند تا تشخیص دهید با چه نوع شرکتی سر و کار دارید و جلوی ضرر‌های احتمالی را بگیرید.

•     نکته اول

در سیستم شرکت‌های هرمی، خرید هر ماهه، بسیار مهم است؛ این‌گونه شرکت‌ها معمولا با بهانه‌هایی نظیر “کنترل فعال بودن شما” یا “شرعی شدن سود هر ماهه” شما را مجبور می‌کنند که بصورت هر ماهه از آن‌ها خرید کنید؛ حتی برخی از شرکت‌ها قانونی با عنوان “خرید اجباری” دارند، درصورتی‌که براساس آیین‌نامه وزارت صنعت و معدن، خرید اجباری غیرقانونی است.

•     نکته دوم

بسیاری از شرکت‌های هرمی در تلاشند تا با عناوین متفاوت از شما پول بیشتری بگیرند. بلیط شرکت در جلسه‌ها و همایش‌های بین‌المللی یا هزینه‌های عجیب و غریب برای دی وی دی آموزشی و کتاب‌های مربوط به بازاریابی از جمله این دام‌ها هستند.

•     نکته سوم

ادعا‌های بسیار بزرگ و غیرمعقول از دیگر راه‌هایی است که توسط شرکت‌های هرمی برای فریب دادن عموم مردم استفاده می‌شود. بسیاری از این شرکت‌ها با تاکید بر اینکه اعضا با وارد شدن به دوره بازنشستگی حقوق‌های نجومی دریافت می‌کنند، تلاش می‌کنند تا انگیزه‌هایی واهی و تحقق‌ناپذیر به عضو‌های جدید بدهند. همچنین گروهی دیگر از این شرکت‌ها، نموداری دور از باور برای اعضای خود ترسیم می‌کنند و مدعی می‌شوند که پس از گذشت یک زمان مشخص، فرد مذکور به حقوق ماهیانه بسیار زیاد می‌رسد.

•     نکته چهارم

بسیاری از شرکت‌های هرمی، بجای بازاریابی بر روی محصولاتی که خود تولید کرده‌اند، تلاش می‌کنند تا از کشور‌های همسایه کلا‌هایی عمده و بی‌کیفیت وارد کشور کنند و این کالا‌ها را با قیمت‌های نامتناسب به فروش برسانند، درصورتی‌که بسیاری از شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای، خود تولیدکننده هستند یا با برخی از شرکت‌های ایرانی قرارداد قانونی دارند.

•     نکته پنجم

مدیران شرکت‌های هرمی معمولا در پی آن هستند که کالا‌هایی انحصاری وارد بازار کنند؛ هدف از این عمل، غنی کردن بازار فروش نیست بلکه این مدیران تلاش می‌کنند تا کالا‌هایی وارد بازار کنند که هیچ نمونه‌ای ندارد، در نتیجه قیمت مشخصی هم ندارد. با این راهکار این شرکت‌ها، کالا‌های خود را با هر قیمتی می‌فروشند.

•     نکته ششم

در آیین‌نامه شرکت‌های بازاریاب‌محور، چنین عنوان شده که یکی از دلایل حذف واسطه‌ها و تکیه بر بازاریاب، کاهش قیمت کالا است؛ درصورتی‌که کالا‌های بسیاری از شرکت‌های بازاریابی از معادل‌هایشان در بازار، گران‌تر است. این نیز نشانه‌ای برای تشخیص شرکت‌های هرمی است.